بخشی از مقاله
چکیده:
از عوامل مهم در مدیریت ماشینها، تخمین عمر مفید ماشین است. تصمیم به جایگزینی یک ماشین کشاورزي، علاوه بر امر مدیریتی یک تصمیم اقتصادي در سیستمهاي مکانیزه کشاورزي میباشد. هزینههاي تعمیر و نگهداري در تعیین عمر بهینه اقتصادي، از اهمیت ویژه اي برخوردار است که متأثر از عمر تراکتور، ساعات کارکرد و نحوه استفاده از آن میباشد. در کشورهاي صنعتی، براي جلوگیري از هدررفت سرمایه، عمر مفید ماشینهاي کشاورزي تعیین و به صورت جداولی ارائه میگردد.
در راستاي بهینهسازي استفاده از سرمایه و ماشین و به منظور برآورد عمر مفید تراکتورهاي کشاورزي، با لحاظ نمودن هزینه هاي تعمیر و نگهداري تجمعی و مدلهاي هزینهاي مناسب، مطالعهاي روي تراکتورهاي متداول در استان آذربایجان غربی، شامل تراکتورهاي مسی فرگوسن 285، مسی فرگوسن 399 و یونیورسال - U650 - انجام پذیرفت.
اطلاعات جمعآوري شده شامل هزینههاي تعمیر و نگهداري، ساعات کارکرد سالانه و همچنین قیمت اولیه تراکتورها می باشد. میزان سودسرمایه و استهلاك انباشته و در نتیجه هزینههاي سرمایهاي و تعمیر و نگهداري انباشته براي هر مدل تراکتور محاسبه شد و عمر اقتصادي تراکتورها تعیین گردید. در نهایت منحنی هاي هزینه سرمایه اي در مقابل سن کارکرد تراکتورها به سال، رسم شد. از آنجایی که از نظر اقتصادي، سال داراي حداقل مقدار هزینه کل تجمعی بهترین زمان جهت جایگزینی ماشین محسوب می شود، پایان سال نهم، دهم و سیزدهم به ترتیب براي تراکتورهاي یونیورسال - U650 - ، مسی فرگوسن 399 و مسی فرگوسن 285 به عنوان زمان بهینه براي جایگزینی این مدل تراکتورها، پیشنهاد گردید.
مقدمه
توسعه مکانیزاسیون کشاورزي تا حدود زیادي تابع میزان و چگونگی بکارگیري منبع تولید توان می باشد. تراکتور به عنوان متداولترین و مهمترین منبع تولید توان در کشاورزي مکانیزه محسوب شده و کاربرد آن در اجراي عملیات کشاورزي مکانیزه، نقش اساسی و ارزنده اي دارد
نگهداري و ثبت دقیق هزینه هاي تعمیر و نگهداري ماشین آلات کشاورزي، بخش تفکیک ناپذیري از مدیریت ماشینهاي کشاورزي است. مدیران، به علت زمان محدود در دسترس براي انجام عملیات به دنبال ماشینهایی با قابلیت اطمینان بالا میباشند تا تعداد خرابی ماشین کاهش و قابلیت در دسترس بودن آن افزایش یابد. از آنجا که هزینه هاي تعمیر و نگهداري به شدت وابسته به شرایط موجود از قبیل آب و هوا و سطح کیفی مدیریت و غیره است، داده هاي بدست آمده از این هزینه ها داراي انحراف معیار بالایی بوده و تقریبا هیچ مدل ریاضی نمی تواند بطور خیلی دقیق روند تغییرات آن را پیش بینی کند علیرغم آن هزینه هاي تعمیر و نگهداري با افزایش عمر ماشین روند صعودي پیدا می کند و نقش بسیار مهمی در تعیین عمر مفید اقتصادي ماشین ایفا میکند
هزینه هاي تعمیر و نگهداري در ابتداي عمر ماشین تقریبا صفر می باشد، زیرا هم ماشین نو بوده و هم می تواند از خدمات گارانتی استفاده کند ولی با افزایش عمر، ماشین نیاز به تعمیرات بیشتري داشته که روند آن صعودي است.
در محدوده خارج از عمر مفید هزینه هاي تعمیر و نگهداري به شدت بالا می رود. از طرفی دیگر ماشین مرتباً بر اثر خرابیهاي مکرر ناشی از فرسودگی بیش از حد متوقف می شود و از کار خود باز می ماند و نمی تواند وظیفه خود را در موعد مقرر انجام دهد. این امر موجب افزایش قابل ملاحظه در هزینه هاي به موقع نبودن انجام عملیات مکانیزه و در نتیجه غیر اقتصادي شدن تولید می شود
براي تعیین عمر مفید اقتصادي یا به عبارتی سن جایگزینی یک ماشین کشاورزي، دانستن مقدار هزینه هاي استهلاك و سود سرمایه سالیانه و نیز هزینه هاي تعمیر و نگهداري آن ماشین ضروري است. با تقسیم این سه هزینه به صورت تجمعی بر کارکرد تجمعی ماشین، هزینه کل تجمعی در هر واحد کار ماشین به دست می آید. اصولاً، هزینه کل تجمعی به ازاي هر واحد کار براي یک تراکتور، تا نقطه معینی از عمر آن، داراي حالتی نزولی است و از آن نقطه به بعد، روندي صعودي پیدا خواهد کرد. سالی که حداقل هزینه کل تجمعی را داشته باشد، از نظر اقتصادي، بهترین زمان براي جایگزین کردن ماشین می باشد
در این مطالعه با استفاده از نتایج مدلهاي ریاضی تعیین شده جهت برآورد هزینه هاي تعمیر و نگهداري تراکتورهاي متداول در استان آذربایجان غربی و نیز سایر دادهها، عمر مفید براي تراکتورهاي متداول استان محاسبه شده است. نتایج حاصل از این تحقیق مدیران را قادر می سازد تا در مورد تعویض و جایگزینی ماشین آلات به موقع برنامه ریزي و اقدام کنند. همچنین با تعیین عمر مفید ماشین ها محاسبه شاخصهاي مکانیزاسیون از جمله سطح مکانیزاسیون به سهولت انجام می گیرد که در نتیجه با بکارگرفتن ماشینآلات در محدوده عمر مفید آنها از هزینههاي ناشی از خراب شدن ماشینها در فصل کار و خسارتهاي ناشی از عدم انجام بموقع عملیات پیشگیري خواهد شد.
مواد و روشها
در این مطالعه سعی شد از شرکتهاي خصوصی مکانیزاسیون کشاورزي در سطح استان استفاده شود. در این میان شرکتهایی محدود، اطلاعات مربوط به هزینه هاي تعمیر و نگهداري تراکتورها را ثبت کرده بودند که در این تحقیق از اطلاعات این شرکتها استفاده شد. براي انجام این تحقیق پرسشنامه هایی تهیه و اطلاعات لازم در خصوص هزینه هاي تعمیر و نگهداري تراکتورها جمع آوري گردید. اطلاعاتجمع آوري شده عبارتند از: نوع و تعداد تراکتورهاي موجود در شرکت، قیمت اولیه و سال خرید تراکتورها، ارزش لوازم یدکی به کار رفته در تعمیر و نگهداري سالانه تراکتورها، هزینه روغن و گریس مصرف شده در عملیات تعمیر و نگهداري، میزان دستمزد پرداخت شده جهت انواع تعمیرات اساسی و غیر اساسی و نیز سرویس و نگهداري، هزینه مربوط براي کاربران تراکتورها و کارکرد بر حسب ساعت در دوره هاي زمانی مشخص.
براي این منظور ابتدا آمار مربوط به انواع تراکتورهاي موجود در این شرکتها و تعداد هر نوع تراکتور و هزینه هاي تعمیر و نگهداري طی دوره هاي مختلف کارکرد هر تراکتور استخراج گردید. سپس اطلاعات مربوط به مصارف سوخت و روغن و میزان سوخت و روغن با احتساب نوع روغن مصرفی از امور مالی حسابداري صنعتی شرکتها دریافت شد. از این میان هزینه هاي تعمیر و نگهداري، 3 مدل تراکتور مسی فرگوسن 285، مسی فرگوسن 399 و یونیورسال - U650 - ، که از نظر تعداد، قدمت کاري و دقت ثبت داده ها، وضعیت بهتري داشتند، مورد بررسی قرار گرفتند. 45 دستگاه تراکتور تحت مطالعه، از نظر سنی، داراي وضعیت یکسانی نبودند بنابراین در زیر گروههاي سنی زیر قرار گرفتند:
الف: زیر گروه سنی 18 سال شامل 17 دستگاه تراکتور ب: زیر گروه سنی 6 سال شامل 7 دستگاه تراکتور ج: زیر گروه سنی 8 سال شامل 7 دستگاه تراکتور د: زیر گروه سنی 4 سال شامل 9 دستگاه تراکتور ه: زیر گروه سنی 2 سال شامل 5 دستگاه تراکتور
براي حذف تأثیر تورم در میزان هزینه سالهاي مختلف - اعم از هزینه هاي لوازم یدکی، دستمزدها و هزینه هاي مواد مصرفی - ، کلیه قیمتها بر مبناي قیمت سال مالی 1386 محاسبه گردیدکه مبناي تعدیل تورمی، قیمتهاي رایج در این سال بود
قیمت اولیه تراکتورها نیز همگی بر مبناي قیمتهاي سال 1386 و از بنگاه توسعه ماشین-هاي کشاورزي استخراج گردید. براي پیدا کردن ساعات کارکرد سالیانه این تراکتورها از تعداد دفعات تعویض روغن در عرض یک سال استفاده شد. با توجه به اینکه تعویض روغن موتور این تراکتورها بعد از تعداد ساعات مشخصی انجام می شود، با تقسیم کردن مصرف روغن موتور سالیانه بر حجم مخزن روغن تراکتور، تعداد دفعات تعویض روغن در عرض یک سال به دست آمده و در نهایت با ضرب کردن این عدد در تعداد ساعات مشخص شده جهت تعویض روغن موتور، ساعات متوسط کارکرد سالیانه به دست آمد
در مورد ساعات کارکرد تراکتورها، تاثیر جانبی وجود نداشته و با محاسبه مقادیر متوسط کارکرد سالانه در هر گروه و جمع کردن این ساعات کارکرد متوسط براي سالهاي مختلف، مقدار تجمعی ساعات کارکرد مشخص می شود. عمر مبنا جهت محاسبه درصد ساعات کار تجمعی بر حسب آن، با توجه به مقادیر ارائه شده در سایر تحقیقات و نیز مقدار توصیه شده توسط سازمان کشاورزي کشور، برابر 10000 ساعت در نظر گرفته شد. لازم به ذکر است که این عمر مبنا تعیین کننده گستره تغییرات زمانی در فرمول ریاضی مورد نظر خواهد بود و تاثیري در نتایج حاصل از فرمول استخراج شده نخواهد داشت
هزینه استهلاك و روش محاسبه آن
هزینه استهلاك سالیانه، با استفاده از روش تعادل نزولی - کاهش با درصد ثابت - ، بر طبق روابط - 1 - و - 2 -
محاسبه گردید
