بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
مدل سازي ریاضی جهت انتخاب تامین کنندگان سبز در شرکت بهره برداري نفت و گاز شرق با تلفیق روش هاي Group Fuzzy SMARTS و DEA
چکیده
در سال هاي اخیر با توجه به آگاهی سازمان ها از اهمیت مسائل زیست محیطی و توسعه پایدار، مفاهیم سبز در مدیریت زنجیره تامین نقش اساسی تري پیدا کرده. در این مقاله، فرآیندي جهت انتخاب تامین کنندگان با درنظر گرفتن معیارهاي زیست محیطی، طراحی شده است. هدف این متدولوژي ارائه رویکردي جامع، یکپارچه و کاربردي جهت پوشش کاستی هاي موجود در واحد تدارکات وعملیات کالاي شرکت بهره برداري نفت و گاز شرق می باشد. استفاده از رویکرد تصمیم گیري گروهی و وزن دهی به هریک از اعضا در این مدل موجب افزایش دقت و کاهش خطاي تصمیم گیري شده است. در مرحله تعیین معیارهاي ارزیابی، سیاست هاي سازمان و ویژگی هاي مورد نیاز به تناسب هر قطعه در هر گروه محصول در نظر گرفته شده است.
در مرحله وزن دهی به معیارها و زیر معیارها و همچنین امتیازدهی به تامین کنندگان، با استفاده از اعداد فازي و به کار بردن متغیرهاي زبانی، امکان درنظرگرفتن معیارهاي کمی و کیفی به صورت همزمان و استفاده از داده هاي مبهم فراهم شده است. با ادغام تئوري فازي و روش توسعه یافته اسمارت در مدل سازي، با نیاز به کمترین تعداد مقایسات نسبت به روش هاي دیگر، زمان دست یابی به اطلاعات را کاهش داده است. سپس مقادیر بدست آمده جهت ارزیابی و رتبه بندي تامین کنندگان شرکت بهره برداري نفت و گاز شرق وارد مدل تحلیل پوششی داده ها می شود.
واژههاي کلیدي: مدیریت زنجیره تامین سبز، رتبه بندي تامین کنندگان، تحلیل پوششی داده ها، روش توسعه یافته اسمارت فازي.
-1 مقدمه
مهمترین هدف مدیریت زنجیره تامین سبز، کاهش آلودگی هاي محیطی از صنایع بالادستی به صنایع پایین دستی می باشد، که این زنجیره کلیه مراحل از خرید مواد اولیه تا رسیدن محصول نهایی به دست مشتري را شامل می شود. مواد مضر موجود در قطعات که بوسیله تامین کنندگان فراهم می شود، با عث ایجاد اثرات مخرب زیست محیطی می شود. در سال هاي اخیر، معیارهاي زیست محیطی به عنوان یکی از مسائل با اهمیت براي تصمیم گیرندگان مطرح شده است. محدود کردن مواد مضر 1(RoHS) و درنظر گرفتن بوم آرایی2 براي مصرف انرژي تجهیزات 3(EUP) دو تا از مهمترین رهنمودهاي، اتحادیه اروپا می باشد. این رهنمودها مواردي از قبیل امکان بازیافت، سطح پایین مضرات کالاي مصرفی، مصرف پایین انرژي و مصرف منابع را گوشزد می کند. علاوه براین، سیستم ISO 14001 نیز یکی از ضوابط مرتبط با مسائل زیست محیطی می باشد.[2]
امروزه سازمان ها با توجه به موضوع پیوستن به سازمان تجارت جهانی با چالش هاي جدیدي همچون ورود تامین کنندگان خارجی و افزایش فعالیت هاي تامین کنندگان داخلی روبروست. بنابراین سازمان ها براي افزایش بهره وري در این محیط پویا، نیاز دارند که به وضعیت تامین کنندگان خود که از ارکان اصلی آن ها است، توجه بیشتري کنند؛ چرا که عملکرد تامین کنندگان هر سازمان است که می تواند باعث بقا و یا نابودي آن سازمان و یا کاهش هزینه هاي سازمان شود.
تاکنون روش هاي زیادي براي ارزیابی و رتبه بندي تامین کنندگان مطرح شده است که اغلب روش هاي ارزیابی و رتبه بندي هریک مزایا و محدودیت هاي خاص خود را دارند. سال هاست که محققان و تحلیلگران در جستجوي روش هایی هستند که تا حد ممکن محدودیت هاي کمتري دارند و گستره هاي فراگیرتر از عملکرد تامین کنندگان را فرا می گیرد، به همین دلیل تحلیل گران به سمت آن دسته روش هاي اندازه گیري در زمینه عملکرد و رتبه تامین کنندگان میل پیدا کرده اند که بتواند به طور یکپارچه از اطلاعات موجود استفاده و اثرات همه آن ها را به طور یک جا در تحلیل وارد کنند. بنابراین در این مقاله به ارزیابی و رتبه بندي تامین کنندگان با استفاده از تلفیق روش هاي توسعه یافته اسمارت فازي و تحلیل پوششی داده ها پرداختیم.
در روش SMART با به کاربردن وزن دهی SWING می توان دقت روش را در انعکاس اهمیت نسبی مشخصه ها افزایش داد، که بارون4 این روش را 5SMARTS نامگذاري کرده است .[1]
با توجه به این که بسیاري از شاخص هاي ارزیابی تامین کنندگان برپایه داده هاي کیفی هستند، در این مقاله از روش Group Fuzzy SMARTS جهت استخراج وزن معیارها و مقادیر متغیرهاي ورودي و خروجی به مدل تحلیل پوششی داده ها استفاده شده است.
لازم به ذکر است که در مقاله از رویکرد تصمیم گیري گروهی نیز استفاده شده است، به این ترتیب که به هریک از تصمیم گیرندگان، متناسب با تخصص و اهمیت آن ها وزنی تخصیص داده شده و با محاسبه مجموع حاصلضرب وزن هریک از اعضا در نظریات آن ها، امتیاز نهایی تلفیقی به عنوان ورودي براي مدل تحلیل پوششی داده ها حاصل می شود.
متدولوژي تحلیل پوششی داده ها، متدولوژي علمی و ناپارامتریک براي ارزیابی کارایی واحدهاي مشابه است که کاربردهاي متعددي در سنجش کارایی و رتبه بندي تامین کنندگان نیز داشته است. این متدولوژي با استفاده از مبناي قوي برنامه ریزي خطی، این امکان را فراهم می کند که ارزیابی از عملکرد واحدهاي تحت بررسی داشته باشد و تصمیمات درست و منطقی براي ارزیابی و رتبه بندي تامین کنندگان ارائه دهد.
-2 متدولوژي تحقیق
1- 2 مراحل انجام تحقیق
در این مقاله مراحلی براي رتبه بندي تامین کنندگان شرکت مزبور، در نظر گرفته شده است که به این شرح هستند: براي ارزیابی و رتبه بندي تامین کنندگان، ابتدا کمیته اي متشکل از افراد موثر در تصمیم گیري در رابطه با خرید لوازم و
قطعات، تشکیل شد که با استفاده از نظرات آن ها و ماهیت محصولات و قطعـات مـورد نیـاز شـرکت، بـه دسـته بنـدي تـامین کنندگان پرداختیم، سپس به بررسی و تعیین شاخص هاي کمی و کیفی موثر بـر ارزیـابی تـامین کننـدگان در دسـته و گـروه محصول مورد نظر پرداخته شد، آن گاه با طراحی پرسشنامه اي از کمیته درخواست شد که با تکمیل آن ها، وزن شاخص هـا و همچنین امتیاز هر شاخص را براي هریک از تامین کنندگان مشخص کنند. اهمیت شاخص هاي کیفی مربوط به ارزیابی تامین کنندگان را بر اساس روش Group Fuzzy SMARTS مشخص کرده و بر اساس امتیاز و اهمیت هر شاخص، امتیاز نهـایی هر شاخص کیفی مشخص می شود و پس از غیر فازي کردن داده ها بـا اسـتفاده از روش میـانگین مـاکزیمم هـا 1 (MOM) ، بدین طریق شاخص هاي کیفی به مقادیر کمی تبدیل می شوند. سپس با استفاده از روش تحلیل پوششـی داده هـا و مشـخص کردن شاخص هاي ورودي و خروجی، میزان کارایی و رتبه تامین کنندگان نسبت بـه یکـدیگر مشـخص مـی شـوند .شـکل (1) مراحل ارزیابی و رتبه بندي تامین کنندگان را نشان می دهد.
شکل (1) مراحل ارزیابی و رتبه بندي تامین کنندگان
براي تعیین اهمیت هریک از معیارها و همچنین امتیازدهی به معیارها به تفکیک هر تـامین کننـده، طیفـی از متغیرهـاي امتیاز دهی زبانی بر اساس اعداد فازي مثلثی تشکیل شده است. طیف در نظر گرفته شده به همراه اعداد فـازي مثلثـی متنـاظر آن ها مطابق جدول (1) درنظرگرفته شده است. تابع عضویت مربوط به متغیرها در نمـودار (1) نشـان داده شـده اسـت. وزن و امتیاز این شاخص ها توسط کمیته تصمیم گیري مشخص می شود.
جدول (1) متغیرهاي زبانی وزن دهی و رتبه بندي
نمودار (1) تابع عضویت اهمیت وزن هاي زبانی
2- 2 روش Group Fuzzy SMARTS
در امتیاز دهی و همچنین مشخص کردن وزن معیارها از منطق روش SMARTS با تلفیق مفاهیم فازي اسـتفاده شـده است. به این ترتیب که هر فرد به صورت جداگانه یکی از معیارها را به عنوان معیار مرجع انتخاب کرده و بر اساس اهمیـت ایـن معیار، یکی از متغیرهاي زبانی را به آن اختصاص می دهد. سپس با مقایسه اهمیت تک تک معیارهاي دیگر بـا معیـار اول، ایـن معیارها نیز امتیاز دهی می شوند.
سپس وزن هاي تخصیص داده شده توسط هریک از تصمیم گیرندگان در وزن تصمیم گیرنده مربوطه ضرب شده و وزن فازي ادغامی هریک از معیارها مطابق معادله 1 تعیین میشود. وزن هاي فازي ادغامی مطابق معادله 2 غیرفازي شده و سپس مطابق معادله 3 نرمال می شوند.
وزن فازي تخصیصی به معیارJ ام توسط تصمیم گیرندهT ام
وزن غیر فازي شده معیار J ام
وزن نرمال شده معیار J ام
این عمل براي زیرمعیارهاي هر معیار نیز به صورت جداگانه صورت گرفته است.
3- 2 روش تحلیل پوششی داده ها
از بین روش هایی که در مساله انتخاب تامین کنندگان در ادبیات موضوع به کار رفته، روش تحلیل پوششی داده ها اسـت که حدودا با %18 ، بیشترین درصد را (نسبت به سایر روش ها) در مدلهاي ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان به خود اختصـاص داده است .[3, 4]
این روش بر اساس تکنیک هاي برنامه ریزي خطی ایجاد شده و مبتنی بر یک سري بهینه سازي با استفاده از برنامه ریزي خطی است. در این روش منحنی مرزهاي کارا از یک سري نقاط که بوسیله برنامه ریزي خطی تعیین می شود، ایجاد می شـود که مطابق تئوري هاي اقتصادي مربوطه، به تعیین کارایی سازمان به روش ناپارامتري می پردازد. [5]
در این روش براي تحلیل کارایی یک واحد تصمیم گیري در مقایسه با سایر واحدهاي مشابه، امکان استفاده از ورودي هـا و خروجی هاي متعدد به طور همزمان وجود دارد. این روش از اواسـط دهـه 1990 در سیسـتم ارزیـابی و رتبـه بنـدي تـامین کنندگان براي اولین بار به کار گرفته شد.
در این مقاله براي ارزیابی و رتبه بندي تامین کنندگان از مدل هاي BCC ورودي گرا و خروجی گرا براي متغیر سازي بازده به مقیاس استفاده شده است که این مدل ها در سال 1984 توسط بانکر، چارنز و کوپر ارائه شده است. [6,7]
1- 3-2 مدل هاي کاربردي BCC ورودي گرا و خروجی گرا
براي ارزیابی و رتبه بندي هریک از تامین کنندگان از مدل BCC ورودي گرا رابطه (1) براي تحلیل روي شاخص هاي ورودي و از مدل BCC خروجی گرا رابطه (2) براي تحلیل روي شاخص هاي خروجی استفاده شده است. در مدل هاي ذکر شده از شاخص هاي تعریف شده به عنوان متغیرهاي ورودي ( ) که i=1,2,3 وj=1,…,n و خروجی ) ) که r=1,….,8 وj=1,…,n استفاده شده است .در روابط یاد شده، n بیانگر تعداد تامین کنندگان است.[8, 9]
اعضاي کمیته شاخص هاي مورد بررسی گروه محصول مورد نظر را به قرار زیر تعریف کردند: شاخص هاي ورودي ) ) = قیمت، شهرت تامین کننده، تاریخچه عملکرد
شاخص هاي خروجی ) = کیفیت، تحویل به موقع، خدمات پس از فروش، توانایی بسته بندي، برنامه هاي زیست محیطی، خدمات تعمیر، تنوع تامین قطعه، تامین قطعات یدکی
