بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه در بین تمامی متخصصان آموزش علوم ،اعتقاد راسخ بر آن است که تدریس علوم هنگامی موثر و کارآمدتر خواهدبود که دانش آموزان ،خود ازطریق تجربیات دست اول ،آزمایش های مستقیم و درگیر شدن در تحقیق و حل مساله به علم آموزی بپردازند . یکی از رویکرد های تدریس که در این راستا می تواند دانش آموزان را از طریق ایجاد ارتباط بین علوم متداول و دنیای واقعی درگیر این مساله کنندو از بازدهی بیشتری در آموزش علوم برخوردار باشد تماتیک است. این رویکرد از رویکرد های مهم در آموزش علوم است که موقعیتی ایجاد می کند که دانش آموزان با بکارگیری هم زمان دانش ،مهارت و نگرش های خویش،به یادگیری جدید بپردازند.
در رویکرد تماتیک - زمینه-محور - زمینه هایی از بستر زندگی دانش آموزان انتخاب می شود که امکان تلفیق تجربه های متفاوت یادگیری را فراهم کند و امکان عمق بخشیدن به یادگیری و پوشش دادن موضوعات مختلف درسی را دارا باشد. زمانی که قرار است مفهومی را به دانش آموزان آموزش دهیم،یادگیری بسیار راحت ترصورت می گیرد اگر دانش آموزان بتوانند برای آنچه آموزش داده می شود ،دلیل و معنایی در محیط اطراف بیابند .
هدف اصلی این پژوهش ، بررسی تاثیر آموزش مفاهیم مغناطیس با رویکرد زمینه-محور بر سطح یادگیری دانش آموزان متوسطه بود. در این مطالعه همچنین تاثیر آموزش فیزیک با رویکرد زمینه -محور ، بر نگرش دانش آموزان نسبت به علم فیزیک نیز بررسی شد.در این پژوهش از دو گروه با پیش آزمون و پس آزمون استفاده شد و دانش آموزان شرکت کننده در گروه گواه به صورت متداول و دانش آموزان شرکت کننده در گروه آزمایشی با رویکرد تماتیک - زمینه -محور - آموزش دیدند. بررسی داده های جاصل از پرسش نامه ی تغییر در نگرش نشان می دهد که شیوه ی آموزش فیزیک با رویکرد تماتیک موجب بهبود نگرش دانش آموزان نسبت به علم فیزیک شده است و ازطرفی تجزه و تحلیل داده ها نشان داد تفاوت معناداری بین پیشرفت تحصیلی ،مهارت حل مساله دانش آموزان دو گروه دیده می شود.
-1 مقدمه
به کار گیری شیوه های سنتی آموزش علوم نمیتواند نیازهای چالشی عصر حاضر را پاسخ گوید. با خروج از رویکرد آموزشی حافظه پرور و به چالش کشیدن ذهن دانش آموزان از طریق انجام دادن فعالیتهای علمی مناسب وبازدیدهای علمی و همچنین نگاه میان رشته ای به آموزش علوم تجربی، می توان دانش آموزان را در فرایند یادگیری فعال کرد و روحیه انجام دادن فعالیت های گروهی و مشارکتی را در آنها پرورش داد و موجب بالا رفتن انگیزه ی یادگیری در دانش آموزان شد.[1]
یکی از اهداف عمده آموزش و پرورش در زمینه آموزش علوم ایجاد توانایی حل مسئله، آفرینندگی و ابتکار در دانش آموزان است. رشد این توانایی ها از طریق روشهای تدریس فعال میسر است .[2] از ویژگیهای برنامهریزی درسی در سالهای اخیر تاکید بر استفاده از زمینهها و برنامه های کاربردی به عنوان یک روش برای توسعه ی درک علمی بوده است. برنامههای زمینه- محور در سطح بین الملل اجرا شده اند تا دانش آموزان را از طریق ایجاد ارتباط بین علوم متداول و دنیای واقعی درگیر این مساله کنند.[3]
رویکرد تماتیک - زمینه –محور - یکی از رویکردهای نوآورانه متداولی است که به عنوان پایه ای برای برنامه های درسی در بسیاری از کشورها مانند هلند، آلمان، آمریکا، انگلیس، کانادا و استرالیا مورد استفاده قرار گرفته است. بر طبق یادگیری زمینه ای، یادگیری فقط زمانی اتفاق می افتد که دانش آموزان اطلاعات یا دانش جدید را با روشی پردازش کنند که با چارچوب یا منابع آنها - حافظه، تجربه و پاسخ های درونی آنها - ارتباط یابد.[4] در روش یادگیری براساس زمینه-محور ازیکپارچه سازی انواع اطلاعات و استفاده از آن برای نشان دادن یک موضوع استفاده میکنند. آموزش و یادگیری موضوعی، کاوشی از مفاهیم گسترده برای بیان یک موضوع است.
[5] رویکرد زمینه محور ابتدا در آمریکا در آموزش شیمی استفاده شد سپس در آلمان، هلند و انگلیس برای آموزش علوم در دوره متوسطه مورد مطالعه قرار گرفت.[3] در آموزش تماتیک - زمینه-محور - یادگیرنده ارتباط بین موضوعات پرداخته شده در کلاس درس و تجربههای خارج از کلاس درس، در زندگی روزمره را میفهمد.[6] تعاملات در داخل و بیرون گروه به یادگیرندگان، مفهوم ارزشهای احترام و همکاری را آموخته و باعث ایجاد گروههای دوستانه علمی میشود.
مسئولیت فرد یادگیرنده برای یادگیری، نقش معلم را راحت ترمیکند. و یادگیری برای همه اعضای گروه میسر می شود.[6] رویکرد زمینه – محور یک راه آموزش و یادگیری است که به موجب آن بسیاری از برنامه درسی به یکدیگر متصل و به صورت یکپارچه در یک موضوع در می آید. نتیجه کار روش رویکرد موضوعی در اغلب کودکان بدین گونه است:
سرگرم کننده است، این روش به صورت فعالانهتری می باشد، مهارتهای یادگیری با سرعت بیشتری توسعه مییابد، که به یکدیگر مربوط و توسط هم تقویت می شود، اعتماد به نفس و انگیزه بیشتری ایجاد میکند. مشکلات زمینهای کمتری ارائه شده است. بسیاری از دانش آموزان به کلاس فیزیک، به عنوان کلاسی خشک و دشوار می نگرند. در کنار برنامه درسی، فرهنگ، شیوه زندگی دانش آموزان ، عوامل محیطی و غیره... و روش تدریس یکی از عوامل موثر در وضعیت آموزشی است. لذا نیاز به استفاده از شیوههای نوین آموزش در آموزش فیزیک بیش از پیش احساس میشود.
[7] با وجود تغییراتی که در کتابهای درسی فیزیک در سالهای اخیرانجام گرفته ، اما تحقیقات نشان میدهد، هنوزعملکرد دانشآموزان در درک مفهوم مغناطیس مناسب نیست. بنابراین انجام پژوهشهایی درباره روشهای تدریس در مدارس ایران میتواند در شناخت رویکردهای تدریس متناسب با بافت وگشودن پنجره ای برای شناسایی نقاط ضعف یاری دهنده باشد.[3] از شاخههای فیزیک که در آن معلمان و دانش آموزان کج فهمیهای بسیاری دارند، الکترو مغناطیس است.
الکترومغناطیس کج فهمیهای بیشتری نسبت به مکانیک دارد ، چون از شهود کمتری برخوردار است. برخی از این کج فهمیها از مکانیک گرفته شده و بخشی دیگر به خاطر انتزاعی و مجرد بودن مفاهیم میدان الکتریکی و مغناطیس است.[8] بررسی تحقیقات بسیاری از محققان در زمینه آموزش فیزیک نشان میدهد که روش آموزش متداول فیزیک برای بسیاری از دانش آموزان به خوبی جوابگو نیست. بسیاری از دانش آموزان از فیزیک بیزارند. بسیاری از آن ها فکر می کنند فیزیک در زندگی آن ها و یا در اهداف بلندمدت شان جایگاهی ندارد.
بسیاری از آن ها مهارتهای لازم برای موفقیت در دوره های پیشرفته علمی را کسب نمیکنند. به نظر می رسد، مشکل، یک نوع هماهنگی ظاهری باشد. معلم اطلاعات را میفرستد، و میبیند که اطلاعات به همان شکل به طرف او بر می-گردند ولی دریافت دانش آموز بسیار جزئی بوده است.[9] نتایج پژوهش رزاقی نشان می دهد که شاگردان در ایجاد ارتباط بین فیزیک و دنیای واقعی مشکل دارند.
[10] شیوههای نوین تدریس در آموزش و پرورش کمک می کند که دانش آموزان به کارهای نو دست بزنند و با هر موضوعی خلاقانه برخورد کنند. یکی از هدفهای مهم در محیط پر تلاطم و متغیر کنونی، تربیت نیروهای متفکر، خلاق و علاقه مند به تحقیق و نوآوری است و این امر بدون استفاده از الگوهای جدید تدریس و تغییر محتوای کتب درسی امکان پذیر نیست.[11] بر این اساس پژوهش حاضر در پی آن است که آیا می توان با اتخاذ آموزش تماتیک - زمینه محور - ، ضعف های قبلی آموزش فیزیک را جبران نمود و موجب اثر بخشی آموزش مفاهیم مغناطیس بر سطح یادگیری دانش آموزان شد.
-2 روش تحقیق
این مطالعه نیمه آزمایشی از نوع پیش آزمون-پس آزمون با گروه گواه می باشد. ابتدا با اساتید راهنما و مشاور در خصوص موضوع مشورت و پس از موافقت آن ها و مطالعه ی منابع مختلف ،اعم از پایان نامه ها،مقالات و کتاب ها در رابطه با موضوع ،و همچنین مشاوره با صاحب نظران و اساتید مجرب در این زمینه ، مبحث مغناطیس از کتاب فیزیک سال سوم تجربی برای ارائه به روش آموزش تماتیک - زمینه-محور - انتخاب و الگوی تدریس آن طراحی شد،سپس مراحل اجرایی پژوهش جهت مشخصی به خود گرفت .
پس از مشخص شدن دو گروه،پیش آزمون پیشرفت تحصیلی - دانشی،مهارت حل مساله - به عمل آمد. که دو گروه تقریبا نتایج یکسانی داشتند. سپس متغیر آزمایشی - آموزش زمینه- محور - در ده جلسه به گروه آزمایش آموزش داده شد و گروه گواه با رویکرد مرسوم آموزش دیدند،پس از اتمام جلسه های آموزشی و با گذشت یک هفته از آخرین جلسه ی آموزش ،پس آزمون پیشرفت تحصیلی اجرا گردید و نتایج پس آزمون دانش آموزان دو گروه آزمایش و گواه با هم مقایسه شدند.
جامعه آماری مورد مطالعه در این پژوهش دانش آموزان دختر مقطع متوسطه دبیرستان شهر طبس می باشند. برای تعیین حجم نمونه می توان به روش تصادفی ساده 66 نفر از دانش آموزان را در دو گروه 34و32 نفره متداول و تماتیک - زمینه محور - انتخاب نمودند. دراین مطالعه به روش نمونه گیری احتمالی و به شیوه تصادفی ساده نمونه گیری به عمل آمد. جهت شناسایی نمونه ها از طریق اطلاعاتی که پژوهشگر داشت نمونه ها شناسایی و سپس با انتخاب آنان امر پرسشگری از آنان به عمل آمد.
