بخشی از مقاله
تنوع زیستی در جنگل های حرا
چکیده
تالابهای جنگلی مانگرو، اکوسیستمهایی هستند با شرایط بینا بینی که درگذرگاه آب و خشکی سازگاری پیدا کرده اند ، و طبق آمار سازمان بین المللی کشاورزی و خواروبار ملل متحد (FAO) سطح کل آنها در جهان 15 میلیون و900 هزار هکتار بوده و تنها 55 کشور در دنیا و در آسیا نیز فقط 14 کشور واجد سطوح وسیعی از این جنگلها هستند. این جنگلها دارای تنوعزیستی گیاهی و جانوری بالایی می باشند، نکته نگران کننده وضعیت نامطلوب و آهنگ روبهرشد تخریب در این اکوسیستمهای غنی و نادر می باشد. این تحقیق به روش اسنادی و کتابخانهای و بررسی عکسهای هوایی مربوط و همچنین تصاویر ماهوارهای موجود و نقشه های توپوگرافی1:250000 تهیه شده است. نتایج این تحقیق نشان داد که سطح این جنگلها در ایران حدود 130 هزار هکتار میباشد. که گونهی حرا دارای بیشترین پراکنش است، در این بین استان هرمزگان مقام اول پراکنش در ایران و بعد از آن استان های بوشهر و سیستانوبلوچستان قرار دارند. بنابراین شناخت و معرفی و حفاظت و بهرهبرداری علمی مطابق با توان اکولوژیک تنها راه نجات این اکوسیستمهای منحصربه فرد از نابودی می باشد.
کلمات کلیدی: اکوسیستم های مانگرو، تنوع زیستی، جنگل حرا، قشم.
مقدمه
تعریفهای زیادی از تنوع زیستی وجود دارد و بیشتر آنها نیز مبهم هستند که احتمـالا انعکاسـی از مفهـوم پیچیـده آن اسـت. تعدادی از مفاهیم آن با غنای گونهای هم معنی است و جنبه دیگر آن تنوع گونهای است. بدین ترتیب تعریفهـای گسـتردهای برای آن پیشنهاد شده است از قبیل، حداکثر تفاوت در حیات روی زمین، تشخیص بینگونه های بومی و غیـربـومی یـا معرفـی شده. و یا دیگر تعریفها که تاکید زیاد بر روی گونه های تهدید به انقراض دارند.کنوانسـیون بـینالمللـی تنـوع زیسـتی بـرای تنوع زیستی تعریف زیر را ارائه کرده است: تنوع بیولوژیکی یا تنوع زیستی به معنـی تغییرپـذیری در میـان موجـودات زنـده در همه منابع شامل هوا، خشکی، دریا و دیگر اکوسیستمهای آبی و مجموعه های اکولوژیکی میباشد کـه شـامل تنـوع در سـطوح ژن ،گونه، بینگونهای و بومسازگانها میباشد یکی از راه های شناخت ایـن کلمـات بـا معـانی بسـیار گسـترده، بررسـی ارزش تاریخی آنها است.
علل کاهش تنوع زیستی عبارتند از:
اکوسیستم های مانگرو
مانگرو نام عمومی گونه های مختلف گیاهی است که در آبهای جزرومدی رشد میکنند.جنگلهای دریای مانگرو، محیط طبیعی زیبا و استثنایی خاصترین مناطق اکولوژیک و زیستمحیطی و نواحی ساحلی به عنوان زیستگاه و مامن پرندگان مهاجر و آبزیان است که بخشی از سال را در آن میگذرانند.جنگلهای مانگرو موهبتهای با ارزشی هستند که در بعضی از نقاط جهان و از جمله کشور ما وجود دارند این جنگلها مجموعهای از گیاهان دوران کرتاسه و انوسن به شمار میروند که معمولابه صورت درخت و درختچه در قطعات پراکنده شامل نوار باریکی در طول سواحل جزایر، دریاها و اقیانوسهای گرم دیده میشوند. انواع مخصوص از درختان گرمسیری که میتوانند روی مرز سواحل در محل تقاطع جنگلهای بارانی یا اقیانوسها رشد مینمایند،آنها روی خطوط ساحلی حفاظت شده، دلتای رودخانه ها، درزمینهای باتلاقی بین خشکی و دریا یعنی جایی که گیاهان دیگر امکان رشد و نمو ندارند رشد مینمایند.مانگروهای خاص مناطق گرمسیری و نیمهگرمسیری هستند و هرجا که میانگین حداقل درجه حرارت هرگز پایین تراز 20 درجهی سانتیگراد نیاید میتوانند رشد نمایند.
جنگلهای مانگرو درجهان
کل جنگلهای مانگروکه درآبهای گرم اقیانوسهای گرمسیری در تمام نقاط دنیا وجود دارد. در حدود 15/9 میلیون هکتار (بیش از80 هزار کیلومترمربع)تخمین زده میشود، که بیشتر از 5 میلیون هکتار یا 27 درصد این جنگل ها درآسیای جنوب شرقی قرار دارد.به نظر میرسد که اولین گونه های مانگرو در ناحیهای ازآسیای جنوب شرقی یافت شده و دلیل بر این تعداد گونه های زیاد مانگرو در این منطقه نسبت به سایر مناطق مانگرو خیز میباشد.همچنین ممکن است در حدود 23 تا 67 میلیون سال قبل بذرهای مانگرو از سمت غرب به هندوستان، آفریقای شرقی و در نهایت به آمریکای مرکزی و جنوبی آمده باشند.این جنگلها در مناطق گرمسیری بین دو نیمکرهی شمالی و جنوبی زمین در لجنهای شور ساحلی همجوار با دریا در خلیجها در مصب رودخانه ها، چاله وگودهای طبیعی ساحلی مانند خورها و حاشیه جزایر، بخصوص در حد فاصل بین جزرومد دریا و اقیانوس تشکیل میشوند.بیش از 20 کشور در سواحل خود دارای جنگلهای دریایی هستند و بین این کشورها برزیل با 2/5 میلیون هکتار در رتبه اول و پس از آن کشور اندونزی و سپس استرالیا با کمی کمتر به ترتیب در مقام دوم و سوم قرار دارند.در جوامع جنگلهای دریایی جهان حدود 100 گونه مختلف گیاهی وجود دارد که 60 گونه آن از عناصر اصلی این جنگلها و انواع حراها، چندلها و دیگر درختان و درختچه ها هستند و بقیه تقریبا گیاهان همراه با این عناصر اصلی اند:مانگروها دارای سیستم غنی، گوناگون و درعین حال پیچیدهای هستند بطوری که مولد برخی از مواد اولیه در بخش تولید میباشند اما مدیریت ضعیف و غلط و در بعضی نقاط اصولا نبود مدیریت، باعث کاهش گسترده جنگلهای مانگرو در جهان شده است.
جنگلهای حرا در ایران
از جمله جوامع گیاهی ناحیه رویشی سواحل جنوب کشور ما جامعه حرا و چندل میباشد.ایران دارای 130 هزار هکتار جنگل حرا و چندل میباشد که با در نظرگرفتن وسعت و قابلیتهای سواحل جنوبی کشور سطح ناچیزی را پوشش داده و وسعت این جنگلها درکشور قابل توسعه است. در واقع وسعت جنگلهای دریایی ایران در 25 سال پیش در حدود 200 هزار هکتار بوده است و عکس های جدید ماهوارهای امروزه وسعت آنها را درحدود 120-130 هزار هکتار نشان میدهد، به عبارتی سالیانه در حدود 2500 هکتار از وسعت آن کم شده است و آنچه نیز باقی مانده ، بخصوص در سواحل قشم تخریب شده است.جنگل هایحرا و بعضا چندل ایران بطور پراکنده در سواحل شمال خلیج فارس، دریای عمان از بندرکنگان، سیریک تا بندرخمیر، میناب و لافت در استان هرمزگان و جاسک در خلیج چابهار و خلیج گواتر در استان سیستانوبلوچستان کشیده شده است.
تنوع زیستی در جنگلهای مانگرو
-1گونه های گیاهی
پوشش گیاهی جنگلهای حرا در ایران شامل دو فرم حیاتی متمایز میباشد. نخست جوامع گیاه (هالوفیت) نواحی ساحل که تا منطقه مد گسترش دارند و عمدتا از چند گونه هالوفیت متعلق به خانواده اسفناجیان (Chenopodiacea) و گاهی همراه با بوته های گز تشکیل یافتهاند. از بین گیاهان شورپسند فوق گیاه با تلاقی شور (Hahocnemu mstrobilaceu m) بیشترین گیاه رویشی سواحل شمالی این مناطق میباشد گیاه رویشی دیگر حرا (Avicennia marina) میباشد که جنگلهای نسبتاً انبوهی را بر روی توده های جزایر جزرومدی به وجود آورده است. حرا گیاهی است به صورت درختچه یا درخت با اندازه های متفاوت بین 3 تا 6 متر که شاخ و برگ سبز روشنی دارد اجتماع این درختان تاج پوشش فشرده و انبوهی به وجود میآورد تنیدهگی شاخه ها در یکدیگر طوری است که دسترسی به درون آن راتقریباً غیرممکن میسازد ریشه اصلی حرا بسیار کوتاه است ولی ریشه های فرعی و بلند زیادی از آن منشعب میشود که در لایه سطحی خاک گسترش پیدا میکند از این ریشه ها رشته های عمومی به طول 20 تا 30 سانتیمتر از سطح خاک خارج میشود که پنوماتوفر نام دارند که جنس آنها چوبای میباشد و تنفس ریشه ها را در شرایط غرقابی و بیهوازی انجام میدهد. برگ درختان حرا دائمی بوده و این جنگلها را همیشه بهار نیز مینامند. در خت حرا در خرداد ماه گل میدهد و گلهای زرد رنگ و دارای عطر و بو میباشند و زمینه بستر شاخ و برگ آن بسیار زیباست. دانه درختان حرا بر روی درخت جوانه میزند و سپس از پایه مادری جدا شده و در گل و لای پای درختان فرو میرود و نهال جدیدی به وجود میآورند.
