بخشی از مقاله
چکیده :
مهمترین مسئله در این تحقیق،بررسی تنوّع و تحرّک در حکایت های کلیله و دمنه است. در این تحقیق،در بخشنخست به عوامل تنوّع و تحرّک که در هشت مبحث - مکالمه و مناظره، تعریف، توصیف، استدلال، مقایسه، بررسی علل و نتایج، تقسیم بندی و استشهاد - ارائه کرده ایم، پرداخته می شود؛ دربخش دوم چهار عامل اساسی با عنوان دقایق بلاغی مورد بررسی قرار می گیرد؛ یعنیایجاز،: اطناب، سادگی بیان و صمیمیّت و سلاست و عمق. و درآخر نیز به برخی دیگر از عوامل تنوّع و تحرّک اشاره ای شده است. نصراالله منشی در بیان مطالب و ادای معانی و بکاربردن صنایع ادبی چنان قدرتی از خود نشان داده که سبب شهرت کتابش در قرون بعد شده است. هر چند نثر کلیله و دمنه متکلّفانه است، و در انشای کتاب الفاظ تازی و آیات و احادیث زیادی به چشم میخورد؛امّوجود تشبیهات و رعایت صنایع لفظی و معنوی رنگ و رونق خاصّی به آن داده است و به این کتاب تنوّع و تحرّک بخشیده است. ما سعی کرده ایم در این تحقیق به قطره ای از دریای زیبایی های کلیله و دمنه اشاره ی مختصری داشته باشیم، چون ما توانایی بیان همه ی زیبایی های آن را نداریم .
کلیدواژههاتنوّع: و تحرّک، کلیله ودمنه، اطناب، بلاغت، آرایه های لفظی و معنوی.
مقدمه:
ابوالمعالی نصراالله منشی از نویسندگان فصیح و بلیغ پارسی است، ما هر چقدر از مهارت او در نویسندگی بگوئیم، کم گفته ایم. این تحقیق که ما انجام دادیم در حقیقت مشتی است از این خروار، که نمی توان در حجم محدود این مقاله، زیبایی های کلیله و دمنه را به تصویر کشیدما . در این تحقیق می خواهیم تنوّع و تحرّک و عوامل آن ها را در کلیله ودمنه مورد بررسی قرار دهیم، با استفاده از راه های گوناگون پرورش معانی و هم چنین نشان دادن صنایع مختلف بدیعی و بلاغی و آرایه هایی مثل: سجع، جناس، طباق و تضاد، مراعات النظیر، استعاره، تشبیه، کنایه و تمثیل و بسیاری موارد دیگر. لازم به ذکر است که امتزاج موارد بالا با یکدیگر و تعادل بین لفظ و معنی،جلوه و تنوّع ویژه ای به نوشته می دهدزرّ. ین کوب نیز به این موضوع اشاره می کند: شیوه ی نویسندگی نصراالله منشی از جهت متانت در بیان و تعادل لفظ و معنی ممتاز است، به طوری که برخی شایسته می دیدند که سخن اورا » قرآن پارسی« بخوانند - . زرّین کوب، :1385 - 178
در کتاب» برسمند سخن « مشخصاتی برای یک نوشته ذکر شده است که به اختصار اشاره ای به آن ها می کنیم: -1 ساده و روان باشد -2 کوتاه و مختصر باشد؛ کلام موجز بهتر از طولانی و مشروح است. -3 ازروی ایمان نوشته شود -4 تنها مشغول کننده نباشد -5 انشایی متداول و شیوا داشته باشد. - وزین پور،-93 :1378 . - 105درظاهر به نظر می- رسدکلیله و دمنه فاقد این ویژگی هاست، در حالیکه چنین نیست؛ هرچند کلیله ودمنه به نثر مصنوع نوشته شده است اما در بسیاری جاهای این کتاب مطالب ساده و آسان فهم نیز دیده می شود، روش نصراالله منشی در این کتاب اطناب است، اما نویسندهاین ویژگی را در حدّ اعتدال و به مقتضای حال مخاطب به کار برده است. ازآنجایی که این کتاب داستان هایی در مورد حیوانات است، در وهله یاوّل سرگرم کننده به نظر می آید، لیکن مطالب عمیق و پرمحتوایی دربردارد، در موردشیوه ی انشای او هم می توان گفت که انشای او بسیار زیبا و فصیح است.
زیبایی و دلنشینی کتاب سبب شده است آثار بسیاری به تقلید از آن نوشته شود؛ که بارز ترین آن ها مرزبان نامه و سندبادنامه است ، با وجود این هیچ کدام نتوانستند مانند کلیله و دمنه در عرصه ی ادبیات، خود را نشان دهند. نثر کتاب از لحاظ استواری انشاء و ترکیب عبارات و داشتن اسلوب عالی و آراستگی زبان،کم نظیر است و نصراالله منشی توانسته است به مدد تشبیهات، تصاویر وتمثیلات مکرّر هر مفهوم دقیق و هر اندیشه ای را آسان فهم سازد. - یوسفی، - 163 : 1372 وجود آرایه های ادبی سبب شباهت بیش از اندازه ی این کتاب به شعر می شود. البته نثر فنی نثری است که می خواهد به شعر نزدیک شود و وجود استعاره و تشبیهات دلنشین در کلیله و دمنه این سخن را استحکام می بخشد. در نثر فنّی، وجود تشبیه ها و رعایت صناعت های لفظی و معنوی به نثر رنگ و رونقی می بخشد، که این حکم در مورد کلیله و دمنه نیز صادق است.
کلیله و دمنه اثری ادبی و اخلاقی است و از حیث زیبائی اسلوب و لفظ و افاده ی معانی بدیع ، از بزرگترین و معروفترین آثار منثور فارسی به شمار می آیدکه به بسیاری از زبان های مختلف دنیا ترجمه شده است. افزون بر اینها کلیله و دمنه تصویری از جوامع بشری گذشته رامجسّم کرده و نکات اجتماعی مهمی را ذکر می کند. - یوسفی، - 156 : 1372 با وجود اینکه کتابی به زبان حیوانات است اما ابوالمعالی نصراالله با انشای جاندار خویش احوال اشخاص اعم از حیوان و انسان را با زیبایی چشم گیری تجسّم بخشیده است. - همان: - 162 بنابراین نمی توان از لطف انشای نصراالله منشی ومحاسن ادبی کلیله و دمنه چشم پوشی کرد. مورد دیگری که بیش از هرچیز توّجه آدمی را به خود جلب می کند، استفاده ی نویسنده از ابیات عربی و فارسی است که در هر صفحه ای به چشم می خورد، البته هر دویکسان و در حدّ اعتدال به کار رفته است. - خطیبی، - 469 : 1386
-1پرورش معانی
پروردن مطالب، مهارت می خواهد که نویسنده به حکم مقتضیات و ذوق خود، راه ها و الگو های گوناگونی را برای پروردن مطالب به کار می برد. این الگو ها عبارتند از: مکالمه و مناظره، تعریف، توصیف، استدلال، مقایسه، بررسی علل و نتایج، تقسیم بندی و استشهاد و تمثیل. - سمیعی، - 88 :1386الف- مکالمه و مناظره : یکی از راه های پرورش معانی مکالمه و مناظره است. - سمیعی، - 116 : 1386 مکالمه یعنی گفت وشنود میان طرفین. ما در هرجا و در هر بابی از کلیله و دمنه، گفت و گو میان دو شخصیت داستانی که معمولا جانوران هستند را مشاهده می کنیم. مشهورترین داستان کتاب کلیله ودمنه، باب شیر و گاو یعنی همان
