بخشی از مقاله
چکیده
تنوع گونهای شکارگرهای تریپس گندم، Haplothrips tritici Kurd.، روی پنج رقم گندم در منطقه اردبیل در سال 1391 مطالعه شد. براساس نتایج این پژوهش 15 گونه شکارگر تریپس جمعآوری و شناسایی شدند که در بین آنها درصد فراوانی Aeolothrips intermedius و Orius niger بیشتر از بقیه گونههای شکارگر بود. بیشترین تنوع گونهای شکارگرهای تریپس گندم روی رقم Gaspard و کمترین آن روی رقم الوند مشاهده گردید. مقدار شاخص شباهت تنوع گونهای موریسیتا- هورن بین کمپلکس گونههای شکارگر روی رقمهای Cascogen، Bezostaya و MV17 بیشتر بود درصورتیکه مقدار این شاخص بین کمپلکس گونههای شکارگر روی رقم الوند و سایر رقمهای گندم کمتر بود.
کلمات کلیدی: تریپس گندم، تنوع گونهای، شکارگرها
.1 مقدمه
گندم، Triticum aestivum L.، از تیره Gramineae گیاهی تک لپهای، علفی و یکساله میباشد .>1@ عوامل متعددی روی عملکرد محصول گندم موثر هستند. گندم از نظر تولید و سطح زیرکشت مهمترین محصول کشاورزی ایران و دنیا است. افزایش تولید و عملکرد محصول گندم روز به روز بیشتر شده و از نظر اقتصادی و تامین غذای انسان از اهمیت بسیاری برخوردار میباشد .>1@ تریپس گندم، Haplothrips tritici Kurd. ، به عنوان یکی از عوامل محدود کنندهی تولید محصولات تیرهی غلات از جمله گندم در ایران و دنیا محسوب میگردد که با فراوانی بالا از گندم تغذیه میکند 7@؛ 10 و .>11 خسارت عمده این تریپس مربوط به سنین پورگی اول و دوم میباشد که با نفوذ به درون گلچههای سنبلچه و فرو بردن استیلههای دهانی از شیره سلولهای سطحی تخمدان و نیز پریکارپ دانهها تغذیه کرده و باعث عقیم ماندن گلها، کاهش وزن دانهها و کاهش ارزش نانوایی آنها میشود .>2@
کنترل شیمیایی تریپس گندم به دلیل استقرار حشرات کامل و لاروها در زیستگاههای مخفی همچون لابلای سنبله و در نتیجه عدم تماس با حشرهکش مشکل است .>8@ کاربرد حشرهکشها در کنترل تریپس گندم اثر کوتاه مدت داشته و موجب بروز مقاومت این تریپس به اکثر حشرهکشها میشود .>8@ بنابراین، لازم است که از روشهای سالم و جایگزین در کنترل تریپس نظیر حفاظت و حمایت از شکارگرها در قالب برنامههای مدیریت تلفیقی استفاده شود. با توجه به اینکه ویژگیهای گیاهان میزبان در جلب و فعالیت شکارگرها تاثیر زیادی دارند لذا در تحقیق حاضر تاثیر رقمهای مختلف گندم در افزایش تنوع گونهای شکارگرها بررسی شد. نتایج حاصله میتواند در مدیریت تریپس گندم در مزارع گندم موثر باشد.
.2 مواد و روشها
محل تحقیق
این تحقیق در سال 1391 در مزرعهی آزمایشی به مساحت 800 متر مربع در منطقه بابلان واقع در شهرستان اردبیل انجام شد.
گیاهان میزبان
در تحقیق حاضر پنج رقم گندم به نامهای الوند، Cascogen، Bezostaya، Gaspard و MV17 که به طور متداول در منطقه کشت میشوند، انتخاب شدند. بذرهای رقمهای مورد مطالعه از موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه بذر چغندرقندکرج تهیه شدند. پس از عملیات آماده سازی زمین بذرهای این رقمها در مزرعهای به مساحت تقریبی 800 متر مربع در چهار بلوک در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی به روش کشت بذر بر روی پشته های بلند کاشته شدند. در این سیستم عرض پشته 55 سانتیمتر، فاصله ردیف کاشت بر روی پشته 20 سانتیمتر، عرض جویچهها - فارو - 30 سانتیمتر و ارتفاع پشته - عمق فارو - 15 سانتیمتر است. همچنین فاصله 2 متری بین بلوکها و نیز بین کرتها بهعنوان حاشیه و برای انجام بررسیهای بدون کشت باقی ماند. کشت بذر رقمهای گندم در اواخر شهریورماه 1390 انجام گرفت. عملیات بعد از کاشت شامل وجین علفهای هرز در اوایل اردیبهشتماه مطابق با عرف رایج در منطقه به صورت دستی انجام شد. آبیاری مزرعه به فواصل منظم 10 روز یکبار و به روش دستی صورت گرفت. در ضمن در این مزرعه آزمایشی از مصرف حشرهکشها اجتناب گردید.
تعیین تنوع گونهای شکارگرهای تریپس گندم
به منظور شناسایی شکارگرهای تریپس گندم نمونهبرداریها از روی پنج رقم گندم مورد مطالعه در هفت مرحله رشدی چکمهای شدن، ظهور جوانههای گل، گلدهی، اوایل شیری شدن، اواخر شیری شدن، خمیری شدن و رسیدگی انجام شدند. در این تحقیق واحد نمونهبرداری یک بوته گندم انتخاب شد. در هر نوبت نمونهبرداری از هر رقم به طور تصادفی 20 بوته بررسی شدند. تعداد هر یک از گونههای شکارگر به ازای یک بوته گندم - با یادداشت کردن مشخصاتی همچون نام رقم گندم، تاریخ نمونهبرداری - با استفاده از ذرهبین دستی 20X شمارش شدند. همچنین برای بررسیهای دقیقتر تعدادی از نمونههای جمعآوری شده با ذکر تاریخ جمعآوری، نام رقم و مرحله رشدی گندم در کیسههای پلاستیکی به آزمایشگاه منتقل شدند و زیر استریومیکروسکوپ بررسی و شناسایی شدند. از داده های حاصله در تعیین درصد فراوانی هر کدام از گونههای دشمنان طبیعی و شاخص تنوع شانون - H - روی هر یک از پنج رقم گندم و نیز محاسبه شاخص شباهت تنوع گونه ای موریسیتا-هورن - CMH - در بین رقمهای مورد مطالعه استفاده گردید. شاخص تنوع شانون با فرمول زیر محاسبه شد :>9@
3. نتایج
در پژوهش حاضر 15 گونه شکارگر تریپس گندم در مزرعه گندم جمعآوری و شناسایی گردید که در جدول 1 نام علمی آنها ارایه شده است. درصد فراوانی نسبی گونههای شکارگر تریپس گندم در جدول 2 ارایه شده است. در بین شکارگرهای تریپس گندم گونههای Aeolothrips intermedius و Orius niger به ترتیب بیشترین درصد فراوانی نسبی را روی پنج رقم مورد مطالعه گندم داشتند. گونههای Nabis pseudoferus و Orius minutus از لحاظ درصد فراوانی نسبی در رتبه بعدی قرار داشتند. سایر گونههای شکارگر ارایه شده در جدول 2 با فراوانی پایین در منطقه اردبیل مشاهده شدند - جدول . - 2 مقادیر شاخص تنوع شانون برای شکارگرهای تریپس گندم روی پنج رقم گندم در جدول 3 ارایه شده است. بیشترین مقدار این شاخص روی رقم Gaspard و کمترین مقدار آن روی رقم الوند مشاهده گردید. همچنین، مقدار این شاخص روی رقم Cascogen بیشتر از رقمهای MV17 و Bezostaya بود - جدول . - 3
