بخشی از مقاله
چکیده
همواره در طول تاریخ، معماری و شهرسازی ایران جولانگاه حضور باغ در ابعاد و اشکال مختلف بوده و این همجواری، پدیدآورنده الگوهای بی نظیر پیوند، درهم تنیدگی و یگانگی باغ، معماری و شهر گشته است. پیوندی که علاوه بر تأثیرات ساختاری و شکلی، جنبههای معنوی ، مفهومی و روانی، و همچنین نیازهای زیست محیطی و حیاتی مردمان و زیستگاه آنان را پدید آورده است. یکی از این بهترین نمونه های ترکیب باغ و بافت شهری را می توان در شهر تاریخی شیراز که از دیرباز به خاطر داشتن باغ های زیبا و مناظر خاطره انگیز از شهرت جهانی برخوردار بوده، مشاهده کرد. ولی امروزه، افزایش تراکم وگسترش شهر از یک طرف و خشکسالی وکمبود آب از طرف دیگر، حیات و نقش اکولوژیکی محدوده باغات قصر دشت شیراز را که در دل شهربه دام افتاده اند به شدت مورد تهدید قرار داده است.
علاوه بر این، سیاستهای اشتباه مسؤولان شهری و تصویب طرح های ناکارآمد موضعی و مقطعی، بر روند نابودی این باغات دامن زده، به نحوی که بیم نابودی کامل این باغات در آینده ای نزدیک به چشم می خورد. در این میان توانمندسازی و احداث باغ های موضوعی بارویکرد گردشگری عمومی در دل باغات قصردشت نه تنها نقش تعیین کننده ای در جهت حیات اکولوژیکی این باغات خواهد داشت، بلکه با رونق صنعت اکوتوریسم می تواند به عنوان منابع درآمدی پایدار برای شهر عمل کند. در این پژوهش، ابتدا محدوده باغات قصردشت و نقش و موقعیت استراتژیک آنها در شهر شیراز معرفی، سپس مشکلاتی که امروزه گریبانگیر این باغات گشته و حیاتشان را به مخاطره انداخته بررسی می گردند. بعد از آن برای یافتن راه حل بهینه احیا این باغات، به طور موردی چهار باغ از مجموعه باغات قصردشت انتخاب و از طریق پخش پرسشنامه راه حل های مختلف توانبخشی این باغات ارزیابی و مطرح می گردند.
واژگان کلیدی: توانمند سازی، باغ، شهر، گردشگری
-1 مقدمه
یک هزار و چهارصد هکتار باغات قصردشت موجود در شهر شیراز میراث گرانبهای به جا مانده است که با توجه به ویژگیهای منحصر به فرد این منطقه به ویژه موضوع حفاظت و نگهداری از آن در دهههای اخیر مورد توجه بوده است. تاکنون مدیریت شهری به منظور دور نگهداشتن این باغها از امواج توسعه شهری و حفظ ساختار سبز، آن مجموعه را به عنوان حوزه استحفاظی ویژه از محدوده شهری خارج ساخته و طرحی را برای آن به عنوان ساماندهی باغات قصردشت تهیه و به تصویب شورای عالی معماری و شهرسازی رسانده است. لیکن عدم موفقیت طرح های تهیه شده به طرق مختلف منجر به تخریب محدوده وسیع از باغات شده است. از این رو شهرداری با تملک بخشی از باغات قصردشت و اعطای نگهداری آنها به باغداران، درصدد حفاظت از این باغات برآمد. این طرح نیز ناکام ماند. راه حلی که مدنظر نگارنده می باشد، توانمندسازی این باغات با رویکرد گردشگری عمومی می باشد. این ایده، امکان استفاده عموم از این باغات را فراهم می آورد و با هدف ایجاد پارک و فضاهای سبز عمومی در دل باغات، متضمن حیات و عملکرد آنها به عنوان ریه های تنفسی شهر شیراز می گردد.
-2اهداف تحقیق
- احیای حیات طبیعی باغات درون شهری
- توانمندسازی باغات درون شهری جهت تبدیل آنان به فضاهای سبز عمومی و گستره فعال شهری جهت حضور مردم
- به حداقل رساندن تهدیدات تخریبی باغات ناشی از توسعه شهری توسط راهکارهای مدیریتی
- توسعه گردشگری طبیعی - Eco-Tourism - در محدوه باغات و ایجاد اشتغال و کسب درآمد
- ایجاد امکان دسترسی و استفاده از باغات جهت گذراندن اوقات فراغت در راستای به حداقل رساندن آسیب های وارده به منابع اکولوژیکی -مشارکت بخش خصوصی - مالک، سرمایه گذار و ... - در فرآیند بهره برداری از باغات شهری
-3پرسش های تحقیق
- آیا می توان با دادن نقش گردشگری به باغات درون شهری حیاتی دوباره به آنها بخشید؟
- اکوتوریسم به عنوان راهکاری در جهت باززنده سازی باغات درون شهر تا چه اندازه می تواند مؤثر واقع گردد؟
- آیا ورود مردم به محدوه باغ روند تخریب و نابودی باغ را سرعت می بخشد؟
- چه راهکارهایی را می توان در جهت ارتقاء نقش اکولوژیکی باغات درون شهری ارائه داد؟
-4 بیان تفصیلی موضوع برای رسیدن به ساختار پژوهش
منظر سازی و توانمند سازی باغات درون شهری بارویکرد تفریحی و گردشگری به مؤلفه های بی شماری وابسته است. تخصص های مختلف از جمله مهندسی معماری و معماری منظر، مهندسین محیط، مهندسی خاک، مهندسین آب و ... در این نوع تحقیقات باید نقش داشته باشند. از این روی جهت ارائه ساختار پژوهش ابتدا به بیان تفصیلی موضوع می پردازیم.
• توانمندسازی باغ های درون شهری
تبیین موضوع : توانمند سازی باغ های درون شهری برای حضور مردم
-1-4 باغ های درون شهری
باغ های درون شهری در واقع محل تلاقی مردم و طبیعت در شهرها محسوب می گردند. - نمودار - 1 بنابراین محلی خواهند بود که مردم را در شهرها به طبیعت و فراتر از آن به عنصر وجودی خود می پیوندند. ارتباط میان باغ، شهر و مردم و شناخت نحوه تداخل آنها از این نظر که اثرات هر یک بر دیگری چگونه در طراحی باید مد نظر قرار گیرد دارای اهمیت است. در این راستا نه تنها باغات از موقعیت شهری تأثیر پذیرفتهاند بلکه شهر و مجموعههای شهری نیز تحت تاثیر باغ یا مجموعه باغ ها قرارگرفته و حتی گاه استخوان بندی محورهای اصلی شهر را شکل بخشیدهاند. معماری و شهرسازی ایران جولانگاه حضور باغ به سبک و سیاق خاص خود است و پدیدآورنده الگوهای بی نظیر پیوند، درهم تنیدگی و یگانگی باغ، معماری و شهر است. پیوندی که تأثیرات ساختاری و شکلی را از یک سو، جنبههای معنوی ، مفهومی و روانی را از سوی دیگر، و همچنین نیازهای زیست محیطی و حیاتی مردمان و زیستگاه آنان را پدید میآورد - لطیف، . - 1371
-2-4توانمندسازی
رویکردهای مداخله در باغات درون شهری را جهت توانمندسازی می توان به 5 رویکرد کلی تقسیم کرد که نمودار 2 بیانگر این تقسیم بندی است - حبیبی، مقصودی، . - 1384 با توجه به وضع موجود باغ های مورد طراحی، رویکرد پژوهشگر نگهداری و بهسازی است. بهسازی نه به معنی بازگرداندن کلیه ویژگی های طبیعی باغ، چرا که چنین چشم اندازی در رابطه با باغ های درون شهری که عملکردهای طبیعی خود را به میزان گسترده ای از دست داده اند ممکن نیست. اما واژه توانمندسازی در اینجا بیشتر به مفهوم بهبود وضعیت باغ از دیدگاه منظر، کیفیات بصری و فرآیندهای محیطی است. اگر چه رویکردهای محافظتی و محدود سازی نیز در برخی مقاطع باید اعمال گردند. بنابراین در راستای تعریف ساختار طرح اولین قدم شناخت عوامل تأثیر گزار در توانمندسازی و ترمیم منظر و محیط باغ می باشد. در این راستا سه عامل اساسی یعنی : .1 عوامل محیطی، .2 عوامل اجتماعی، .3 عوامل زیبایی شناختی می توانند برای جهت دهی به روش شناسی پژوهش تعریف شوند . - Thompson,2007 -
