بخشی از مقاله
چکیده :
در شرایطی که سازمانها تحت تاثیر رقابتهای اقتصادی هستند، ضرورت توجه به کیفیت کاری و بهرهوری سازمانی از اهمیت ویژهای َبرخوردار است. مدیریت خود نیز به دنبال توانمندسازی نیروی انسانی است تا از این طریق بتواند بهره وری سازمان را افزایش دهد و از آنجاکه در گذشته برای رسیدن به این هدف مدیر خود از اصل تفویض اختیار به کارکنان استفاده می کرد . اما به دلیل ایجاد مشکلات در سازمان امروزه به این اصل توجه زیادی نمی شود . و مدیر به دنبال توانمند ساختن کارکنان خود می باشد و تواناسازی خود به معنی برداشتن موانعی است که افراد نتواند کارشان را به صورت مؤثر و کامل به انجام برسانند . چنانچه این موانع برداشته شود کارکنان قدرت تصمیم گیری برای اقدام به دست می آورند و استقلال رای پیدا می کند. از این طریق عملکرد کارکنان در سازمان بهبود خواهد بخشید که این خود مهمترین رمز موفقیت کارکنان در سازمان است و در نتیجه منجر به افزایش بهره وری سازمانی نیز می شود . به همین دلیل ما نیز در این مقاله به بررسی توانمندسازی نیروی انسانی و نقش آن در بهبود عملکرد کارکنان و سازمان و در آخر به چالش های توانمند سازی می پردازیم .
واژگان کلیدی :توانمند سازی ، بالندگی سازمان ، بهبود عملکرد کارکنان ، توانمند سازی کارکنان
مقدمه
توانمند سازی کارکنان یکی از تکنیک های مؤثر برای افزایش بهره وری کارکنان و استفاده بهینه از ظرفیت و توانایی های فردی و گروهی آن ها در راستای اهداف سازمانی است . توانمندی فرآیندی است که در آن از طریق توسعه و گسترش نفوذ و قابلیت افراد و تیم ها به بهبود و بهسازی مستمر عملکرد کمک می شود . به عبارتی دیگر توانمندسازی یک راهبرد توسعه و شکوفایی سازمان است . سازمان ها به کارگیری منابع مختلفی از قبیل منابع مالی و مادی و اطلاعاتی و انسانی در جهت تحقق اهداف و مقاصد خود حرکت می کنند . از این میان نیروی انسانی مهمترین منبعی است که همواره چرخ سازمان ها به دست آن می چرخد و پیشرفت و تداوم سازمان ها به میزان توانمندی آنان بستگی دارد.
علی الخصوص در محیط کسب و کار امروزی که در قالب روز افزونی بین شر کت ها و مؤسسات وجود دارد و کیفیت کالا و خدمات ارائه شده و جلب و حفظ مشتریان از اهمیتی خاص برخوردار است ، همکاری و مشارکت کارکنان ضروری به نظر می رسد . امروزه فعالیت های فردی و مجزا نمی توانند کارساز باشند و افراد یک سازمان در قبال خود و کل افراد و اهداف سازمان مسئول اند . در واقع تواناسازی بر آن است که با ایجاد علاقه و انگیزش و آموزش قابلیت ها و شایستگی های کارکنان را بپروراند و تحقق اهداف سازمان را بر عهده ی افرادی توانمند بگذارد . - عباس زادگان ، حسن زاده ، 1385 ، ص - 8
با وجود اهمیت فوق العاده توانمندسازی، متاسفانه در ایران بنابه دلایل متعدد از جمله مبهم بودن اهداف سازمانی1، نداشتن تعریف مناسب از روابط کاری2 و روابط شخصی،3 نبودن سیستم مناسب ارزیابی عملکرد، عدم تعریف شاخصهای مناسب جهت سنجش بهره وری نیروی انسانی و برخی عوامل موجود در بازار که از غیر رقابتی بودن محیط کسب و کار و ساختار اقتصادی کشور ناشی می شود سبب شده است که ساز و کار مشخصی در جهت کیفی سازی منابع انسانی تعریف نشده و حتی این سازوکار چندان جدی گرفته نشود. پس در این مقاله با توجه به مباحث و مشکلات مطرح شده ایران و بعضی کشورهای توسعه نیافته به تعریفی از توانمند سازی ، اهداف و چالش ها و راهکارهای آن پرداخته شده است . - هداوند ، صادقیان ، 1386،ص - 2
تعاریف توانمند سازی
امروزه توانمند سازی به یکی از مهترین موضوعات روز مدیریت مبدل شده و تعاریف زیادی توسط کارشناسان برای آن بیان گردیده است که در ذیل به تعدادی از این تعاریف اشاره می نماییم :
- 1 توانمند سازی نیروی انسانی یعنی ایجاد مجموعه ظرفیت های لازم در کارکنان برای قادر ساختن آنان به ایجاد ارزش افزوده در سازمان و ایفای نقش و مسئولیتی که در سازمان به عهده دارند تؤام با کارایی و اثر بخشی .
- 2 توانا سازی واگذاری مسئولیت تصمیم گیری به آن هایی که با مراجعان سازمان ارتباط بلاواسطه دارند .
- 3 توانا سازی به طور عام ایده ای جهت فراهم نمودن قدرت لازم برای افراد به منظور تحقق مسئولیت های شغلیشان بدون تائید مشروط از سوی دیگران می باشد . - اورعی یزدانی ، 1379 ، ص - 163
اما به طور کلی توانمند سازی دو تعریف رایج دارد : . 1 تاریخچه ی اولین تعریف به سال 1788 برمی گردد که در آن توانمند سازی را به عنوان لحاظ کردن اختیار در نقش سازمانی فرد می دانستند که این اختیار بایستی به فرد اعطاء گردد یا در نقش سازمانی او دیده شود . این توانمند سازی یعنی این فرد مشتاق پذیرش مسئولیت است و واژه ای بود که برای اولین بار به طور رسمی به معنی پاسخگویی تفسیر شد .. 2 دومین معنی توانمند سازی ، توانایی است . امروزه مفهومی که در سازمان هاکاربرد دارد مربوط است به سال - . 1788 آقایار ، 1384 ، ص . - 82
مفهوم توانمند سازی
مادام که توانمند سازی صرفاً واگذاری قدرت از طرف بالادست یا سهیم کردن پایین دست در قدرت تعریف می شود ، بهبود عملکرد از طریق آن تحقق نمی یابد . توانمند سازی ، فرایند تقسیم مقدار ثابتی از قدرت نیست ؛ بلکه فرآیندی است که قدرت نسبی هر فرد به واسطه ی آن افزایش می یابد و قدرت جدیدی برای سازمان ایجاد می شود . توانمند سازی ، نفوذ مبتنی بر صلاحیت است که باید ایجاد شود . این قدرت ، بسیار فراتر از قدرتی است که تقسیم یا تسهیم می شود ؛ قدرتی نشأت گرفته از این اندیشه که قدرت می تواند و باید از راه ارتقاء مداوم شایستگی و کاربرد آن ایجاد شود.توانمند سازی فقط یک فرآیند عمل انفرادی نیست، بلکه فرایند کنش متقابل1 نیز هست.
افراد ، در حالت عملکرد جمعی می توانند دانش و مهارت یکدیگر رامتقابلاً افزایش دهند،تصمیماتی را اتخاذ و مشکلاتی را حل کنند که در نوع خود فراتر از توانایی فردی هر یک از اعضا هست . هنگامی که کارکنان صلاحیت بیشتری به دست می آورند و آن را به کار می گیرند ، قدرت مدیران نیز افزایش می یابد . قدرت کارکنان ، هنگامی که مدیران آنان با کفایت تر می شوند و توانایی لازم را برای ایفای نقش های جدید در یک سازمان توانمند به دست می آورند ، افزایش می یابد . توانمند سازی ، یک فرایند تعاملی به هم پیوسته است ؛ زیرا هر فرد و تیمی که قدرت کسب می کند ، صلاحیت به دست می آورد و آن را به کار می گیرد . توانمند سازی فردی و سازمانی ، زمانی حاصل می شود که کارمندان بتوانند سطح برتری خودشان را به دست آورند . - ابطحی ، عباسی ، 1386 ، ص . - 9
اهمیت و ضرورت توانمند سازی کارکنان در سازمان ها2
سازمان های امروزی تحت تأثیر عواملی از قبیل افزایش رقابت جهانی ، دگرگونی های ناگهانی ، نیاز به کیفیت و خدمات پس از فروش و وجود منابع محدود و ... زیر فشارهای زیادی قرار دارند . پس از سال های زیادی تجربه ، دنیا به این نتیجه رسیده است که اگر سازمانی بخواهد در اقتصاد و امور کاری خود پیشتاز باشد و در عرصه ی رقابت عقب نماند باید از نیروی انسانی متخصص ، خلاق و با انگیزه ی بالا برخوردار باشد. منابع انسانی اساس ثروت واقعی یک سازمان را تشکیل می دهند .بین سرمایه انسانی و بهره وری در سازمان ها رابطه ی مستقیم وجود دارد . استفاده از توانایی های بالقوه منابع انسانی برای هر سازمانی مزیتی بزرگ به شمار می رود.
در بهره وری فردی ، سازمان از مجموعه استعداد ها و توانایی های بالقوه ی فرد به منظور پیشرفت سازمان استفاده می کند و با بالفعل در آوردن نیروی بالقوه و استعداد های شگرف در جهت سازندگی موجب پیشرفت فرد و همسوئی با سازمان خواهد شد . بنابراین لازمه ی دستیابی به هدف های سازمان ، مدیریت مؤثر این منابع با ارزش است . - بابایی ، 1381 ، ص . - 12توانمند سازی تکنیکی نوین و مؤثر در جهت ارتقای بهره وری3 سازمان به وسیله ی بهره گیری از توان کارکنان است . کارکنان به واسطه ی دانش ، تجربه وانگیزه ی خود صاحب قدرت نهفته هستند و در واقع توانمند سازی آزاد کردن این قدرت است .
در بحث توانمند سازی مسائلی از این قبیل مورد بررسی قرار می گیرد که جو مدیریتی و فضای سازمان برای کارکنان چگونه است ؟مدیریت سازمان آیا امکان بروز عقاید و افکار را به کارکنان خود می دهد ؟ آیا سیستم تشویق و تنبیه عادلانه در سازمان وجود دارد؟مدیران تا چه اندازه محیط را برای کار جذاب نموده اند ؟ امروزه مزیتی که سازمان ها برای پیشی گرفتن از یکدیگر دارند نه در به کارگیری فن آوری جدید ، بلکه در بالا بودن اعتماد به نفس و میزان تعهد کارکنان به اهداف سازمان نهفته است. - میر احمدی ، 1384 ، ص - 2
