بخشی از مقاله
چکیده
سالها است علل و دلایل وجود نابرابری و عدم هماهنگی میان بخشهای مختلف یک جامعه از مباحث مهم مورد مطالعه در اقتصاد است. مطالعات نشان میدهد نابرابری میتواند ناشی از تلاشهای متفاوت فردی و یا در اثر بهرهگیری از فرصتهای موجود در خانوارها و یا مناطق مختلف باشد. بر این اساس، در این پژوهش با معرفی توزیع نابرابر فرصتها به عنوان یکی از دلایل بروز نابرابری در جامعه، این فرصتها در زیرگروههای اقتصادی، دانش و سرمایه انسانی، زیربنایی، اجتماعی و فرهنگی، بهداشتی، درمانی و زیستمحیطی دستهبندی شده و برای مناطق نهگانهی کشور مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان میدهد اگر چه نابرابری میان مناطق نهگانه در بین دو دوره 1385 و 1392 رو به کاهش نهاده است؛ اما همچنان نابرابری فرصتها باقی مانده است.
واژگان کلیدی: نابرابری، نابرابری فرصت، منطقه، شاخص اقتصادی.
مقدمه
یکی از مهمترین انگیزههای ایجاد نظریات گوناگون رشد و توسعه اقتصادی، ایجاد راهی برای برطرف نمودن نابرابریهای بسیار شکل گرفته در سطوح بینالمللی و یا حتی درون کشورها بوده است. در ابتدا اولویت رشد اقتصادی بر توزیع درآمد وجود داشت. پیروان این نظریه معتقد بودند برای رشد نیاز به پسانداز است که صرفاً میتواند از طریق ثروتمندان اتفاق بیافتد. آنها معتقد هستند با گذشت زمان از طریق رخنه به پایین اقشار ضعیف جامعه از رشد اقتصادی بهره میگیرند - لشکری، :1390 . - 161 گذر زمان نشان داد چنین دیدگاههایی نظیر آنچه کوزنتس1 ارائه کرد در واقعیت میسر نیست و در واقع آنچه اتفاق افتاده چیزی به جز شکاف طبقاتی میان خانوارها و حتی اختلاف در سطح مناطق مختلف کشورها نیست.
بنابراین اندیشههای اقتصادی به جنبههای دیگر از توسعهیافتگی سوق یافت، جنبههایی که در آن شرایط به گونهای مهیا باشد تا توسعه متوازنتر متجلی شود. روکاوسکین و کاوزلاوزیچ - 2014 - 2 معتقدند هدف توسعه متوازن در اروپا، کاهش نابرابری ساختاری میان کشورها و مناطق و ترویج فرصتهای برابر برای همه است. میتوان انتظار داشت ایجاد امکانات و فرصتهای برابر در مناطق مختلف بتواند توسعهیافتگی را به منصه ظهور در کل جامعه برساند.در ایران چندین بار برنامههای مختلف توسعه تدوین و به اجرا گذاشته است، اما نتایج حاکی از آن است که کماکان نابرابری - چه در سطح خانوارها و چه در سطح استانهای مختلف - وجود دارد و دستاوردهای مورد نظر به دست نیامده است.
هنوز فقر در تعدادی از مناطق ایران بیشتر از سایر مناطق است و افراد به برخی از امکانات لازم برای توسعه و ارتقاء درآمد دسترسی کافی ندارند. بر همین اساس در این پژوهش ابتدا برخی از مبانی نظری مرتبط با نابرابری بیان شده و پیرو آن در بخش سوم این مسأله در ایران مورد بحث قرار میگیرد. پس از آن در بخش چهارم اشاره مختصری به مطالعات انجام شده در این زمینه شده و در بخش پنجم برخی از مصداقهای نابرابری میان مناطق مختلف ایران مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و در نهایت در بخش ششم نتایج بدست آمده به بحث گذاشته خواهد شد.
مفهوم نابرابری و مبانی نظری آن
همانگونه که بیان شد از بین رفتن نابرابری و برقراری عدالت از جمله مهمترین اهداف نظریات رشد و توسعه اقتصادی است؛ این در حالی است که این مهم و چگونگی تحقق آن موضوع بحث و تحلیل بسیاری از مطالعات قرار گرفته است. در این راستا معنا و مفهوم برابری و عدالت در نحوه نگرش پژوهشگر و ارائه راهکار او بسیار تأثیرگذار خواهد بود. بنابراین پاسخ به این پرسش ضروری خواهد بود که منظور از نابرابری و یا حتی برابری چیست، آیا میتوان برابری را همان عدالت در نظر گرفت یا نه؟ کوول3 بیان میکند که وقتی به برابری یا نابرابری اشاره میشود معانی متفاوتی متصور خواهد شد که به شرح زیر هستند - کوول، : - 2 :2000
برابری محض: تقسیم درآمدها یا منابع کسب درآمد به نحو تقریباً یکسان برای همگان؛ برابری افقی: رفتار کاملاً برابر با افراد دارای شرایط و استحقاق برابر که مدتاًع به برابری در مقابل قانون - مزایا و تکالیف - بازمیگردد؛برابری حداقلی: تأمین حداقل استانداردهای یکسان زندگی برای همگان به ویژه گروههای زیر خط استاندارد؛ برابری فرصتها: ایجاد امکان دسترسی برابر به برخی فرصتهای عمومی مانند آموزش، سلامت، مشارکت سیاسی و ... ؛
