بخشی از مقاله
چکیده
امروزه توجه به مفهوم امنیت شهروندان و روشهای ارتقا آن، به عنوان یکی از اولویتهای اساسی تئوری پردازان شهری تبدیل شده است. جدای از اثرات اجتماعی و فرهنگی ناشی از برنامه ریزی و طراحی محیط های امن شهری بر الگوهای رفتار شهروندی و بهبود کیفیت محیطی نواحی سکونتی، تبیین ویژگی ها و اثرات مترتب بر نقش کالبدی شهر بر کاهش جرایم شهری و یا کاستن از وقوع جرم، موضوع مستقل و با اهمیتی است که در قالب تئوری های نوین شهرسازی بدان اشاره می شود. در مقاله حاضر به نقش کالبدی شهر - برنامه ریزی و طراحی شهری - در کاهش و پیشگیری از جرایم شهری اشاره می شود. رویکرد حاضر را می توان طراحی کارامد و بهینه محیط مصنوع در کاهش جرایم شهری قلمداد کرد که در بهبود کیفیت زندگی و افزایش رضایتمندی شهروندی تاثیر به سزایی دارد. روش تحقیق پژوهش حاضر تحلیلی و اسنادی است که به تبیین محتوایی و مکانیسم کارایی این رویکرد در محیط های شهری توجه خواهد کرد. نتایج پروژه حاضر بر پایه اسناد تحلیلی و تجارب کاربردی، نشان از آن دارد که می توان بر این نکته تاکید کرد که از طریق طراحی شهری از میزان وقوع جرایم شهری کاسته می شود.
واژه های کلیدی:
توسعه پایدار، توسعه پایدار شهری، امنیت پایدار
مقدمه
توسعه پایدار شهری توسعهای همه جانبه در ابعاد مختلف شهری است. در این بین پرداختن به موضوع امنیت شهری بدلیل وابستگی خاص و متقابل میان امنیت و توسعه اجتنابناپذیر است. امنیت زمینهساز و بستر توسعه اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و مشارکت مردمی است. رویکردهای سنتی در باب امنیت شهری عمدتاً به طور یکسویهای به جرائم و بزهکاریهای شهری و یا معلولها معطوف بوده، درحالی که امنیت مقولهای چندوجهی است و در چارچوب عناصر مختلف توسعه معنا میدهد - ابراهیمزاده و نگهبان مروی،. - 1383
توسعه پایدار و توسعه پایدار شهری طی دهههای مختلف اخیر به تدریج به یک الگوواره نوین و مسلطی در ادبیات نظری و علمی رایج در باب توسعه و برنامهریزی شهری تبدیل شده است که در مجموع به پایداری و استمرار توسعه برای همگان و نسلهای آینده طی زمان و به همه جانبهنگری ابعاد پیچیده اقتصادی، اجتماعی و زیست-محیطی فرآیند توسعه در سطح کشور یا شهر تاکید دارد - برک-پور،. - 1385 مهمترین مسئلهای که توجه و نظر مدیران و صاحبنظران و برنامه-ریزان شهری را به سوی مفهوم توسعه پایدار شهری جلب نموده، واقعیت رشد شتابان شهرنشینی در جهان امروز و تداوم آن در آینده از یکسو و رشد حیرتآور و چشمگیر کلان شهرها بهویژه در کشورهای درحال توسعه و پیامدهای زیانبار آن برای ساکنان این مناطق میباشد، که کشور ما منجمله از آن کشورها بوده و با تمرکز جمعیت در کلانشهرها با مسائل و مشکلات متعددی مواجه شده است - بوجانی،. - 1386
در ترسیم الگوی توسعه پایدار شهری محورهایی چون پایداری اقتصادی، اجتماعی فرهنگی و زیستمحیطی نقش اساسی دارند. در این میان عنوان کردن مقوله امنیت شهری از آنجایی مهم میباشد که پیوستگی متقابل میان امنیت و توسعه وجود دارد. امنیت زمینه-ساز و بستر توسعه اقتصادی - اجتماعی است و از این عناصر تاثیر میپذیرد. از اینرو مطالعات توسعه پایدار شهری و تعین مولفههای آن امنیت یک عامل اساسی بهشمار میآید. درحالی که چنین به نظر میرسد عامل امنیت در مقایسه با سایر ابعاد مطرح در ادبیات رایج توسعه پایدار شهری کمتر مورد توجه جدی و نظامند افراد مرتبط با مسائل شهری قرار گرفته است - دویران،. - 1389
در توسعه پایدار شهری کیفیت زندگی انسان در فضای شهری محور قرار میگیرد. بهطوری که تداوم زندگی شهروندان توام با بالندگی و رفاه اجتماعی باشد و به پایداری محیط شهری آسیب نرسد. نقطه قوت نظریه توسعه پایدار توجه به ارتباط و برقراری رابطه میان عناصر و اجزاء توسعه به شکل منطقی و معقول است که میتواند موجب حفظ و بقای توسعه شود - قلیپور،. - 1383
امنیت مفهومی ذهنی و نسبی است که بر پایه اصول متعدد در یک جامعه پدیدار و استمرار مییابد . در نگرشهای سنتی به مقوله امنیت اغلب کاربرد نیروهای نظامی و تهدید محوری مورد توجه بوده، درحالی که در مطالعات امنیتی انتقادی و جامعهنگر امروزه گروههای اجتماعی میتوانند نه تنها از ناحیه ابزار نظامی بلکه از طریق عوامل محیطی یا اقتصادی مورد تهدید قرار بگیرند و این عوامل میتوانند به نوبه خود یکپارچگی یا استقلال سیاسی یک کشور را مورد تهدید قرار دهند - مصلینژاد،. - 1387 در این راستا و بهمنظور شناسایی رابطه بین توسعه پایدار شهری و امنیت در ابتدا لازم است شاخصهای مدیریت شهری پایدار و امنیت مورد بررسی قرار گیرد، که در ادامه به آنها پرداخته میشود.
اهمیت و ضرورت تحقیق
دولت در جمهوری اسلامی ایران بعد از پیروزی انقلاب در بهمن، 57 »اسلامی« شد در این زمینه اندیشهای سیاسی اسلام خصوصاً تشیع و بحث انقلاب و ایدئولوژی انقلاب اسلامی، تأثیر زیادی بر چگونگی تدوین و محتوای قانون اساسی و نوع نظام سیاسی آن گذاشته است. از آنجا که بحث تأمین امنیت جامعه وظیفه دولت است لازم میآید. باتوجه به اندیشه سیاسی تشیع و لزوم هدایت و زمینهسازی برای به سعادت رسیدن مردم، شاهد ظهور و رشد رویکردی هستیم که براساس آن دولت بهعنوان متولی وظایف بالا، رشد نموده و توسعه مییابد. این ایده در مقابل رویکرد تحلیلی قرار دارد که باتوجه به اینکه بحث امنیت در حوزه های حقوقی - جانی و مالی - در گذشته مطرح بوده اما سرایت و گسترانیدن آن در قالب امنیت اجتماعی به حوزههای قضایی - پایمال نشدن حقوق افراد در دادگاههای نظام سیاسی - ، سیاسی - بحث مشارکت سیاسی در قالب احزاب، مطبوعات، گروهها و سندیکاها و آزادیها - ، اداری - برخورد مناسب ادارهجات با مراجعین - ، اقتصادی - تأمین شغل، مسکن، رفاه، جلوگیری از تورم زیاد، رفع فقر - ، فرهنگی - ازدواج، هنر و برآوردن استعدادها - در دوران جدید اتفاق افتاده است؛
قائل به تعریف این مفهوم در حیطه حوزه غیردولتی میباشد. مطابق این رویکرد طرح مسایلی چون اهمیت این مسایل ریشه در افزایش فردیت افراد و حقوق آنها باتوجه به مسائلی چون موضوعیت یافتن تک تک افراد، آزادی، رفاه، فعلیت یافتن استعدادها و... موید این مدعاست - اشرفی،. - 1383 از اینرو میتوان دریافت که از دستیابی به شاخصهایی مانند عدالت، درآمد بالاتر، فقر کمتر، آزادی سیاسی و ... که در قالب شاخصهای توسعه درنظر گرفته میشود، یک عامل تاثیرگذار بر امنیت است. از این رو ضرورت و اهمیت این تحقیق را میتوان در ضرورت چرخش در سیاست امنیتی کشور مشخص میگردد. اگر رویکرد دستیابی به یک حمکرانی خوب است، بنابراین سیاست امنیتی بایستی فراتر از بعد نظامی را در برگرفته و به مسایل سیاسی، اجتماعی، زیست-محیطی و سایر ابعاد مطرح بپردازد.
لذا اهمیت این تحقیق بررسی اهمیت و ضرورت هرکدام از مولفههای مطرح در امنیت انسانی و تبیین اهمیت آنها خواهد بود. از سوی دیگر این تحقیق در راستای تحقق اهداف سند چشمانداز بیست ساله 1404 بهمنظور دستیابی به امنیت پایدار در کشور و همچنین تحقق اصول 13، 14، 22، 23، 46، و 164 قانون اساسی نیز قابل تبیین است - علایی، . - 1391 ضرورت کاربردی تحقیق را نیز میتوان اینگونه بیان نمود که با انجام این تحقیق و شناسایی مهمترین تهدیدات انسانی در کلانشهرها زمینه بهمنظور تدوین یک سیاست امنیتی مناسب فراهم میگردد.
توسعه پایدار
توسعه روندی است فراگیر در جهت افزایش توانائیهای انسانی-اجتماعی برای پاسخگوی به نیازهای انسانی- اجتماعی، ضمن آنکه نیازها پیوسته در پرتو ارزشهای فرهنگی جامعه و بینشهای پایداری جهان پالایش یابند. اینگونه توسعه، نیازهای کنونی نسلهای آتی را در برآوردن نیازهایشان، برآورده میکند و توسعهای پایدار است - مهشواری،. - 1378 مفهوم توسعه پایدار ناظر به این واقعیت انکارناپذیر است، که ملاحظات مربوط به اکولوژی میتواند و باید در واقعیتهای اقتصادی بهکار گرفته شود. این ملاحظات شامل ایده ایجاد محیطی منطقی است که ادعای توسعه و توسعهیافتگی در آن بهمنظور بیشتر بر کیفیت همه جنبههای زندگی مورد چالش قرار میگیرد - گلکار،. - 1379
دغدغه منافع نسلهای آینده و کوشش برای حفظ آنان در ارتباط با سیاستهای اقتصادی دولت است. توسعه و سودای رسیدن به مرزهای پیشرفت از یک سو، تمسک به دامان طبیعت و به ناچار آسیب رساندن به محیطزیست را درپی دارد، از سوی دیگر، حقوق آینده نسل اقتضای آن را دارد که از محیطزیست بهعنوان میراث گذشتگان برای امکان استفاده آیندگان محافظت شود تا در نهایت به آنان منتقل شود - بهفروز،. - 1378 نتیجه منطقی توجه به الگوی محیطزیست اقتصادنگارانه، تفکر بر مبنای تولید بیشتر و ثروت بیشتر خواهد بود که نتیجه آن ممکن است، تخریب محیطزیست باشد، درحالی که در الگوی اقتصاد محیطزیست محور، محیطزیست بهعنوان ارزشی قابل توجه در نظر گرفته میشود - بری،. - 1380
حقوق بینالملل محیطزیست با گزارش برانتلند و اعلامیه ریو موضوع توسعه پایدار را شناسایی کرد و سرلوحه کار خود قرار داد. همچنین ضمن تکیه بر شناسایی و هنجارسازی داخلی در محیط کشورها، تحقق دنیای ایدهال را وابسته به توسعه پایدار دانست. هرچند بسط دیده حکمرانی خوب در بستر افکار نئولیبرالیستی رخ داده است، ولی باید به شاخصهای حکمرانی خوب و پیوند آن با حقوق بنیادی و فطری بشری میتوان واحد کار سیاستگذاری زیستمحیطی را برای عملیاتی کردن مدیریت مقوله محیطزیست در جامعه هدف به کار برد و با بومیسازی این ایده دستیابی به آرمانها و مطلوبهای مورد نظر را آسانتر کرد.
توسعه روندی است فراگیر در جهت افزایش توانائیهای انسانی-اجتماعی برای پاسخگوی به نیازهای انسانی- اجتماعی، ضمن آنکه نیازها پیوسته در پرتو ارزشهای فرهنگی جامعه و بینشهای پایداری جهان پالایش یابند. اینگونه توسعه، نیازهای کنونی نسلهای آتی را در برآوردن نیازهایشان، برآورده میکند و توسعهای پایدار است - . - Mostafavi and Najle, 2003 در سال 1986، اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت با یک رویکرد ترکیبی، توسعه پایدار را در پی پاسخ به پنج نیاز گسترده دانست:
1. یکپارچه سازی حفاظت و توسعه؛
2. برآورده سازی نیازهای اصلی انسانی؛
3. دستیابی به برابری و عدالت اجتماعی؛
4. مقید سازی خود تعریفی اجتماعی و تنوع فرهنگی؛
5. نگهداری و بازسازی منابع اکولوژیکی - بری،. - 1380
در اواخر دهه 1980 میلادی از میان بحثهای علمی مرتبط با محیط زیست، مفهوم توسعه پایدار به عنوان الگویی سیستمی سربلند کرد و از آن زمان توسعه پایدار با پیوند میان سه سیستم اقتصادی، اجتماعی و بیوفیزیکی - یا زیست محیطی - مبنایی برای توسعه تلقی شد - مفیدی،. - 1383 سیستم، مجموعهی منطقی از عناصر به هم وابسته است که برای رسیدن به اهدافی مشترک با همدیگر در تعاملند. سیستمها رفتارگرا هستند، بدین معنی که رفتار هر جزء، متاثر از رفتار دیگر اجزاء و رفتار کل، متاثر از رفتار همه اجزا است. مفهوم سیستمی به خودی خود مفاهیم کلگرایی، نظم، همبستگی، اهداف یکسان و غیره را در بر میگیرد.
در توسعه پایدار برای دستیابی به ارتباط متوازن بین سه زمینه مذکور، لازم است برخی اصول در درون هر کدام از سه زمینه یا سیستم دنبال شود. از آنجاکه این سیستمها دارای ابعادی متفاوت هستند، تحقق این اصول در همه زمانها امری دشوار به نظر میرسد. اولین اصل در این مبحث، ایجاد تعادل بین این زمینههای مختلف است که تصمیمسازان در بسیاری از زمانها، مجبورند به آن بپردازند. تصمیمهایی که باید انعطاف پذیر بوده و بر مبنای معرفها و شاخصهای مورد قبول سنجیده شوند. سه سیستم محیط زیست، اجتماع و اقتصاد ذکر شده به خودی خود در وضع تعادل قرار دارند و باید از این موضوع کسب اطمینان کرد که توسعه دادن یکی از سیستمها به بهای نابودی سایر سیستمها تمام نشود - مهشواری،. - 1378
فرآیند توسعه پایدار در برگیرنده مجموعهای از ساختارهای نهادی - سازمانی - ، فناوری، زیرساخت ها و نظام ارزشی است. پانایوتو در کتاب ابزارهای تحول تمام کشورها را دنبال کننده توسعه پایدار دانسته است ولی معتقد است که از میان آنها تنها تعداد اندکی به روش متناسب توسعه پایدار دست مییابند و حتی اینکه از میان این تعداد کم، تعداد کمتری برای تحقق آن دست به اقدام موثری می-زنند
چراکه توسعه پایدار را حرکت در مسیر تغییر میداند. وی تمام کشورها را دنبال کننده توسعه پایدار دانسته است ولی معتقد است که از میان آنها تنها تعداد اندکی به روش متناسب توسعه پایدار دست مییابند و حتی اینکه از میان این تعداد کم، تعداد کمتری برای تحقق آن دست به اقدام موثری میزنند چراکه توسعه پایدار را حرکت در مسیر تغییر میداند - مقیمی،. - 1390 مفهوم توسعه پایدار بخشی از بیانیه کنفرانس سازمان ملل متحد در زمینه توسعه انسانی درسال 1972 میباشد. در آن بیانه، اصل اول اعلام می دارد که: »انسان دارای حق اساسی برای آزادی، برابری و شرایط کافی زندگی در محیط زیست سالمی که به او اجازه یک زندگی باوقار و مرفه را بدهد می باشد. به طوری که بتواند مسئولیت حفظ و بهبود محیط زیست نسل های کنونی و آینده را عهده دار شود.«
اصل دیگر بیان می دارد که:
»منابع طبیعی کره زمین شامل هوا، آب، سرزمین، پوشش گیاهی و تنوع جانوری و به ویژه نمونه های خاصی از اکوسیستم طبیعی بایستی برای بهره مندی نسل های حال و آینده و به وسیله برنامه ریزی دقیق و مدیریت مناسب، به دقت محافظت شوند.«
ابعاد توسعه پایدار
هر کدام از مولفههای توسعه پایدار از عواملی متاثر میباشند که در ادامه مبحث مورد بررسی قرار خواهند گرفت - Nahaman and . - God freg,2010
-1 مولفه های اقتصادی توسعه پایدار
جنبه های اقتصادی از جنبههای مالی متفاوت است. جنبه مالی مرتبط با ترازنامه مثبت مالی و توانایی یک سازمان برای تامین نیازهای انسانی و یا زیست محیطی است. لیکن جنبه اقتصادی ازترازنامه مالی، فراتر است و مواردی را مانند فقر جهانی، تاثیر نظام اقتصادی بر بازرگانی، سرمایه گذاری و توزیع ثروت شامل می-شود - قاسمی. - 1387
- نیروی کار: در دوره پایداری، نیروی کار می بایست توانمند باشد. یعنی به جای اینکه فرمان بر باشد میبایست نیروی خلاق باشد و در ضمن کمیت و کیفیت نیروی کار تواماً مورد توجه قرار گیرد و آموزشهای زیست محیطی در کنار آموزشهای فنی از الزامات نیروی کار در این دوره است.
- سرمایه: قبل از بحث پیرامون پایداری، سرمایهدارای نقش اساسی در فعالیتهای اقتصادی بود. ولی بعد از آن، سرمایه در اولویتی بعد از نیروی کار قرار گرفت و به دنبال آن سرمایه ای پایدار تعریف شد که ضمن تولید ارزش افزوده در کوتاه مدت، ماندگاری آن در دراز مدت هم تضمین میگردید.
- فناوری: در مقوله فناوری مرتبط با توسعه پایدار،اندازه فناوری، مدیریت فناوری و زمینه مناسب فرهنگی فناوری از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشند.
- اطلاعات: با ورود به جامعه اطلاعاتی که مقارن با دوره پایداری است و تبدیل اطلاعات به عنوان نیاز اساسی و پایه جهت انجام تمامی فعالیتهای بشری، توجه به آن از اهمیت خاصی برخوردار میباشد. از آنجا که رشد سریع جامعه اطلاعاتی و دهه توسعه پایدار در اوایل دهه 1990 میلادی با ارتباطی نزدیک و تنگاتنگ مقارن با هم بودهاند، ایجاد بسترهای لازم و مناسب جامعه اطلاعاتی، شرط اساسی استمرار توسعه پایدار میباشد. به این مفهوم که در عرصه توسعه پایدار هر کس به مفهوم یک ارائه کننده و مصرف کننده اطلاعات به حساب میآید - . - Azapagic, 2002
بنابراین، ماهیت توسعه که عبارت است از تغییر در ساختار اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی وسیاسی یک جامعه، توسعه اقتصادی جز در صورت تحقق توسعه اجتماعی میسر نخواهد شد و توسعه اجتماعی
