بخشی از مقاله
چکیده
این تحقیق به منظور بررسی توسعه فضاهاي سبز جهت توسعه پایدار شهري در قائمشهر انجام شد. در این راستا از روشهاي ترکیبی اسنادي- تحلیلی و پیمایشی استفاده گردید. ابتدا بعد از جمع آوري اطلاعات از منابع معتبر، تحلیلهاي لازم بر روي آنها انجام شد. سپس، جهت تعیین نقاط پیشنهادي جهت گسترش فضاهاي سبز شهر، مبادرت به پیمایش میدانی شد. بعد از تعیین نقاط و ارزیابی مکانهاي شناسایی شده براي پارك و فضاهاي سبز، و در راستاي توسعه پایدار، مکانهاي منتخب جهت تاسیس پارك و فضاي سبز شهر پیشنهاد گردید. با این اقدام، شاخص سرانه پارك و فضاي سبز شهري از 0/98 متر مربع به 4/33 متر مربع ترقی یافت. اجرایی شدن این پیشنهاد مبتنی بر افزایش سرانه فضاي سبز شهري، موجب تحقق عدالت اجتماعی- اقتصادي، تناسب مطلوب پارك با فضاهاي اطراف و محدوده شهر، و به طور کلی توسعه پایدار شهر خواهد شد.
کلید واژه: پارك شهري، توسعه پایدار، سرانه فضاي سبز، کاربري فضاي سبز
مقدمه
بر اساس گزارشات واصله، این روزها فضاهاي سبز قائم شهر دچار خلاء ثبات مدیریت شهري، هماهنگی، برنامهریزي و بکارگیري دانش روز در زمینه شهرسازي است. با نگاهی دقیق به قطعات فضاي سبز این شهر می توان دریافت که این فضاها در تعامل با سایر عناصر شهري از موقعیت مناسبی برخوردار نیست و انتظارات ارتقاء سرزندگی و هویت محیط سبز و سلامت محیط شهري و روانی انسانها را برآورده نمینماید. بهعلاوه، جهت توسعه فضاي سبز از هر نوع گیاه، به هر شکل و گونهاي در سطح شهر استفاده شده است که سبب آشفتگی بصري و نازیبایی در فضاي سبز شهري شده است.
بیشترین ناهماهنگیهایی که در سطح شهر رخ می نمایاند، نبود توجه لازم به زیرساختها و اجراي طرح هاي جامع و تفصیلی است که تاثیر منفی بر کیفیت فضاي سبز شهر گذاشته است. همچنین، طراحی فضاي سبز در بلوارهاي کم عرض، حاشیه آسفالت خیابانها، محوطههاي زیر سیمهاي فشار قوي انتقال برق، و کاشت گیاهان، بدون در نظر گرفتن سرشت گونه و نیاز خاکی و اقلیمی اتفاق افتاده است. از طرف دیگر، نظر به عدم اختصاص بودجه به معیارهاي مکانیابی پارك و فضاهاي سبز، این فضاها از نظر مکانی و جایگاه در سطح مطلوبی واقع نشدهاند. بدین صورت که عمدتا جاي خاصی براي این کاربريها در سطح شهر در نظر گرفته نشده است - به ویژه در مساحت هاي کوچک - و هر فضایی که فاقد کاربري و یا نامناسب براي سایر کاربريها بوده است در طرح تفصیلی به پارك و فضاي سبز اختصاص داده شده است. این درحالی است که در همین قطعات، تغییر کاربري صورت گرفته و ساخت و ساز واقع شده است.
در مجموع، میتوان اظهار داشت که عدم نگرش صحیح و علمی به فضاي سبز در سطح شهر، افت کمی- کیفی این فضاها را موجب گردیده است. به- علاوه، عدم استفاده از متخصصان و طراحان فضاي سبز جهت سامان دادن وضعیت موجود و برنامه ریزي دراز مدت و نبود یک واحد مستقل فضاي سبز در تصمیم گیري هاي شهري، دیگر مسائلی است که به شرایط نامناسب این فضاها دامن زده است. همچنین، عدم بکار گیري خلاقیت، نوآوري و استفاده از عناصر شفاف در فضاهاي شهري که اغلب بصورت طرح هاي کلیش هاي، تکراري و بدو ن تنوع در شهر به چشم می خورد به تضعیف ارتقاء کمی - کیفی این فضاها می افزاید.
در حال حاضر، اکثر مراکز دست اندر کار در شهرهاي کشور، برنامه ریزي و مکان یابی صحیح ف ضاي سبز شهري را به عنوان یک راهبرد قطعی براي ایجاد محیط زیست پایدار، مناسب و منطبق بر شرایط اقلیمی و فرهنگی تلقی نمی کنند و با عدم بر نامه ریزي و یا برنامه ریزي ناقص و به دور از دانش روز شهرسازي و محیط زیست، به هر ج و مرج بصري و عدم کارآیی این کاربري در محیط شهر ي دامن میزنند. این درحالی است که برخی شهرهاي شمال کشور از جم له قائمشهر به دلیل برخورداري از مواهب الهی طبیعت بیش از سایر نقاط کشور از توسعه فضاي سبز شهري غافل مانده، و از این نظر کمبود پارك و فض اي سبز در راستاي بهرهمندي شهروندان در این شهر کاملا محسوس است. در این تحقیق با توجه به شناخت محدوده مورد مطالعه قائمشهر از نظر جغرافیایی، جمعیتی، و پارك و فضاي سبز موجود، ویژگی هاي کالبدي شهر و پاركهاي موجود مورد سنجش قرار گرفته و با توجه به روش پژوهش نتای جی ارائه و استراتژي ها براي توسعه فضاهاي سبز شهر تعیین گردیده است.
روش تحقیق
قائم شهر از شهرهاي استان مازندران، از شمال به جویبار، از شرق به ساري، از جنوب به سوادک وه و از غرب به بابل محدود می شود و داراي 2 بخش، 7 دهستان و 2 منقط ه شهري به نام هاي قائم شهر و کیاکلا است. هسته اصلی محدوده مرکزي شهر، با سابقه تاریخی نزدیک به 80 سال پیش شکل گرفت و بناهاي عمده ادا ري و تجاري شهر در این محدوده واقع هستند. برخی از این بناها به دلیل قدمت و ارزش هاي موجود در آن، توسط سازمان میراث فرهنگی، حفاظت شده اعلام گردیده است. در تقسیمات کالبدي - شکل - 1، شه ر به 3 منطقه، 9 ناحیه و 1 ناحیه ویژه تقسیم شده است .[4] منطقه 1 در شمال شهر، به سه ناحیه تقسیم شده است.
منطقه 2 در شمال و شمال غرب، به دو ناحیه، منطقه 3 در جنوب و جنوب شرق به سه ناحیه تقسیم شده، و منطقه ویژه به صورت خطی از شمال شرق به جنوب شهر امتداد یافته است. شبکه هاي ارتباطی اصلی شهر متشکل از 3 محو ر اصلی است که شهر را به 3 منطقه اصلی تقسیم می کند. خط آهن تهران شمال نیز از بافت موجود شهر عبور کر ده و به موازات یک ی از این محورها از شهر خارج می شود. سرانه سطوح کاربري هاي موجود و مس احت فضاهاي سبز موجود قائم شهر به ترتیب در جداول 1 و 2 آمده است .
جهت انجام این پژوهش، از روشهاي ترکیبی اسنادي- ت حلیلی و میدانی استفاده شد. براي اجراي بخشی از این تحقی ق، از منابع معتبر سازمان مسکن و شهرسازي استان مازندران و شهرداري قائمشهر استفاده شد و تحلیل هاي لازم بر روي آنها انجام گردید براي بخشی دیگر، و جهت تدوین استراتژي پیشنهادي مرتبط با توسعه فضاهاي سبز شهر، مبادرت به پی مایش میدانی شد و بعد از تعیین لکه ها و بررسی استعداد آن ها، مکانهاي منتخب براي پارك و فضاهاي سبز معرف ی شد. در حقیقت، این اقدامات منجر به افزایش سرانه فضاي سبز در شهر و در نتیجه افزایش عدالت اجتماعی- اقتصاد ي و نیز امکان ارتباط پارك با فض اهاي اطراف و کلیت شهر با پارك به بهترین نحو ممکن خواهد شد.
نتایج:
- وضعیت موجود پاركهاي قائمشهر
- مساحت پاركها از 32500 متر مربع در سال 1366 به 171220 متر مربع در سال 1385 افزایش یافت ولی از سال 1366 تا 1380 مساحت قابل توجه اي
به پارك و فضاي سبز اضافه نشد. در طول دوره 1366 تا 1385 در سال 1372 کمترین پارك و در سال 1385 بیشترین پارك - به لحاظ مساحت - ساخته شد. درحقیقت، میزان سرانه فضاي سبز براي هر فرد تا سال 1380 کاهش و در سال 1383به طور ناچیزي افزایش یافت، با این وجود، این شاخص، تا سال 1385 حتی به یک متر مربع هم نرسیده است - جدول . - 4 شایان ذکر است که تعداد پارك اضافه شده در مقیاس شهري از سال 1366 تا 1385 یک پارك میباشد که جمعاً در این دوره 2 پارك در مقیاس شهري وجود دارد. در سال هاي 1372-1385 میزان سرانه فضاي سبز منطقه 2 در مقایسه با دو مناطق دیگر افزایش داشته است که به خاطر احداث پارك سراج در منتهی الیه غربی شهر بوده است. در سالهاي 1372، 1380، 1383 میزان سرانه پارك و فضاي سبز در مناطق 2 و 3 همواره کمتر از منطقه 1 بوده است لیکن در سال 1385 میزان سرانه در منطقه 2 بیش از منطقه 1 و 3 بوده است - شکل - 2 طوري که در این مدت به 2/33 متر مربع براي هر فرد رسیده است که به دلیل احداث پارك سراج بوده است.
