بخشی از مقاله
چکیده
گسترش مفاهیمی همانند معنویت و مسائل مذهبی در هزاره جدید موجب شده است که امروزه مفهوم معنویت و کاربردهاي آن براي دولتها، سازمانها، مدیران و کارکنان اهمیت دو چندانی یابد. یکی از مهمترین مباحث این حوزه کاربرد معنویت و مباحث معنوي در محیط کار میباشد.
در این مطالعه پژوهشگران به دنبال طراحی مدلی براي بررسی رابطه بین معنویت در محیط کار با عملکرد نیروي کار و عملکرد سازمانی میباشند. در این مطالعه با جمع آوري متغیرهاي مساله از ادبیات پژوهش و با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی مدل مفهومی پژوهش با استفاده از 217 پرسشنامه طراحی شد. معیارهاي معنویت با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی در دو بعد معیارهاي عوامل فردي و عوامل سازمانی دسته بندي شده است.
.1 مقدمه
امروزه تغییرات چشمگیر محیطهاي کاري مانند مهندسی مجدد، تغییر مداوم فناوري، کوچک سازي و تغییرات دیگر همگی باعث نوعی ترس، ناامیدي، خشم و انزوایی شده است که کارکنان آن را تجربه نموده، و باعث شده است که بسیاري از کارکنان دیگر به کسب و کارها اعتماد نکنند و احساس کنند که آنها هیچ تکیهگاهی ندارند و اینکه با انسان همانند کالایی هزینهاي در فرآیند حداکثر کردن سود شرکت رفتار میشود.
این تغییرات و پیشرفتهاي جدید، نیروي کار را وادار نموده است تا در جستجوي مفاهیم و ارزش-هایی نه تنها در خانه بلکه در محیط کار خود نیز باشد. این جستجوي مفاهیم و ارزشها در محیط کار حرکتی براي رهایی از ذهنیت کسب و کار سنتیکه صرفا به دنبال سود، قدرت و اعمال کنترل بود و معنویت و ارزشها را فقط به زمانها و مکانهاي خاص محدود میکرد، میباشد. در واقع کارکنان امروزه تشنه یک مفهوم عمیقتر براي زندگیاند.
این مفهوم همان اشتیاق افراد براي یکپارچگی قدرتمندتر هویتکاري و معنویت میباشد. طی پیمایشیکه بوسیله انجمن مدیریت منابع انسانی آمریکا انجام شده است، مشخص گردیده که مهمترین درخواست کارکنان فراهم کردن مکان و زمانی براي پرداختن به معنویت و مسائل ارزشی است
امروزه فعالیتهاي معنوي بطور فزایندهاي در محیطهايکاريآمریکا گسترش یافته است. مجلات کسب و کار مملو از مقالاتی استکه بیانکننده مزایاي معنویت و تاکید رو به رشد بر معنویت در جامعه و محیط کار میباشد
گرایش روز افزون نویسندگان و پژوهشگران متعدد در سراسر دنیا به این موضوع و بررسی رابطه آن با سطح عملکرد سازمانها و سودآوري آن نیز دلیل دیگري بر اهمیت آن میباشد
بعید است که محیط کسب و کار فعلی با روندي که در پیش گرفته بتواند این تفکر را تغییر دهد. بنابراین معقول است که انتظار داشته باشیم کارکنان به جستجوي خود در مسیرهاي دیگر به منظور دست و پنجه نرم کردن با واقعیتهاي محیط کار ادامه دهند که ممکن است شامل فعالیتهاي معنوي و مذهبی باشد
همه این مباحث بیان کننده اهمیت این موضوع در هزاره جدید میباشد بطوري که شواهد و تحقیقات نشان میدهند که یکی از عوامل موفقیت و ماندگاري سازمانها پرداختن به مباحث مربوط به معنویت و ارزشها میباشد، اما متاسفانه در کشور ما که دین و معنویت به نوعی در تمام امور آن آمیخته شده و کشورهاي پیشرفتهي دنیا، ایران را به عنوان کشور مذهبی و معنوي میشناسند، این موضوع به ندرت مورد توجه قرار گرفته است بطوري که اگر اکنون در مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی واژه معنویت را جستجو کنیم از بیش از 400 هزار مقاله تنها 85 مقاله در ارتباط با این موضوع یافت میشود که این تعداد در مورد معنویت در محیط کار به تعداد انگشتان دست نیز نخواهد رسید.
با توجه به اهمیت این موضوع در این مطالعه تلاش میشود ابتدا با بررسی مطالعات انجام شده در این حوزه و همچنین منابع کتابخانهاي عوامل و معیارهاي معنویت در محیطهاي کاري شناسایی شوند. سپس مدلی براي ارزیابی رابطه بین معنویت در محیط کار با عملکرد نیروي کار سازمان و همچنین عملکرد سازمان ارائه میشود.
در این بخش ابتدا سعی میشود که مفاهیم معنویت و معنویت در محیط کار از دیدگاههاي مختلف توضیح داده شود. بعد از آشنایی با مفاهیم اصلی پژوهش برخی از مطالعات انجام شده در حوزه معنویت در محیط کار ارائه میشود.
.2 ادبیات پژوهش
معنویت و معنویت در محیط کار
واژه معنویت براي افراد مختلف معانی متفاوتی دارد. دیکشنري وبستر معنویت را به عنوان هر چیزي که شامل روح، مباحث مقدس، ارزشهاي مذهبی و اخلاقی و مفاهیمی از این وزن باشد، تعریف میکند. واژه معنویت از کلمه لاتین spiritus به معنی بخار، دم، هوا و یا باد میآید - . - Marques & et al, 2005,p.82 بسیاري از نویسندگان معنویت را با استفاده از واژگانی مانند انرژي، با معنی بودن، دانستن، و اعتماد کردن به مذاهب بودا، هندو و غیره که همه ابعاد زندگی انسان از کار تا فراغت را تلفیق میکند، تعریف می-کنند.
بعضی نیز ادعا میکنند که معنویت یعنی آگاهی درونی از ارزشهاي جهانی
به اعتقاد یکی از اساتید مدیریت آمریکا، معنویت یعنی تمایل براي یافتن یک هدف غایی در زندگی و زندگی کردن بر طبق آن. براي یک متخصص الهیات کاتولیک، معنویت عبارت است از"شیوهاي که ما خودمان را به سمت خدایی هدایت میکنیم". براي یک فیزیک دان دانشگاه هاروارد، معنویت عبارت است از"آن چیزي که به زندگی معنا و مفهوم میبخشد". براي یک مددکار اجتماعی، معنویت عبارت است از"یک جستجوي فردي براي معنی، هدف و ارزشهایی که ممکن است شامل مفهوم خدا یا چیز افضلی باشد یا نباشد
بر اساس مفاهیم ما معنویت؛ مصدر جعلی و به معناي معنوي بودن است. معنوي نیز در لغت نامه دهخدا چنین معنا شده است: حقیقی، راست، اصلی، ذاتی، مطلق، باطنی و روحانی. معنایی که فقط به وسیله قلب شناخته میگردد و زبان را در آن بهرهاي نیست - لغت نامه دهخدا - . گاهی گفته میشود: اصطلاح معنویت از ریشه معنا دریافت شده که یک مفهومی متافیزیکی در برابر حسی بیرونی است که اشاره به حقیقتی از وجودي ذهنی در برابر حقیقت بیرونی آن دارد. بر اساس این زبان شناسی ساده که از تعابیر اتیمولوژیکی اسلامی به معنویت اخذ شده میتوان معنویت را به روح منتسب دانست که در برداشت سنتی نیز از آن به عنوان حقیقت درونی یاد میشود.
اما بحث معنویت در محیط کار در اوایل دهه 1990 متولد شد. همانطور که بیان شد معنویت پاسخ جنبش عصر جدید به افسردگی و بیعاطفگی فرهنگ کسب وکاري بود که در سازمانها نفوذ کرده بود. افراد بی رمق و بی انگیزه شده بودند و احساس میکردندکه استثمار میشوند
معنویت در محیط کار نیز به اشکال متفاوتی تعریف شده است. بعضی از پژوهشگران معتقدند، معنویت در کار عبارت است از یک تجربهاي از ارتباط متقابلکه بوسیله همه کسانیکه در فرآیند کار درگیرند، حاصل میشود. که درآغاز بوسیلهآگاهی نیروي درونی هر فرد، قوه ابتکار فرد، مهربانی، قابلیت اطمینان، اعتماد، و شجاعت شروع شده و پس ازآن منجر به ایجاد یک محیط انگیزشیجمعی شدهکه بوسیلهآن حسی از هدف دار بودن، استانداردهاي اخلاقی، مقبولیت، صلح، احترام، فهم، قدردانی، مراقبت، و سودمندي فراهم میشود. بنابراین جوي از بهبود عملکرد تیمی و هارمونیکلی ایجاد میشود که خود زمینه ساز پیشرو بودن شرکت در صنعت خود می باشد
به اعتقاد برخی پژوهشگران معنویت درمحیط کار عبارت است از گسترهاي که درآن سازمانها حسی از مفهوم - با معنی بودن - و ارتباط متقابل میان کارکنان خود را تشویق میکنند - . - Sanders & et al,2004 کوزس و پانسر بیان میکنند که کارکنان به محیط کار به عنوان یک واسطهاي براي توسعه نوعی از معنویت نسبت به آن چیزي که در پارادایم مذهب بنا شده مینگرند، و همزمان با آن رهبري بر روي کارآیی سرمایه اجتماعی و بهینه سازي عملکرد بوسیله مدیریت توسعه فردي تمرکز میکند. در این فرآیند مدیریت شده، افراد ازحالت معنوي - اظهار احساس خود از ارزشها و اعتقادات - به سمت حالت معنویت - بعد رفتاري آن - در اجتماع سازمانی حرکت می-کنند
مطالعات انجام شده در حوزه معنویت در محیط کار
با توجه به اهمیت مباحث معنویت در محیط کار در سالهاي اخیر مطالعات متعددي در سراسر دنیا در این حوزه انجام شده است. در ادامه تلاش میشود برخی از مطالعات انجام شده در این حوزه در خارج و داخل کشور بررسی شوند.
گودوین و همکاران در مطالعه خود بر روي ارزش تلفیق و نهادینه کردن سازههاي خود رهبري و معنویت به عنوان منابع کارآفرینی جهت مدیریت عوامل استرس زا و تقاضاهاي کارآفرینی تاکید داشتند. در این مطالعه یک مدل مفهومی ارائه شده است که نشان می-دهد چگونه سازههاي معنویت و خود رهبري بر روي یکدیگر تاثیر داشته و با هم بر روي الگوي تفکر و خودکارآمدي کارآفرینان تاثیر میگذارند
میلر و ایوست چارچوبی را براي تجزیه و تحلیل معنویت و مذهب محیط کاري سازمانی ارائه کردهاند. این مطالعه به کمبودهاي موجود در محیط کار اذعان داشته و چارچوب کاري سازمان را به عنوان چارچوب سازمانی جدیدي مطرح میکند که بر پایه توجه به نیازهاي شرعی، مذهبی، انسانی و پویايهاي سازمانی بنا شده است
استرهان در مطالعهاي با عنوان معنویت و مذهب در محیط کار آمریکا به دنبال بررسی اشکال معاصر معنویت محیط کاري بودند. در این مطالعه اشکال جدید روابطی که در بین فرهنگ کاري آمریکا و زندگی معنوي و مذهبی آنها پدیدار شده بود مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و استدلال شده است که اشکال جدید معنویت در محیط کار یک جنبش مذهبی مهمی است که در حال شکل گیري بوسیله فرهنگ کسب و کار آمریکاست - . - Strhan, 2014 در پژوهش دیگري بر روي 835 کارگر مذهبی استرالیا بر روي نقش منابع معنوي در فرآیندهاي اختلال سلامت و انگیزشی تحقیق شده است.
پژوهشگران منابع معنوي را به عنوان طبقهاي از منابع شخصی طبقه بندي کردهاند
ویتاکر و وِسترمن نیز بین معنویت و ارزشها با ابتکار عمل شخصی از طریق توانمندسازي روانشناختی ارتباط برقرار کردند. در این مطالعه مدلی بررسی شد که در آن معنویت و همراستایی آن با ارزشهاي معنوي سازمان منجر به ارزیابی بالاتر ابتکار عمل شخصی افراد توسط سرپرستان میشد
در ایران نیز یزدانی و همکاران - - 1392 به بررسی اثر تعدیلی تعهد سازمانی بر رابطهي بین درك کارکنان از معنویت محیط کار و هوش معنوي در کارخانه ذوب آهن اصفهان پرداخته اند. احدي و دیگران در مطالعه خود به بررسی رابطه معنویت در محیط کار با درگیر شدن در کار پردختهاند. نتایج پژوهش نشان دهنده رابطه مثبت و معنادار ابعاد معنویت در کار با درگیر شدن در کار در سازمان مورد مطالعه میباشد - احدي و دیگران، 1393، ص.. - 61-41 یکتایی و دیگران نیز با توجه به کاملتر بودن هوش معنوي در پژوهش خود به بررسی تاثیر هوش معنوي بر عملکرد شغلی پرداختهاند
.3 روش پژوهش
پژوهش انجام شده از نظر هدف، کاربردي و از نظر ماهیت و روش، توصیفی- همبستگی - تحلیل ماتریس همبستگی یا کواریانس - و به لحاظ اجرا، ازنوع میدانی میباشد. جهت جمع آوري دادهها در این پژوهش، از دو روش کتابخانهاي و میدانی استفاده شده است. براي نگارش ادبیات پژوهش و شناسایی عوامل مدل مساله از مطالعات انجام شده در این زمینه و منابع کتابخانهاي مختلف استفاده شده است، اما دادههاي مساله، با روش میدانی و از طریق توزیع پرسشنامه جمع آوري شده است.
جامعه آماري پژوهش دانشگاه علامه طباطبائی میباشد و نمونه گیري به روش تصادفی ساده انجام شده است. تعداد پرسشنامه جمع آوري شده از میان پرسشنامههاي توزیع شده برابر 217 عدد میباشد. این تعداد نمونه بر اساس نظر بسیاري از پژوهشگران که معتقدند حجم نمونه کل 200 یا 10 نمونه به ازاي هر متغیر براي تحلیل عاملی و معادلات ساختاري کافی میباشد مورد تایید می-باشد. پایاي و روایی پرسشنامه طراحی شده بر اساس آلفاي کرونباخ، آزمون بارهاي عاملی و متوسط واریانس مورد ارزیابی قرار می-گیرد.
.4 یافتههاي پژوهش و نتیجه گیري
در این بخش مراحل انجام پژوهش و محاسبات، نتایج و تحلیل هر مرحله بر اساس گامهاي شکل شماره 1 ارائه میشود. از آنجایی که ارزش و اعتبار معنویت در هر دین و مذهبی، نسبتی مستقیم با ارزش و اعتبار آن دین دارد. بنابراین در این مطالعه تلاش شده است تا به جاي استفاده از مدلهاي غربی، مدلی داخلی براي بررسی معنویت در محیط کار و تاثیر آن بر روي عملکرد نیروي کار و عملکرد سازمان ارائه شود.
