بخشی از مقاله
چکیده:
گردشگری کشاورزی شاخه ای از گردشگری روستایی است که در آن بیشتر با دام و مزرعه از یک سو و در دیگر سو با گردشگران و بازدیدکنندگان روبه رو هستیم. از آنجایی که بیشتر مناطق روستایی بخصوص نواحی روستایی گیلان به سبب کاهش درآمد ناشی از محصولات کشاورزی و عدم بصرفه بودن کار و فعالیت بر روی زمین زراعی، با تخلیه روستاها مواجهه بوده و انجام پروژه های ترمیمی دولت هم افاقه نخواهد کرد، بهره گیری از روش های خوددرمانی و درونی می تواند نقش موثری داشته باشد. از جمله این روش ها، رونق گردشگری روستایی و بخصوص گردشگری کشاورزی است که سبب می شود تا گردشگرانی که از استان گیلان بازدید می کنند، ضمن سیاحت در مناطق کشاورزی و نواحی دامپروری استان که اکثرا در مناطق روستایی واقع شده اند، به خرید محصولات دامی و باغی و زراعی اقدام نموده، در این صورت با ایجاد بازار عرضه و تقاضای بی واسطه، هم فروشنده - روستاییان و هم خریداران-گردشگران - سود خواهند برد.
براین اساس تحقیق حاضر به دنبال آن است، ضمن تشریح این پدیده - گردشگری کشاورزی - و پتانسیل های آن در این استان و بخصوص نواحی روستایی، ایده ی جدیدی را به مدیران و دست اندکاران، جهت نیل به اهداف توسعه و توسعه پایدار روستایی پیشنهاد نماید. این تحقیق از روش فراتحلیل - استفاده از اسناد و شواهد موجود - بهره برده، جمع اوری اطلاعات اسنادی و بر اساس شواهد و تجربیات نویسندگان گردآوری شده است. نتایج پژوهش نشان داد که استان گیلان و بخصوص نواحی روستایی این استان باتوجه به پتانسیل های موجود، از شرایط بسیار مطلوبی در جهت اجرای و توسعه گردشگری کشاورزی برخوردار بوده؛ و نیازمند توجه بیشتر و برنامه ریزی عملی و دقیق تر می باشد. به این خاطر توجه به این نکته باید مدنظر باشد که روستا و روستایی دو بعد جدا از هم نبوده و در هنگام برناهه ریزی برای روستاها، دقت نماییم که برنامه های ما صرفا بر بعد کالبدی و عمرانی محض تاکید نکرده، و همواره گروههای انسانی را در تصمیم گیری مشارکت دهیم.آگاه ساختن و درگیر نمودن انها در فرآیند برنامه منجر به رشد، توسعه و پایداری در تمام عرصه های زندگی اجتماعی روستاییان خواهد شد.
کلیدواژه: اگروتوریسم، گردشگری کشاورزی، توسعه روستایی، استان گیلان
مقدمه و بیان مساله :
مناطق روستایی در کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه، با کارکرد معیشت سنتی خود و پرداختن به فعالیتهایی نظیر کشاورزی، دامداری و ماهیگیری معمولا از مناطق فقیر و محروم به شمار میروند. کمبود امکانات، فقر اقتصادی و نبود فرصتهای شغلی مناسب و پایدار سبب مهاجرت روستاییان به شهرها و افزایش مشکلات شهری میشود. وجود توان های اقتصادی بخصوص در زمینه کشاورزی به جهت اینکه از فناوری های روز دنیا کم بهره بوده، قدرت ریسک در کشاورزان به منظور تغییر نوع کشت وجود نداشته و قطعات کشاورزی بسیارخرد و کوچک است، مالکیت ها عمدتا بدون سند می باشند و پشتوانه بیمه ای آنها را حمایت نمی کند، از رونق چندانی برخودارنیست.
به این سبب و به دلایل دیگر از جمله نبود بازار و بازاریابی مناسب، عدم حمایت بخش دولتی، فصلی بودن محصولات، عدم آگاهی و سطح پایین دانش کشاورزان سنتی سبب کاهش رونق فعالیت های کشاورزی و ترک زمین های روستایی و شکل گیری پدیده ای بنام بورس بازی زمین های کشاورزی و فروش زمین در جهت ساخت و ساز ویلا، امری دور از انتظار نخواهد بود. به این منظور امروزه برای کمک به حفظ و احیای ساختار اجتماعی و اقتصادی، فرهنگی و زیست محیطی، نیاز به برنامه ریزی و تفکر عاقلانه می باشد. در نظام ساختار مدیریتی همواره باید به این نکته توجه نمود که در مدیریت یک سیستم باید از توان و نیروی خود سیستم و عناصر پیوسته ان بهره برداری نمود.
در این راستا چنانچه روستا را به عنوان یک سیستم پویا در نظر بگیریم، عناصر طبیعی و انسانی آن می تواند زمینه رابرای بهبود ساختار کلی آن فراهم نماید. روستاها مهد تمدن بشری و ریه های تنفس امروز اجتماع های زیستی متراکم شهری و محلی برای آرامش و آسایش افکار و زمینه ساز تولید و توسعه اقتصادی و تعدیل کننده بازار می باشند که از توان های بالقوه ی بیشماری بهره میبرد. از جمله توان های مهم نواحی روستایی باید به گردشگری روستایی اشاره نمود. توسعه صنعت گردشگری در روستاها میتواند با ایجاد اشتغال و درآمدزایی، به ایجاد رفاه اجتماعی و کاهش مهاجرت کمک کرده و حتی در حفظ ویژگیهای فرهنگ سنتی و منابع طبیعی موثر باشد.
که به دنبال خویش سبب بهبود کیفیت محیط زیست و به تبع آن سبب افزایش کیفیت زندگی و رضایت از زیستن در بین ساکنان محلی خواهد شد. از این میان توجه به توریسم روستایی بطور اعم و توریسم کشاورزی - اگروتوریسم - بطور اخص می تواند نقش سازنده ای را در بهبود اوضاع ساختاری و اجتماعی نواحی روستایی بوجود آورده و به دنبال آن سبب افزایش کیفیت زندگی در قشر عظیمی از جامعه روستایی گردد، و زمینه را برای رسیدن به توسعه پایدار فراهم نماید. آنچه در این میان باید به آن توجه نمود، چرخش و نوع نگاه امروزی توسعه و بخصوص توسعه پایدار به مولفه های رشد و توسعه با تاکید بر توان های محیطی در مناطق کمتر توسعه یافته، یا مناطق در حاشیه، اما دارای شرایط لازم برای توسعه می باشد.
توسعه امروز طبق آنچه بزرگان و اندیشمندان بر آن اتفاق نظر دارند، خواستنی و دست یافتنی است، نه نسخه ای تجویزی از سوی دیگری. از جمله مناطق مستعد و دارای پتانسیل های طبیعی در جهت توسعه و رسیدن به پایداری، نواحی روستایی استان گیلان می باشد. این استان را می توان به عنوان یکی از استان های هدف گردشگری نامید. نواحی روستایی این استان به جهت برخورداری از جاذبه های گردشگری کشاورزی از توان و پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به قطب گردشگری کشاورزی برخوردار بوده، و به دلیل داشتن خاک حاصلخیز و شرایط اقلیمی مناسب و نیز برخورداری از منابع فراوان آبهای سطحی و زیرزمینی، از جمله مناطق مستعد کشور برای تولید محصولات زراعی و باغی است.
برنج، چای، زیتون، فندق،مرکبات، هندوانه، و بادام زمینی از مهمترین محصولات زراعی و باغی استان به شمار می آید. همچنین امکان توسعه سطح زیرکشت، و افزایش میزان تولید محصولات چای، زیتون، گلها و گیاهان زینتی، محصولات گلخانه ای و نیز محصولات سبزی و صیفی در استان فراهم است. همچنین به دلیل برخورداری از مراتع وسیع و مستعد، و نیز داشتن شرایط اقلیمی مناسب برای کشت محصولات علوفه ای و همچنین وجود علوفه در مزارع کشاورزی بعد از برداشت محصول که قابل مصرف در امر تغذیه دام بوده ، دارای موقعیت خوبی برای نگهداری و پرورش انواع دام است - یوسفی، 1385، . - 126
فعالیتهای دامپروری استان، به طور عمده دربردارنده عملیات نگهداری و پرورش انواع دام شامل گاو وگوساله، گوسفند و بره، گاومیش، طیور، کرم ابریشم، زنبور عسل و آبزیان، و محصولات دامی استان، عبارت از شیر خام،گوشت قرمز، تخم مرغ، عسل، و گوشت سفید ماهی می باشد. یکی از مهمترین فعالیتهای دامپروری استان، پرورش کرم ابریشم است، به گونه ای که توان تولید پیله ابریشم گیلان، سرآمد تولید سایر مناطق کشور می باشد. فراگیربودن عملیات پرورش کرم ابریشم، وجود توتستانها و نیز شمار قابل توجه خانوارها نوغان دار در سطح استان، از مهمترین عوامل تحقق این امر است.
فعالیت نوغان داری می تواند، به عنوان یک فعالیت جنبی، علاوه بر تهیه مواد اولیه برای کارخانه های ریسندگی و ایجاد اشتغال، زمینه مساعدی را برای افزایش سطح درآمد کشاورزان استان فراهم کند. از دیگر فعالیتهای مهم دامپروری،که با توجه به موقعیت اقلیمی خاص گیلان، و برخورداری آن از منابع آبی لازم مانند تالابها، چشمه ها، آب بندان ها، و رودخانه ها انجام می شود، پرورش انواع ماهیان گرم آبی و سرد آبی است. تولیدماهیان گرم آبی در منابع آبی طبیعی ونیمه طبیعی، استخرهای خاکی و شالیزارها، و همچنین تولید ماهیا ن سردآبی در استخرهای بتونی، حوضچه های آب کشاورزی و شالیزارها، از جمله روشهای پرورش ماهیان می باشد، - محمودی1394، ،. - 140که زمینه مناسبی را برای شکل گیری کشاورزی در استان فراهم نموده است.
گردشگری کشاورزی، یکی از اجزای مهم صنعت گردشگری است که با توجه به اهمیت کشاورزی و محصولات تولیدی، تأثیرات مثبتی در بخش اقتصاد روستاها و اقتصاد کلان کشور خواهد داشت، چرا که کشاورزی از جمله فعالیتهای غالب روستاها است و نقش مهمی در توسعه ملی دارد. یکی از راههای حمایت از این بخش مهم، توسعه گردشگری کشاورزی با تأکید بر افزایش تولید و استفاده از روشهای جدید کشاورزی در روستاها است. از آنجا که گردشگری کشاورزی یکی از فرصتهای شکل گیری توسعه پایدار در روستاهاست، می تواند باعث افزایش درآمد روستاییان، ادامه فعالیت کشاورزی و رسیدن به پایداری در تولید محصولات کشاورزی، ایجاد تنوع اقتصاد محلی شده و با ایجاد فرصتی راهبردی با ایجاد فرصتهای شغلی مولد مبتنی بر قابلیتهای موجود در روستا، موجب افزایش سطح رفاه، استانداردهای زندگی، درآمد و امنیت در روستا گردد.
از آنجا که نواحی روستایی بسیاری در کشور و بخصوص در استان گیلان وجود دارد که دچار رکود اقتصادی بوده و مهاجر فرستی بالایی دارند و علاوه بر آن از قابلیت گردشگر پذیری نیز برخوردارند، ضروری می سازد تا این نواحی در تلفیق کارکرد کشاورزی و گردشگری و تنوع بخشی به اقتصاد روستایی پتانسیل سنجی شوند و راهکارهای لازم برای شکل گیری جریان گردشگری در این نواحی به اجرا گذارده شود - احدزاده و قلعه، 1389، . - 1 پژوهش حاضر به دنبال آن است تا با دیدی توصیفی-تحلیلی و با کمک اسناد موجود به تشریح مبحث گردشگری کشاورزی به عنوان راهکاری نوین در جهت بهبود اوضاع اقتصادی خانوار روستایی در استان گیلان توجه نموده و آن را به عنوان یک ایده نو به برنامه ریزان و تصمیم سازان این استان معرفی نماید.
هدف های تحقیق :
با توجه به بیان مسئله و مولفه های موثر در شکل گیری این مسئله، هدف این تحقیق تاکید بر توجه به گردشگری کشاورزی در نواحی روستایی استان گیلان با توجه به نیازها و امکانات مورد نیاز این نوع از گردشگری که یکی از زیر شاخه های گردشگری روستایی است می باشد. تا با توجه به پتانسیل بالایی که در نواحی روستایی استان گیلان در زمینه گردشگری کشاورزی وجود دارد، و می تواند نقش موثری را در بهبود اوضاع اقتصادی خانوار روستایی داشته باشد، مناسب ترین و بالفعل ترین پهنه ها را معرفی نماید. باتوجه به این که در هر پژوهش معمولا اهداف در 4 حوزه مطرح می گردند - میرزایی، 1389، - 43؛ که شامل اهداف: اصلی، فرعی، آرمانی، و کاربردی می باشند.
هدف اصلی این مطالعه بیشتر شناسایی توان های گردشگری کشاورزی با تاکید بر نواحی روستایی استان گیلان می باشد. هدف فرعی این تحقیق مشخص نمودن پهنه های جغرافیایی دارای پتانسیل بالقوه برای گردشگری کشاورزی می باشد. هدف آرمانی در این تحقیق شکل گیری گردشگری کشاورزی در روستاها و ورود گردشگران داخلی وخارجی و اسکان در نواحی روستایی، رونق کشاورزی و اقتصاد خانوار روستایی، و هدف کاربردی این تحقیق ارائه راهکارهای اساسی و راهبردهای متناسب با محیط روستایی بخصوص بالا بردن سطح آگاهی و دانایی خانوار روستایی برای پذیرش گردشگری وگردشگران کشاورزی است.
ضرورت تحقیق :
امروزه صنعت توریسم یکی از راه های افزایش درآمد، ارز آوری، تبلیغ فرهنگ، نفوذ در بازارهای جهانی و عامل حفظ رسوم و سنت ها و آداب و اشعار ملی و محلی است. شاید تا دهه هفتاد میلادی اکثریت توریست های جهان را کسانی تشکیل می دادند که نگاهی سطحی و موزه ای به تمدن و فرهنگ و مظاهر حیات اجتماعی مردم کشوری که وارد آن می شدند، داشتند. نگاهی گذرا و از سر تفنن و گذران اوقات فراغت و تا حدی لذت بردن از آب و هوا و مناظر طبیعی آن کشور. اما رفته رفته با گسترش ارتباطات و تداخل فرهنگها در غرب و دلمردگی اتباع غربی و سرخوردگی از ناهنجاریها و فرهنگ مادی و ماشینی غرب و آگاهی از این که جهان غیر غربی چیزهای زیادی برای آموختن به غریبان و تغییر و تصحیح نگاه ایشان دارد. استقبال از شناخت فرهنگها و تمدن های دیگر رو به فزونی نهاد.
امروزه هم توریستها در گروه های تخصصی تری سازمان یافته و اقدام به مسافرت می کنند و هم عامه توریستها خواهان آشنایی عمیق تر با فرهنگ و تمدن و نحوه زیست مردمانی هستند که به آنجا مسافرت می کنند. دیگر صرف داشتن هتل های گران قیمت و امکانات زندگی شهری جذابیت اصلی برای توریستها نیست، بلکه نحوه زیست مردم، شناخت علایق وآداب و رسوم مردم مختلف و ریشه های تاریخی آن و حضور در متن زندگی اجتماعی ایشان جذابیت بیشتری یافته است. لذا فراهم آوردن امکان سفرهای اقامتی در دل طبیعت یا مناطق خوش آب و هوای روستایی و در متن زندگی مردم عادی روستا و سپری کردن روزهای اقامت با همان شیوه زیست مردم روستایی و در خانه هایی به همان سبک و سیاق و حضور در جشن ها،
