بخشی از مقاله
چکيده
امروزه گردشگري به عنوان سومين صنعت و پوياترين صنعت از لحاظ تحرک و ايجاد زمينه هاي اشتغال و توسعه در جهان به خودنمايي پرداخته و جلوه گر شده و توانسته اثرات عميقي درچشم اندازهاي جغرافيايي و زندگي افراد و جوامع بر جاي بگذارد.بسياري از برنامه ريزان و سياستگزاران توسعه از فعاليت هاي گردشگري به عنوان رکن اصلي توسعه پايدار ياد مي کنند. زماني که شرايط ملي يا بين المللي اجازه گسترش و توسعه گردشگري بين المللي را ندهد، توسعه داخلي به ويژه در مناطق توسعه نيافته و محروم مي تواند نقش مهمي در توسعه اين مناطق داشته باشد.امروزه سياحت وگردشگري به عنوان فعاليتي فرهنگي واقتصادي در جوامع مختلف شناخته شده است وصاحب نظران معتقدند که گردشگري به منزله نيروي محرک توسعه اقتصادي کشور هاست ويکي از پردرآمد ترين بخش هاي اقتصاد جهاني بشمار مي رود .گردشگري روستايي مي تواند نقش مهمي در متنوع سازي اقتصاد روستايي داشته باشد وبا گسترش آن در نواحي روستايي مي توان به پايداري جمعيت واقتصاد اين نواحي کمک کرد وزمينه دستيابي به توسعه پايدار روستايي را فراهم نمود سيستان با وجود متمدن بودن و و غني بودن جاذبه هاي گردشگري از جمله کوه خواجه ، دهانه ي غلامان ، شهر سوخته ، قلعه نو و...ميتواند باعث تنوع اقتصادي شود، و با ايجاد اشتغال در مناطق گردشگري مي تواند از لحاظ اقتصادي کمک شاياني به منطقه کند و باعث پيشرفت منطقه شود، چرا که جاذبه هاي گردشگري سيستان از لحاظ قدمت خصوصا شهر سوخته مورد توجه بسياري از گردشگران خارجي و داخلي شده است و يک اثر بين اللمللي و تاريخي شناخته شده است .
. پژوهش حاضراز نوع توصيفي – تحليلي است و روش گردآوري اطلاعات درآن به صورت کتابخانه اي وهدف ازآن بررسي وتحليل نقش گردشگري در توسعه اقتصادي روستا ها منطقه سيستان مي باشد .
واژگان کليدي:توريسم ،گردشگري روستايي،توسعه اقتصادي ،روستا،سيستان
مقدمه وبيان مسئله
امروزه صنعت گردشگري درجهان توسعه فراواني يافته است وبسياري ازکشورها از اين رهيافت توانسته اند وضعيت خويش را تاحد در خور توجهي بهبود بخشيده وبسياري از مشکلات خود از قبيل بيکاري ،پايين بودن سطح درآمد سرانه وکمبود درآمد ارزي را پوشش دهند .صنعت جهانگردي به عنوان بزرگترين ومتنوع ترين صنعت در دنيا به حساب مي آيد .بسياري از کشورها اين صنعت پويا را به عنوان منبع اصلي درآمد ،اشتغالزايي،رشد بخش خصوصي وتوسعه ساختار زير بنايي مي دانند .بطوريکه اين صنعت مي تواند با انتقال ثروت از جوامع دارا وتزريق آن به کشورهاي جهان سوم ،اميد بخش ترين ابزار توسعه براي کشورهاي جنوب باشد .از سوي ديگر توسعه يکباره وبدون برنامه صنعت گردشگري ممکن است کشور را با چالش هاي جدي مواجه سازد (ايمانلو وعاشري ،١٣٩١: ٢) . گردشگري يکي از مهم ترين بخش هاي اقتصادي جهان است که فرصت هاي شغلي وپايداري اقتصادي در بسياي از کشور ها ايجاد کرده است .آخرين تحقيقات نشان مي دهد که صنعت گردشگري3/234ميليون شغل وبيش از 3/10 درصد از توليد ناخالص داخلي جهاني را به خود اختصاص داده است .گردشگري به طور فزاينده اي به يک نيروي کلي تغيير ،به ويژه در کشورهاي در حال توسعه تبديل شده است (ايمني قشلاق وهمکاران ،١٣٩١: ٢٢٤).گردشگري روستايي مي تواند نقش عمده اي را در توانمند سازي مردم محلي ،توسعه منابع انساني ،تنوع ورشد اقتصادي وهمچنين خلق فرصتهاي شغلي جديد در ارتباط تنگاتنگ با ساير بخش هاي اقتصادي واجتماعي ايفا کند .تجربه در کشورهاي فرانسه ،اتريش ،سوييس ،انگلستان ،ايرلند ،تايلند وژاپن نشان مي دهد که گردشگري روستايي به سرعت در اقتصاد روستايي رشد کرده ومکمل فعاليتهاي کشاورزي شده است .ماهيت صنعت گردشگري ايجاد اشتغال ودرآمد ،متنوع سازي اقتصاد ،مشارکت اجتماعي واستفاده از منابع محلي است . ازآنجاکه بخش اعظم مشکلات عقب ماندگي وتوسعه نيافتگي روستايي نيز به فقدان اين صنعت برمي گردد ،گردشگري روستايي با حل مشکلات فوق مي تواند به توسعه روستايي کمک نمايد (بلوچيوخراساني،١٣٩٢: ٩٤).در اقتصاد ايران نيز گردشگري مي تواند با توجه به گوناگوني محيطي ومزيت هاي نسبي موجود درآن به عنوان يکي از عرصه هاي تنوع بخشي به اقتصاد کشور مورد توجه قرار گيرد ،در شرايطي که بسياري از فعاليت هاي اقتصاد روستايي وسطح درآمد ،طي دهه هاي اخير دچار افول شديد شده وافزايش نرخ بيکاري ودر نتيجه خروج نسل جوان وافراد داراي تحصيلات بالا از جامعه روستايي ،توسغه نواحي روستايي را به مخاطره انداخته ،اگر به طور کامل توسعه گردشگري در روستاها طرح ريزي شوند ،مي توان تا حدودي اين مناطق را از رکود وانزوا خارج کرد وموجب تنوع فرهنگي وگسترش توسعه روستايي شد(ابراهيميکوهبنه وايزد،١٣٩٣: ٧٥ ).صنعت گردشگري با ويژگي هاي خاص خود،صنعتي پويا با آينده اي روشن تلقي مي شود وسرمايه گذاري در اين صنعت در تمام کشورهاي داراي جاذبه هاي جهانگردي روبه افزايش بوده وجذب گردشگران خارجي به رقابتي فزاينده در بين نهادهاي مرتبط در صنعت گردشگري تبديل شده است ؛ زيرا اين صنعت نه تنها در پيشبرد اقتصاد ملي ودرآمد ارزي نقش دارد بلکه صنعتي است پاک وعاري از آلودگي ودر عين حال ايجاد کننده مشاغل جديد نيز مي باشد (نعمتي وحسيني،١٣٩١ :٣ ).
پيشينه تحقيق
اجنيو-مارتين وهمکاران (٢٠٠٤)،به بررسي رابطه گردشگري ورشد اقتصادي در کشورهاي آمريکاي لاتين طي دوره ي ١٩٨٥ تا١٩٩٨ پرداخته اند .آنها از روش داده هاي تابلويي وتخمين زننده آرلانو –بوند براي پانل هاي پويا استفاده کرده اند وبرآوردي از روابط بين رشد اقتصادي ورشد سرانه ي گردشگري را به دست آورده اند .نتايج مطالعه نشان مي دهد که صنعت گردشگري بررشد اقتصادي کشورهاي با درآمد پايين ومتوسط هم چون کشور هاي امريکاي لاتين مناسب است (طيبي وهمکاران ،١٣٨٦: ٨٧).دريتساکس (٢٠٠٥)به بررسي اثر گردشگري بررشد اقتصادي يونان پرداخت ونشان داد که يک رابطه هم جمعي بين توليد ناخالص داخلي ،نرخ ارز موثر ودرآمد حاصل از گردشگري بين المللي براي سالهاي ١٩٦٠ تا٢٠٠٠ وجود داشت .آزمون عليت گرنجر مشخص کرد که يک رابطه علي دوطرفه بين درآمدهاي حاصل از گردشگري بين المللي ورشد اقتصادي يونان وجود دارد (نعمتي وحسيني،١٣٩١ :٤ ). روح الله زاده اندواري (١٣٨٥)در بررسي گردشگري روستايي آثار اقتصادي واجتماعي آن بر توسعه منطقه اي در روستاي آبگرم لاريجان نشان مي دهد که رونق گردشگري در روستا آثار مثبتي مانند ايجاد اشتغال ،افزايش درآمد ،مهاجرت معکوس ،رونق ساخت وساز و...را در پي داشته است واز سوي ديگر ،ورود گردشگران آثار نامطلوب اجتماعي مانند افزايش انحرافات اجتماعي ،اعتياد تغييرات نامطلوب فرهنگي و...را به دنبال داشته است (عنابستاني وهمکاران ،١٣٩١: ٣) . غفاري وترکي هرچگاني (١٣٨٨)،در تحقيقي نقش گردشگري در توسعه اجتماعي –اقتصادي مناطق روستايي در بخش سامان استان چهار محال وبختياري را مورد بررسي قرار دادند .يافته هاي کلي اين تحقيق نشان داد که ميزان افزايش شمار گردشگران ،رونق گردشگري وبهبود شاخص هاي اجتماعي –اقتصادي رابطه معنا داري وجود دارد .همچنين بين افزايش شمار گردشگران وافزايش فرصتهاي شغلي ،ارتقاي سطح درآمد،بهبود وضعيت شاخص هاي فرهنگي ورفاه اجتماعي ،رابطه معني دار ودر اکثر موارد مثبت وجود دارد.
مير کتولي ومصدق (١٣٨٩)،در مقاله اي تحت عنوان بررسي وضعيت گردشگري روستايي ونقش آن دررونق صنايع دستي نشان داد که با رونق گردشگري وافزايش گردشگران آثار مثبتي در بهبود وضعيت اقتصادي ،کاهش مهاجرت ،توسعه روستاها ،افزايش سطح اشتغال ،رونق بازار توليدات کشاورزي وهمچنين تبليغ محصولات ،افزايش ميزان فروش ،در يافت ايده هاي جديد ،رقابتي شدن از لحاظ کيقيت کالا ها در بين صنعتگران منطقه وبه طور کلي ،رونق وتوسعه صنايع دستي منطقه را به دنبال داشته است .
مباني نظري
اهميت وضرورت توجه به گردشگري روستايي
گردشگري روستايي امروزه با توجه به اين که صنعت کشاورزي اهميت خود را به عنوان محوراصلي تسعه روستايي از دست داده است روبه توسعه دارد زيرا رشد فزاينده ي جمعيت ،افزايش بهره برداري ها وکاهش منابع طبيعي ودر نتيجه ي آن تهديد محيط زيست انساني در جوامع روستايي را براي ادامه ي حيات وتداوم رشدخود به منابع درآمدي ديگري وا داشته است دولت ها وبرنامه ريزان نيز سعي دارند تا از عرضه کنندگان بخواهند جريان گردشگري روستايي را به نواحي مختلف سوق دهند تا از طريق آن علاوه بر رشد اقتصاد محلي وضعيت خانواده هاي کشاورزان نيز بهبود يابد(خدا پناه ونوري اوغورآباد ، :٢). گردشگري روستايي مي تواند راهبردي براي توسعه همه جانبه دولت از نظر اقتصادي ،اجتماعي وزيست محيطي باشد .از نظر اقتصادي ،گردشگري روستايي مي تواندا ثرات اقتصادي مهمي را براي نواحي روستايي در برداشته باشد .گردشگران روستايي براي اقامت ،خريد کالاهاي محلي ،وخدمات ،پول پرداخت مي کنند .اين پول ها در فعاليت هاي محلي جريان مي يابد وموجب تحرک مناطق روستايي دربرآورده کردن هرچه بيشتر نيازهاي بازديد کنندگان مي شود واثرات مهم اقتصادي آن به کند شد ن روند تخليه سکونتگاههاي روستايي منتهي مي شود (جوان وسقايي ،١٣٨٣: ١١٣) . سازمان تجارت جهاني (١٩٩٦)عمده کارکردهاي توريسم روستايي را براي برآوردن دوهدف زير ميداند .
الف )افزايش ظرفيت اقتصاد جوامع روستايي براي نوآوري وتوسعه منابع انساني با جلب سرمايه گذاري در اين مناطق ومتنوع کردن ساخت وکارکردهاي اقتصادي جوامع روستايي.
ب )خروج مناطق روستايي از حالت انزواي اقتصادي ،اجتماعي ،فرهنگي موجود واتصال اقتصاد مناطق روستايي کشورها به اقتصاد منطقه اي ،ملي وجهاني با توجه به فرايند هاي روبه رشد جهاني شدن (مقصودي،١٣٨٣ : ٥٥).
مفهوم گردشگري
لغت گردشگريtourism ازکلمه tour به معناي گشتن اخذ شده که ريشه درلغت لاتين turns به معناي دور زدن ،رفت وبرگشت بين مبداومقصد دارد که از يوناني به اسپانيايي وفرانسه ودرنهايت به انگليسي راه يافته است .در واقع اين واژه به معناي مسافرت کردن ،جابه جايي وحرکت به سوي اهداف مختلف به منظور تفريح ،تفرج ،سياحت ،زيارت ،گذرلن اوقات فراغت ،استراحت ،آشناييبا ساير فرهنگ ها ،باستان شناسي و.... است (محلاتي،١٣٨٠: ٢ ).
گردشگري روستايي
گردشگري به عنوان يکي از عظيم ترين صنايع دنيا با بسياري از بخش هاي اصلي اقتصاد جهاني ارتباط دارد. هر پديده اي نظير گردشگري که با ابعاد اقتصادي، فرهنگي_اجتماعي و زيست محيطي زندگي بشر به شکل پيچيده اي در ارتباط بوده و بر سه سطح توليد، ارائه و خدمات متکي باشد، به آساني قابل تعريف نيست ( ٢٣ ,٢٠٠٥ ,craige, smith).
گردشگري روستايي به عنوان موتور محرکه توسعه روستايي
گردشگري روستايي به عنوان موتور محرکه توسعه روستايي معرفي شده ودلايلي به شرح زير براي آن ارائه گرديده است : الف )همانند هرفعاليت صادراتي که سازماندهي شده وتوسعه يافته ،گردشگري نيز منبع شغل ودرآمد به حساب مي آيد.
ب )گردشگري روستايي برخلاف ساير کالا ها ،خدمات وفرآوردهاي کشاورزي مانند غذا ،توليدات فعاليت ماهيگيري ،پوشاک ونساجي،ساختمان سازي وکارهاي عمومي،حمل ونقل وبيمه وغيره همانند مولدي براي تعداد زيادي از فعاليتهاي اقتصادي عمل مي کند .هرگز نبايد فراموش کرد که گردشگري روستايي زنجيره هايي از فعاليت هاي اقتصادي وخدماتي را به وجود مي آوردوصرفا مرحله اي ساده از فعاليتهاي اقتصادي نيست .
ج )گردشگري روستايي،نواحي روستايي يا پديده هاي طبيعي راکه هيچ گونه ارزش اسنادي ندارند مرد بهره برداري قرار مي دهد وبا استخراج منابع يا صنايعي مانند نفت ومعدن برابري مي کند .
د)گردشگري روستايي تقاضا براي صنايع دستي ،هنرهاي سنتي وفعاليتهايي را که نياز به نيروي کار بيشتري دارند بالا مي برد .اين فعاليتها همان فعاليتهايي است که در محيط روستا مورد نظر است به همان اندازه اي که گردشگري روستايي ،گردشگراني را خارج از فضاي اقتصاد روستا جذب مي کند ،جريانهاي برونزا،هزينه را به منطقه تزريق کرده وآثار ضريب تکاثري سنتي را نيز ترغيب مي کند از طرفي نظر به اينکه اکثر برنامه هاي توسعه روستايي ،اولويتهاي زير را مد نظر قرار مي دهند :
-امنيت غذايي در برخي نقاط روستايي
-کاهش اشتغال ناقص در مناطق روستايي
-بهبود بخشيدن به درآمد وکيفيت عمومي زندگي در مناطق روستايي
-جلوگيري از روند تخريب منابع طبيعي مناطق روستايي
-افزايش ميزان مشارکت جمعيت روستايي در تعيين سرنوشت خود
