بخشی از مقاله
چکیده
در گذشته توسعه فرایندی تصور می شد که طی آن جوامع مختلف از شرایط اولیه عقب ماندگی و توسعه نیافتگی با عبور از مراحل تکاملی کم و بیش یکسان و تحمل دگرگونیهای کیفی و کمی به جوامع توسعه یافته تبدیل می شدند. امروزه منظور از توسعه، توسعه ای است که نیازهای زمان حال را بدون اینکه توانایی نسلهای آینده را در تامین نیازهایشان به مخاطره اندازد، فراهم کند. در حقیقت ترکیب شایسته اهداف " پیشرفت اقتصادی - صنعتی و حفاظت از محیط زیست " موضوعی است که امروزه در قالب توسعه پایدار عرصه های مختلف جوامع بشری را تحت تاثیر قرار داده است. سیتسم مدیریت زیست محیطی در نتیجه تغییر در تعریف توسعه بوجود آمد و حسابداری محیط زیست نیز یکی از فاکتورهای مهم برای اجرای سیستم مدیریت زیست محیطی است. لذا این مقاله به دنبال تشریح توسعه پایدار و سیستم مدیریت زیست محیطی و حسابداری محیط زیست و ارتباط بین آنها می باشد.
واژگان کلیدی: توسعه پایدار، حسابداری محیط زیست، سیستم مدیریت محیط زیست، هزینه های زیست محیطی
توسعه پایدار
منظور از توسعه پایدار، توسعه ای است که نیازهای زمان حال را بدون اینکه توانایی نسلهای آینده را در تامین نیازهایشان به مخاطره اندازد فراهم کند. در حقیقت ترکیب شایسته اهداف " پیشرفت اقتصادی - صنعتی و حفاظت از محیط زیست " موضوعی است که امروزه در قالب توسعه پایدار عرصه های مختلف جوامع بشری را تحت تاثیر قرار داده است. الگوی توسعه که در دهه های گذشته و بعضا در دهه اخیر به کار گرفته شده است سبب شده که انسان با سرعت وصف ناپذیر به سوی تولید و مصرف بیشتر رفته بدون اینکه در این فعالیت، مسائل مربوط به محیط زیست را در نظر بگیرد. با نگاهی به کشورهای نو صنعتی متوجه درصد بالای رشد و در عین حال کاهش فقر در این کشورها می شویم لیکن باید دید به چه بهایی ؟
پیشتر توسعه فرایندی در نظر گرفته می شد که طی آن جوامع گوناگون از شرایط اولیه عقب ماندگی و توسعه نیافتگی با عبور از مراحل تکاملی کم و بیش یکسان و تحمل دگرگونیهای کیفی و کمی به جوامع توسعه یافته تبدیل خواهند شد. این تلقی ایدئولوژیک از توسعه، در پرتو نقدهای متنوع و بسیار در دهه 1970 و به خصوص در سالهای دهه 1980 به بن بست رسید. توسعه روندی بود که به رغم امیدهایی که در دهه های گذشته که به آن گره خورده بود، جز افزایش فقر و نابرابری ثمری برای کشورهای جهان سوم در بر نداشت و این باعث شد که توجه پژوهشگران بسیاری بر آن متمرکز شود و مفهوم توسعه پایدار پدید آمد.
براساس گزارش برانت لند - رشد کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه - 1 توسعه پایدار عبارت است از توسعه ای که نیازهای کنونی جهان را تامین کند، بدون آنکه توانایی نسلهای آتی را در تامین نیازهای خود به مخاطره افکند و این که توسعه پایدار رابطه متقابل انسانها و طبیعت در سراسر جهان است.2 کمیسیون جهانی محیط زیست، توسعه پایدار را این گونه تعریف کرد: »توسعه پایدار فرایند تغییری است در استفاده از منابع، هدایت سرمایه گذاریها، سمت گیری توسعه تکنولوژی و تغییری نهادی است که با نیازهای حال وآینده سازگار باشد.«3
همانگونه که »ولفگانگ زاکس« گفته است، ازاین پس، »توسعه بدون پایداری و پایداری بدون توسعه وجود نخواهد داشت« و این بیانگر پیوند نوینی است. توسعه ازطریق این پیوند، شادابی و سرزندگی دوباره یافته است. براساس اعلامیه ریو: در توسعه پایدار، انسان مرکز توجه است و انسانها، هماهنگ با طبیعت، سزاوار حیاتی توأم با سلامت و سازندگی هستند. توسعه حقی است که باید به صورت مساوی نسلهای کنونی و آینده را زیرپوشش قرار دهد؛ حفاظت از محیط زیست بخشی جداناشدنی از توسعه است و نمی تواند به صورت جداگانه موردبررسی قرار گیرد؛
حفظ محیط زیست اساس توسعه پایدار
رشد و توسعه بدون توجه به محیط زیست، باعث ایجاد مشکل گردیده است. چرا که ظرفیت اکوسیستم برای پذیرش تغییرات در محیط زیست محدود است. اگرچه طبیعت خود دارای توانایی مقابله با تغییرات است ولی امروزه مشخص شده است که سرعت بازسازی طبیعت، در حد تخریب نبوده و در نتیجه فرایند تخریب محیط زیست به صورت غیر قابل بازگشتی در حال پیشروی است. بروز فجایع متعدد زیست محیطی در عرصه جهان، هشداری است بر این نکته که خشم آرام و ویرانگر طبیعت، واکنشی به بهره وری یک جانبه و افسارگسیخته از منابع طبیعی می باشد. البته لازم به ذکر است که توسعه از یک سو با صنعت، تکنولوژی و از سوی دیگر با تخریب آلودگی های محیط زیست ارتباطی ارگانیک دارد. لذا در فرایند توسعه نمی توان انتظار داشت که بدون تغییر در محیط، رشد صنعتی و اقتصادی امکان پذیر گردد. متخصصان محیط زیست نیز به دنبال چنین امری نیستند، لیکن این حقیقت نیز برای همه روشن است که بدون رعایت اصول توسعه پایدار و حفظ محیط زیست نمی توان آینده مطلوبی را برای نسل حاضر و نسلهای بعد تصور کرد.
توسعه پایدار به عنوان دسترسی به ارزش هایی است که مورد نیاز و خواسته مردم است، به طوری که خللی در تأمین نیاز های نسل های آینده به وجود نیاید. در واقع علت اولیه طرح مفهوم توسعه پایدار در مقابل مفهوم عام توسعه بحران های زیست محیطی به وجود آمده در کشورهای مختلف بوده است. الگوی توسعه پایدار منابع طبیعی را بستر توسعه می داند که بدون حفظ آن ادامه توسعه اقتصادی و زندگی بشر امکان پذیر نیست. در نتیجه، کم یابی و محدودیت منابع را در نظر می گیرد و در حالی که الگوی رایج توسعه در جهان منابع طبیعی را به عنوان یکی از عوامل تولید مورد بهره برداری قرار می دهد بدون این که به محدودیت آن ها توجهی شود. اولین برنامه برای رسیدن توسعه پایدار را می توان اقداماتی در جهت حفظ منابع طبیعی و جلوگیری از تخریب محیط زیست دانست، باید تمام عواملی را که در این برنامه سهیم هستند را شناسایی کرد و نقش هر کدام را مشخص نمود.
کنفرانس 1992 در پایتخت کشور برزیل و کنفرانس سال 1972 استکهلم از جمله مهمترین کنفرانسهای جهانی حفاظت از محیط زیست بودند، که تحت نظارت و مدیریت سازمان ملل متحد برگزار شدند . برای سازماندهی اقدامات آتی زیست محیطی نیز سازمان بین المللی به نام برنامه محیط زیست ملل متحد4 به عنوان یکی از موسسات تخصصی وابسته به سازمان ملل تاسیس شد . در کنفرانس ریو مفهوم توسعه پایدار مطرح و بیش از 100 کشور جهان در مورد نیاز بوجود آمدن استانداردهای بین المللی زیست محیطی توافق نمودند. در این کنفرانس شورای 5 BCSD بر این نکته تاکید کرد که سازمانهای تولیدی و خدماتی بایستی فعالیتها و عملکردهای خود و تاثیر آنها را بر محیط زیست مورد توجه قرار داده و تحت کنترل بگیرند. در همین سال از سازمان بین المللی ایزو درخواست گردید در جهت تدوین استانداردهای مدیریت زیست محیطی فعالیت گسترده ای را انجام دهد. سازمان بین المللی استاندارد نیز در ژانویه 1993 کمیته فنی 6207 را تشکیل و این وظیفه را به او محول نمود. این کمیته با تشکیل چند کمیته فرعی موفق به تدوین استانداردها گردید و استانداردهای سری ایزو 14000 را در سال 1996 منتشر نمود.
سیستم مدیریت محیط زیست
