بخشی از مقاله
چکیده
علاقه ی وافری در تمام سطوح جوامع بشری برای حفاظت از محیط زیست وجود دارد که این امر با صدور مقررات زیست محیطی در بسیاری از کشورها نمود یافته است. دولتها برای جلوگیری از انحطاط محیط زیست در جستجوی راه حل های جدیداند. بنابراین، واضح است که حفاظت از محیط زیست به یک سیستم مدیریتی مستقل نیاز داشته باشد. سیستم اطلاعات حسابداری به عنوان یکی از بخش های مهم سیستم اطلاعات مدیریت می تواند نقش بسزایی در ارائه اطلاعات زیست محیطی ایفا کند. حرفه ی حسابداری می تواند اطلاعات مفیدی را در مورد چگونگی ارائه دارایی ها و بدهی ها ی زیست محیطی و انعکاس مخارج مصرف شده ی محیط زیست به مدیریت ارائه کند. ورود محیط زیست به سیستم اطلاعات حسابداری به اصلاح شاخص های اقتصادی می انجامد و استفاده کنندگان مختلف را قادر می سازد تا تصمیماتی بگیرند که پشتوانه ی توسعه ی پایدار است. بنابراین حسابداری محیط زیست می تواند یکی از بااهمیت ترین ابزارها برای اندازه گیری، راهنمایی و کنترل توسعه ی پایدار در تمامی سطوح باشد.
واژگان کلیدی: حسابداری محیط زیست، توسعه ی پایدار، حسابداری پایدار
مقدمه
با توجه به رشد روز افزون جمعیت و محدود بودن منابع طبیعی، امروزه مسأله حفاظت از محیط زیست به عنوان یکی از مهمترین مسائل جامعه ی بشری مطرح شده است. نقطه حایز اهمیت در این زمینه این است که حفاظت از محیط زیست محدود به مرزهای سیاسی و جغرافیایی نبوده و اهتمام جمعی همه ساکنان کره زمین را می طلبد. الزامات حقوقی و اقتصادی بازار جهانی نیز صنایع را به سوی استفاده از سیستم های مدیریت و حسابداری محیط زیست و به کارگیری استانداردهای مربوطه سوق داده است - ملانظری، . - 1382 حسابداری زیست محیطی، اطلاعاتی را فراهم می کند که در امر ارزیابی عملکرد، کنترل، تصمیم گیری و گزارش به مدیران کمک می کند، و بر مفاهیم اقتصادی و زیست محیطی بنا شده و از آنجایی که از ارزش هایی استفاده می کند که از بازار ناشی نمی شوند، استفاده از آن، مستلزم ایجاد تغییر در فرهنگ است. حسابداری زیست محیطی، بخشی از این تغییرات را در سازمان و وسیع تر از آن در جامعه ارایه می کند، - خوش طینت، . - 1385 از سوی دیگر در پی مطرح شدن مباحثی از قبیل دهکده ی جهانی و توسعه ی پایدار، استانداردهای بین المللی زیست محیطی اهمیت بیشتری یافته و پیش بینی می شود در ایران نیز در آینده نه چندان دور به صورت جدی تری مطرح گردد.
مبانی نظری
حسابداری محیط زیست1 بر مبنای دانش علمی است و در طی 500 سال گذشته که اصول اساسی حسابداری و اقتصادی امروزین پایه ریزی می شدند، وجود نداشته است تفاوت های بین شرایط قدیم و جدید، ممکن است تفاوتهایی بین وجود سازمان های منفصل و مرتبط به هم تلقی شود - ویلسون، 2000 و بیرکین2، . - 1998 در واقع در گذشته، سازمان ها را مستقل از یکدیگر تصویر می کردند ولی امروزه آنها را مرتبط به هم می دانند، بدین معنا که فعالیت یکی بر دیگری و بر محیط اثر می گذارد. حد و مرزهای تعیین شده برای سازمان ها ساخته دست بشر بوده و این امکان وجود دارد که هر رویدادی به تنهایی، نتایج فرای این محدودیت ها داشته باشد و تصور جداگانه بودن رویدادها و موضوعات ممکن است در حوزه های زیادی وجود داشته باشد،
ولی در علوم زیستی مثل فیزیک کوانتوم، نظریه سیستم ها و ریاضیات، بی نظمی، تعریف شده است - کاپرا3، . - 1997 توسعه اکثر این تفکرات علمی به قرن بیستم برمی گردد و چنین تفکراتی، اثرات خود را بر تجارت و اقتصاد می گذارند، و در واقع فعالیت های تجاری اجتماعی و محیطی، این حقیقت را تصدیق می کنند که تصمیم های تجاری غیر از عواقب سنتی شناخته شده، پیامدهای دیگری نیز دارند. اقتصاددان ها، با طرح سیستم های اقتصادی که مبنای هزینه را گسترش می دهند، به این شناخت جدید واکنش نشان دادند تا هزینه اجتماعی و محیطی را مورد توجه قرار داده باشد - پیرس4، - 1989 یا اقتصاد پولی را با معیارهای رفاه ادغام کرده باشند - کوب، 1946 و دیگو داهی5، . - 1990 همچنین برخی از حسابداران نیز از این شناخت یا علم جدید استقبال کرده و از گزارشگری محیطی، حسابداری مدیریت محیطی، حسابداری بهای تمام شده
کامل و شناسایی مخارج و بدهی های محیطی در گزارش های منتشر شده توسط شرکت ها حمایت کرده اند - گری و همکاران6، 1993، . - 1998 با افزایش بدهی های زیست محیطی در اواسط دهه هفتاد میلادی شرکت ها ناگزیر به افشای زیان های وارد به محیط زیست شدند. اولین اقدام در این زمینه از سوی سازمان های تدوین کننده ی استاندارد، در سال 1975 از طرف هیأت تدوین استانداردهای حسابداری انجام شد. این سازمان نشریه شماره ی پنج خود را تحت عنوان حسابداری رویدادهای احتمالی جهت کمک به شناسایی بدهی های مربوط به محیط زیست منتشر کرد. در جهت تکمیل استاندارد فوق در سال 1976، تفسیر شماره ی 14 از طرف هیأت تدوین استانداردهای حسابداری تحت عنوان » برآورد مبلغ یک زیان « منتشر شد.
از سوی دیگر افزایش خسارت های زیست محیطی، کنگره آمریکا - 1976 - را نیز بر آن داشت تا در پاسخ به تقاضای جامعه، قانون حفاظت و بازیافت منابع محیط زیست را به تصویب برساند. به دنبال آن نیز در سال 1980 قانون فدرال تحت عنوان قانون جامع مسؤولیت، غرامت و بدهی محیط زیست به تصویب رسید. در سال 1990 میلادی نیز هیأت تدوین استانداردهای حسابداری نشری یشماری 8- 90 تحت عنوان سرمایه ای کردن هزینه های آلودگی محیط زیست را منتشر کرد.
ضرورت حسابداری محیط زیست
علاقه ی وافری در تمام سطوح جوامع بشری برای حفاظت از محیط زیست وجود دارد که این امر با صدور مقررات زیست محیطی در بسیاری از کشورها نمود یافته است. دولتها برای جلوگیری از انحطاط محیط زیست در جستجوی راه حل های جدیداند. واضح است که حفاظت از محیط زیست به یک سیستم مدیریتی مستقل نیاز داشته باشد. سیستم اطلاعات حسابداری به عنوان یکی از بخش های مهم سیستم اطلاعات مدیریت می تواند نقش بسزایی در ارائه اطلاعات زیست محیطی ایفا کند. مخارج زیست محیطی یکی از چندین نوع مخارجی است که شرکت ها برای تولید کالا و خدمات خود متحمل می شوند و به دنبال آن عملکرد زیست محیطی یکی از ملاک های مهم اندازه گیری موفقیت تجاری در دنیای امروز می باشد. مخارج زیست محیطی و عملکرد آن توجه مدیران را به دلائل زیر به خود جلب کرده است:
الف- بسیاری از مخارج عمده زیست محیطی می تواند در نتیجه تصمیمات تجاری به طور عمده ای کاهش یابد یا حذف شود.
ب- مخارج زیست محیطی ممکن است در حساب سربار به صورت مبهم باشد یا اصلا در نظر گرفته نشده باشد.
پ- بسیاری از مخارج زیست محیطی می تواند به وسیله کسب درآمد از فروش محصولات فرعی بی مصرف یا دریافت گواهی »تکنولوژی سبز « حذف شود.
ت- مدیریت بهتر مخارج زیست محیطی، می تواند توسعه ی عملکرد زیست محیطی و مزایای عمده ای جهت سلامت بشر و از سوی دیگر موفقیت واحد تجاری را به همراه داشته باشد.
ث- درک مخارج زیست محیطی و عملکرد فرآیند تولید محصول می تواند باعث هزینه یابی دقیق تر و قیمت گذاری صحیح تر محصولات شود و به شرکت ها کمک کند تا طراحی های فرآیند تولید کالاها و خدمات خود را با تأکید هرچه بیشتر بر روی مسائل زیست محیطی انجام دهند.
ج- از جنبه رقابتی، کالاها و خدماتی که موارد زیست محیطی در آن رعایت شده باشد می تواند ترجیح داشته باشد. چ- حسابداری محیط زیست و عملکرد زیست محیطی می تواند توسعه یک شرکت و عملیات آن را از جنبه سیستم مدیریت محیط زیست حمایت کند. - ضرورت استفاده از ISO-14000 برای شرکت های درگیر تجارت بین الملل - ، - ملانظری، . - 1382
گزارشگری محیط زیست
از آنجایی که، حسابداری زیست محیطی گزارشگری زیست محیطی را نیز در بر دارد و عملکرد زیست محیطی از دید استفاده کنندگان گزارشهای مالی حائز اهمیت است، لیکن اهداف گزارشگری عملکرد اقتصادی با اهداف گزارشگری زیست محیطی کاملا انطباق نداشته، لذا به جهت محدودیت موجود در علائق استفاده کنندگان، نیاز به الزامات گزارشگری ویژه احساس می گردد. از آن جهت که بنگاه های انتفاعی مخارجی را تحت موضوع زیست محیطی متحمل می شوند لذا ارائه یک تصویر از عمکرد زیست محیطی که حاوی منافع حاصل از تحمل هزینه های مزبور باشد، با توجه به ساختار موجود حسابداری دشوار است، به این جهت بسیاری از بنگاه های انتفاعی هزینه فعالیت های زیست محیطی را بدون مقابله با منافع آن، تنها بعنوان اقلام هزینه ای منظور کرده و در گزارشگری مالی بگونه ای موثر آنها را افشا نمی کنند - عبدی و اقدم مزرعه، . - 1387 افشای اطلاعات حسابداری محیط زیست بعنوان عنصری کلیدی در گزارشگری زیست محیطی شرکت ها را قادر می سازد تا از این اطلاعات برای درک وضعیت حفاظت از محیط زیست و برخورد با موضوعات زیست محیطی استفاده نمایند - وزارت محیط زیست ژاپن7، . - 2005
توسعه ی پایدار8
پس از انقلاب صنعتی، افزایش تولید و مصرف و چیرگی بر طبیعت از مفاهیم مسلط بر اذهان بشری محسوب می شدند، به ویژه در جوامعی که درگیر انقلاب صنعتی شده بودند. این تحولات پس از رنسانس و تغییرات اساسی در
