بخشی از مقاله
چکیده
امروزه رشد روزافزون جمعیت،موجب نیاز بیشتربشر به موادغذایی گردیده که این عامل موجب گسترش تولیدات کشاورزي و تأثیرات سوء بر خاك و منابع پایه شده است. تلاش هاي مربوط به کشاورزي و توسعه پایدار روستایی حول سه محور اساسی قرار دارد که شامل امنیت غذایی، ایجاد اشتغال و درآمد در مناطق روستایی به منظور ریشه کن نمودن فقر و حفظ منابع طبیعی و محیط زیست است. این رهیافت به دنبال حداکثر نمودن بهره وري از ظرفیت هاي بخش کشاورزي - اعم از طبیعی و انسانی - و حداقل نمودن پیامدهاي مخرب زیست محیطی است از آنجا که در نظام کشاورزي پایدار هدف اصلی تولید پایدار است و بیشتر به چگونگی و فرآیند تولید توجه می شود تا نتیجه و محصول نظام. بنابراین دو هدف اساسی در نظام کشاورزي پایدار برجسته و بارز است که اولی بهینه سازي فرآیندهاي تولید پایدار و دومی حفاظت از منابع تولید به طور عام می باشد. در این مقاله که به روش مروري و با استفاده از منابع مکتوب و اینترنتی تهیه شده است، ابتدا مفاهیم توسعه پایدار، کشاورزي پایدار و توسعه پایدار کشاورزي بیان شده و سپس به بیان ارتباط بین توسعه پایدار کشاورزي و توسعه روستایی پرداخته شده است.
واژه هاي کلیدي: پایداري، توسعه پایدار، توسعه پایدار روستایی، توسعه کشاورزي ، توسعه پایدار کشاورزي
.1 مقدمه
استفاده از کودوسموم دفع آفات علاوه برآلوده سازي خاك ومنابع آب هاي سطحی وزیرزمینی، باعث فرسایش ژنتیکی و انقراض گونه هاي جانوري وگیاهی نیزمیشود. این فرایندها، تعادل هاي زیست محیطی وبومی را به تدریج بر هم می زند وپیامدهاي خطرناکی را در پی دارد.[10] ازطرفی در کشورهاي رو به رشد و درحال گذار، کشاورزي در تحکیم پایه هاي اقتصاد آن نقشی اساسی ایفا می کند. اقتصاد کشور ما نیز تا قبل از روي کار آمدن درآمدهاي نفتی بر پایه کشاورزي استوار بود و این بخش تنها منبع تامین درآمدخزانه و هزینه هاي دولت به شمار می رفت، ولی امروزه تحقق استقلال اقتصادي کشور به لحاظ وابستگی آن به درآمدهاي حاصل از فروش نفت به طور جدي در معرض تهدید استکبار جهانی قرار گرفته است.[15]
این مسائل بسیاري از پژوهش گران را بر آن داشته است تا با نگاهی عمیق تر به فعالیت هاي کشاورزي بنگرند و با در نظر گرفتن این معضلات فنی، اجتماعی و اقتصادي راه هایی را براي مقابله با آن و سالم سازي فعالیت هاي کشاورزي ارائه کنند. لازمه کاهش و یا تعدیل این بحران هاي زیست محیط و درکنار آن معضلات اجتماعی و اقتصادي، توجه به مقوله پایداري و توسعه پایدار در کشاورزي است.[17] در این میان نظام توسعه پایدار کشاورزي، یک نظام تولیدي است که بر شیوه هاي مدرن کشاورزي تکیه دارد و با استفاده از این شیوه ها و مدنظر قرار دادن مسائل زیست محیطی، به اقتصادي بودن و بازده تولید نیز توجه کافی می شود.[10] بیشتر کشورهاي اروپایی که اکنون به کشورهاي صنعتی مشهورند در ابتدا جوامع کشاورزي مدار بوده اند.
نتیجه توسعه صنعتی کشاورزي و افزایش تولید ناشی از آن، تولید غذاي کافی براي جمعیت رو به رشد جهان است.[14] گام هاي زیادي باید براي ایجاد کشاورزي پایدار برداشته شود، قبل از هر چیز باید به تعادل بین تولید محصول و تغییرات محیطی توجه گردیده و سیستم زراعی به عنوان بخشی از کل سیستم محیط زیست در نظر گرفته شود. هم چنین به جاي استفاده از کودها و سموم شیمیایی، علف کش ها و هورمون ها از تناوب زراعی، بقایاي گیاهی، کود سبز، کودهاي آلی، مبارزه بیولوژیک با حشرات و ارقام مقاوم به آفات و بیماري ها استفاده گردد، آن گاه می توان گفت که سیستم کشاورزي پایدار، مولد، تجدیدشونده، سودآور و خودکفاست و لطمه اي به محیط زیست وارد نخواهد ساخت.[4]
.2 توسعه پایدار
پایدار بدین معنا نیست که هیچ چیزي تغییر ننماید. هم چنین به معناي مدینه فاضله اي که هیچ چیز بدي رخ ندهد نیز نمی باشد. یک جامعه پایدار در پی بقاء و بهبود مشخصه هاي اقتصادي، محیطی و اجتماعی یک ناحیه است تا اعضاي آن بتوانند سالم، بهره ور و با لذت به ادامه حیات بپردازند.[8] توسعه پایدار نیز، مفهومی انتزاعی و اصطلاحی براي سخنرانی هاي رسمی و غیررسمی نیست بلکه گذشته از پشتوانه هاي فلسفی و نظري، انسان شناختی، جامعه شناختی، اقتصادي، سیاسی و مانند این ها، داراي راه کارهاي علمی و شاخص هاي معین و شفاف براي درك عموم و پیگیري اجرایی مسئولان دولتی و غیردولتی در چارچوب برنامه هاي توسعه ملی است.
با وجود دگرگونی هاي عمیق در بسیاري از نماگرهاي اقتصادي، اجتماعی و زیست محیطی کشور در چند دهه اخیر، هنوز بسیاري از عوامل مؤثر برخاسته از شاخص هاي شفاف توسعه پایدار در بسیاري از مناطق شهري و به ویژه در مناطق روستایی کشورمان وجود ندارد و زمینه ایجاد آن ها نیز بدون برنامه ریزي هاي منسجم فراهم نخواهد شد. [12]تاکنون تعاریف و تفاسیر متعددي از توسعه پایدار به عمل آمده، اما وقتی که توسعه پایدار مطرح می گردد ابتدا و قبل از هر چیز توسعه اي که از نظر اکولوژیکی مطلوب باشد به نظر خواهد رسید.[1] توسعه پایدار با دیدگاهی کلی به معناي احترام متقابل انسان و محیط می باشد که به مصرف منابع طبیعی به نوعی که سایر نسل ها بتوانند از منابع به نحو کارایی استفاده کنند می اندیشد با این دیدگاه کلی، کشاورزي نوین، به حل مشکل کشاورزي متداول که تخریب هاي جدي زیست محیطی را ایجاد کرده است، توجه دارد. [17]
.3 کشاورزي پایدار؛ مفاهیم و تعاریف
پایداري کشاورزي امروزه بی شک یکی از مهم ترین بخش هاي توسعه پایدار است. کشاورزي پایدار یک فرآیند مدیریتی در انجام فعالیت هاي خاص - فعالیت هاي کشاورزي - است که از یک طرف همراه با فرآیندهاي طبیعی براي حفظ منابع، ارتقاء خود اتکایی و خود تنظیمی اکوسیستم کشاورزي و حداقل سازي ضایعات و تاثیرات منفی، سیاسی، اجتماعی و زیست محیطی در عین حفظ و تقویت سود دهی سیستم تولید به کار می رود.[4] از طرف دیگر نحوه هدایت و رفتار مدیر آن، ریشه در ارزش هایی دارد که توانمندي و مسئولیت هاي اکولوژیکی و اجتماعی او را در چارچوب سیستم کشاورزي - به منظور ایجاد پایداري درونی و بیرونی - منعکس می سازد، و این رویه هاي مدیریتی همراه با فرایندهاي طبیعی براي حفظ منابع، ارتقاي خود اتکایی و خود تنظیمی اکوسیستم کشاورزي و حداقل سازي ضایعات و تاثیرات منفی سیاسی، اجتماعی و زیست محیطی در عین حفظ یا تقویت سود دهی سیستم تولید بکار می رود.[5]
برنامه توسعه ملل متحد بیان می کند کشاورزي پایدار روشی است که با بهره گیري از منابع انسانی و مادي با حداقل تاثیرات مخرب بر محیط زیست به تولید محصولات کشاورزي می پردازد.[9] توسعه پایدار و مستمر هر کشوري وابسته به پایداري نظام کشاورزي است. بنابراین دست یابی به یک نظام کشاورزي پایدار، یکی از سیاست هاي مهم بخش کشاورزي کشورها است. پایداري نظام کشاورزي به عوامل متعددي بستگی دارد. بررسی و شناسایی این عوامل می تواند در تدوین سیاست ها و راهبردهاي کشاورزي پایدار نقش مهمی ایفاء کند.[3]کشاورزي پایدار مفهوم گسترده اي از فعالیت ها و عملیات متنوع شامل: کشاورزي اکولوژیک، کشاورزي مبتنی بر مدیریت تلفیقی و کشاورزي عاري از مواد شیمیایی مصنوعی تخریب کننده، کشاورزي ارگانیک و در نهایت کشاورزي بیو دینامیک است.
در واقع کشاورزي پایدار یک راهبرد مدیریتی است که باعث کاهش هزینه تولید، به حداقل رساندن تاثیرات منفی بر محیط زیست و فراهم نمودن تولید و سودمندي مزرعه در هر زمان می شود.[7] به طور کلی می توان بیان نمود پایداري در کشاورزي یک موضوعی کاملا پویاست و می تواند در طول زمان دچار اصلاح و تغییر گردد ولی آن چه که در درون این پویایی همیشه ثابت بوده است، نیازهاي انسانی؛ کیفیت محیط زیست؛ درآمد کافی و قابلیت دسترسی به غذا می باشد.[1] نظام پایدار کشاورزي زمانی تحقق پیدا می کند که در فرایند کشاورزي به رویکردهاي بهره وري حیوانی و گیاهی، کیفیت و سلامت محیط زیست، سلامت تولیدات و محصولات کشاورزي و پویایی اقتصادي و اجتماعی به طور هم زمان توجه خاص شود.[6]
ناکارآمدي رهیافت هاي مبتنی بر انتقال تکنولوژي در تحقق اهداف توسعه پایدار در دهه هاي اخیر، باعث شده که در هزاره سوم، تحول در نظام جامع اطلاعات، به عنوان الزام اصلی در تحقق توسعه پایدار مورد توجه و تاکید دولت ها قرار گیرد و عدم جامعیت مدل هاي متعارف ترویج و توسعه کشاورزي باعث شده که شاهد چالش ها و بحران در ایمنی زیستی، تحدید منابع طبیعی، پایداري تولید، سلامت، فرسایش ها، مرگ بیولوژیکی، بحران آب، آلودگی هاي جوي، بحران نیترات، گاز هاي گلخانه اي، مرگ و میر، بیماري ها و به هم خوردن تعادل هاي اکولوژیک در سرزمین باشیم. به همین دلیل در راهبرد هاي نوین توسعه کشاورزي پایدار، به جاي تاکید برانتقال تکنولوژي هاي جدید و مدرن تر، مهارت هاي مدیریت مشارکتی مبتنی بر چرخه اطلاعات، نقش اصلی را بر عهده دارند .[7]
کشاورزي پایدار به عنوان یک فلسفه مدیریتی و سیستم فراهم کننده نیازهاي کشاورزي نسل حاضر و آینده در پاسخ به این ناملایمتی ها و معضلات طبیعی و انسانی به عنوان چالش عمده قرن 21 ظهور نموده است و به این مفهوم
