بخشی از مقاله
چکیده
جهانی شدن در ادبیات علمی امروز جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده است. پدیده جهانی شدن می تواند بر تمامی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی تاثیر گذار باشد. از زمینه های اثرگذاری جهانی شدن در حوزه تعلیم و تربیت، طرح موضوع آموزش عالی جهانی است. دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی از دیرباز با پدیده ی جهانی شدن در ارتباط بوده اند، چراکه اقتضای دانش، کلیت آن است. در میان حوزه های مختلف اجتماعی، این دانش است که به دلیل ماهیت غیرشخصی و جهانی خود، بیش از هر حوزه ی دیگر، تحت تأثیر جهانی شدن قرار می گیرد.
در طول تاریخ آموزش عالی، با حاکم شدن روش های واحد علمی و ارتباط دانشمندان با هم، حس کلیت و جهانی بودن نهاد آموزش عالی بیشتر تقویت شده است به علاوه، جابه جایی نیروهای علمی در دانشگاه های مختلف نیز، یکی از ضرورت های جهانی بودن دانش تلقی شده است. امروزه با رواج فناوری های اطلاعات و ارتباطات، آموزش عالی بیش از پیش به سمت یکپارچگی پیش می رود.
از سوی دیگر، فرایندهای جهانی شدن منجر به شکل گرفتن »اجتماع علمی جهانی« می شود. هدف اساسی مقاله حاضر، بین المللی شدن نظام آموزش عالی در قرن بیست و یکم با تأکید بر مزایا، چالشها و راهکارها می باشد. روش پژوهش به شیوه توصیفی و از نوع تحلیل اسنادی انجام شده استبه این ترتیب که منابع مرتبط با موضوع پژوهش مورد مطالعه قرار گرفته و به شیوه کیفی به ارائه یافتههای حاصل از پژوهش، پرداخته شده است.
-1مقدمه
جهانی شدن پدیده اینسبتاً جدید است و برخی از فرایندهای آن در سطوح محلی، ملی و بین المللی در حال شکل گیری است. جهانی شدن نباید به صورت طرحی رو به سقوط که تنوع فرهنگی یا بازرگانی سیری ناپذیر را تهدید می کند، تصور شود. حقیقت آن است که جهانی شدن قادر است حاکمیت ملی را بویژه در زمینه های اقتصادی و مالی دچار نقصان نماید اما در عین حال می تواند برای بسیاری از کشورهای در حال توسعه و گروههای محروم توسعه اقتصادی و اجتماعی را به ارمغان آورد.
جهانی شدن کمک می کند تا درک کنیم و بپذیریم که جهان همچنان تغییرات عظیمی را تجربه می کند و سرشار از مشکلاتی است که می تواند و باید براساس دیدگاهی جهانی حل شود. دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی از دیرباز با پدیده ی جهانی شدن در ارتباط بوده اند چراکه اقتضای دانش، شیوع و عدم انحصار آن است. در میان حوزه های مختلف اجتماعی، این دانش است که به دلیل ماهیت غیرشخصی و جهانی خود، بیش از هر حوزه ی دیگر، تحت تأثیر جهانی شدن قرار گرفته است. در طول تاریخ آموزش عالی، با حاکم شدن روش های واحد علمی و ارتباط دانشمندان با هم، حس شیوع و عدم انحصار و جهانی بودن نهاد آموزش عالی، به شدت تقویت شده است به علاوه انواع جابه جایی های نیروهای علمی در دانشگاه های مختلف نیز، به توسعه جهانی شدن دانش، کمک نموده است.
امروزه با رواج فناوری های اطلاعات و ارتباطات، آموزش عالی بیش از پیش به سمت یکپارچگی، پیش می رود از سوی دیگر، فرایندهای جهانی شدن منجر به شکل گیری »اجتماع علمی جهانی« شده است - اسکات1 ، . - 1998 این سخن به معنای آن نیست که نظام های ملی آموزش عالی به تدریج تضعیف شده و یا از بین می روند بلکه بالعکس، شواهدی تجربی نشان از آن دارد که رشد فرایندهای جهانی شدن و مخصوصاً اهمیت یافتن بیشتر نقش علم در توسعه ملی جوامع، باعث شده که علم و دانشگاه به صورت ملی و حتی محلی، سازمان یافته تر و گسترده تر شده و در عین حال، روابط درونی میان دانشگاه ها نیز گسترش یافته و از نظر جهانی نیز، دانشگاه های ملی و منطقه ایی با حفظ شرایط و معیارهای درونی و منطقه ایی هرچه بیشتر به هم پیوسته تر و مرتبط تر شوند.
به عقبده گیدنز2؛ »فناوری های مکانیزه ی پیام رسانی، به گونه ی چشم گیر تمام جنبه های جهانی شدن را تحت تأثیر قرار داده اند - گیدنز، 1990، ص. - 77 نظام آموزش عالی به مثابه ارائه دهنده تسهیلات عمومی دانش، ابزاری قوی برای خلق آینده بهتر جهانی از نظر؛ صلح، پایداری و توسعه است. این امر از طریق ایجاد جامعه دانشی حاصل از آموزش عالی در ساختاری چند فرهنگی، اتفاق می افتد که مبتنی بر برابری و درک متقابل است .
آموزش عالی هر جامعه بخشی از فرهنگ آن است، فرهنگی که به طور روزافزون در معرض جهانی شدن، است. تولید و توزیع علم و دانش، رسالت اصلی آموزش عالی بوده که در نوع خود، فعالیتی جهانی است بر این اساس و با عنایت به فراملی بودن ماهیت دانش، می توان اذعان داشت که آموزش عالی، پیش گام، نهادهای فرهنگی در تعامل با حرکت جهانی شدن است - واعظی و قرونه، . - 1389 جهانی شدن آموزش عالی، چگونگی مهارتیابی در محیط رقابتی جهانی، نحوه گرایش به خصوصی سازی آموزش عالی و نیز الگوها و راهبردهای سنتی برنامهریزی آموزش عالی را مبتنی بر اهداف محلی، ملی و جهانی دستخوش تحلیل ها و تحولات جدید نموده است.
دولت ها و جوامع برای بقاء و پیشرفت در محیط متغیر امروزی، ناگزیر به استفاده از یافته ها و پژوهش های سایر کشورها هستند هم چنین با توجه به این امر که کشورها، به تنهایی نمی توانند در دنیای رقابتی امروز، دوام آورند پس به ناچار توجه آن ها به سمت فرایندهای جهانی مطرح در حوزه آموزش عالی، معطوف خواهد شد. مؤلفه هایی چون؛ انعطاف پذیری، آگاهی وسیع از نحوه امور، ذهن های گشوده تر، تعلیمات پایه مدرن، حفظ استقلال فردی و توسعه دامنه خلاقیت های فردی از جمله زمینه های مطرح برای افراد و نظام های آموزش عالی در شرایط جهانی شدن است - اتون3، 1986، ص. - 302 به طور کلی، جهانی شدن آموزش عالی با دو گروه؛ حامیان و مخالفان مواجه است. حامیان آموزش عالی جهانی، چنین استدلال می کنند؛ جهانی شدن به تجاری سازی پژوهش های دانشگاهی، کمک کرده است.
همراه با جهانی شدن اقتصاد و نیاز دولت ها به شرکت های اقتصادی قابل رقابت در عرصه ی جهانی، دولت ها نیازمند آن شده اند که پژوهش های کاربردی را افزایش داده و از این طریق، به مزیت رقابتی صنایع در رقابت های جهانی، کمک نمایند . به همین خاطر است که بودجه ی پژوهش های »نرم تر« علوم اجتماعی و انسانی، در حال کاهش است. از دلایل حامیان آموزش عالی جهانی می توان به زمینه هایی چون؛ امکان جذب بدنه ی دانشجویی بانشاط تر چندملیتی، دسترسی جغرافیایی و طبقاتی وسیع تر به آموزش عالی - به خصوص برای کشورهای در حال توسعه فاقد ظرفیت های لازم برای پاسخ گویی به تقاضای بالای آموزش عالی - ، امکان پذیری انتقال دانش در حد معیارهای جهانی به مخاطبان وسیع تر، تدریس برنامه ی درسی گسترده تر بین المللی، احتمال کاهش هزینه ها و ظهور شرکت های خصوصی رقابتی برای حذف سوبسیدهای دولتی، اشاره نمود.
از سوی دیگر مخالفان این روند، معتقدند؛ عدم توجه به پژوهش های بنیادین، باعث کاهش؛ انرژی، بنیه علمی و خلاقیت لازم برای ادامه تحقیقات کاربردی شده و آن چنان که در گزارش شورای تحقیقات علوم فیزیک و مهندسی بریتانیا آمده؛ »همکاری بسیار نزدیک دانشگاه ها با صنعت، احتمالاً موحب تحدید خلاقیت پژوهشگران پایه شده است« - همان: . - 22 مخالفان در عین حال اذعان میدارند؛ احتمال غلبه فرهنگی غرب وجود دارد زیرا تقریباً همواره زبان انگلیسی در این جا به کار گرفته می شود هم چنین برنامه درسی ضدتعلیمی، دانشجومحوری و استفاده فراوان از انواع مثال ها و الگوهای غربی نیز در این مشهود است به علاوه ظرفیت بالای کشورهای غربی برای تولید انواع محتوای برای دانشگاه های مجازی، احتمال وقوع نوعی »امپریالیسم محتوایی« را افزایش خواهد داد زیرا کشورهای در حال توسعه، تبدیل به مصرف کننده صرف منابع خارجی خواهند شد - آکار1، . - 2010
-2 روش پژوهش
پژوهش حاضر به دنبال به عنوان تبیین بین المللی شدن آموزش عالی در قرن بیست و یکم با تمرکز بر چالشها و راهکارها بوده و با عنایت به عنوان و مسأله اساسی، پژوهش حاضر به شیوه توصیفی و از نوع تحلیل اسنادی انجام شده است بدین ترتیب که اطلاعات و منابع مرتبط با موضوع پژوهش مورد مطالعه قرار گرفته و به شیوه کیفی به ارائه یافتههای پژوهش، پرداخته شده است.
-3 ارائه یافته های پژوهش
-3-1 مفهوم جهانی شدن
جهانی شدن، نخستین بار در سال 1961 بود که به عنوان یک واژه، وارد لغت نامه ها شد - شولته به نقل از معروفی، 1384، ص - 553 سپس از اوایل دهه 1980 به بعد، متداول شد و در دهه 1990، ظهور و بروز عینی تری یافت - قریب، 1380، ص . - 58 مفهوم مذکور همانند سایر مفاهیم موجود در علوم انسانی از تعریفی واحد که مورد قبول همگان باشد، برخوردار نیست و هر پژوهشگری آن را با توجه به حیطه و دامنه پژوهشی خود، مورد نقد و بررسی قرار می دهد.
در دایره المعارف انکارتا2006 - 2 - ، جهانی شدن را واژه ایی برای توصیف جامعه ی نوظهور جهانی می دانند که در آن، رویدادهای؛ اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در یک نقطه از جهان به سرعت تأثیرات مهمی بر مردم سایر نقاط جهان می گذارد به علاوه جهانی شدن، نتیجه پیشرفت در نهادهای ارتباطی، حمل و نقل و اطلاعات دانسته شده است - دایره المعارف انکارتا، . - 2006 گیدنز - 1990 - جهانی شدن را همانند تجدد، نتیجه ی نوسازی و نوسازی را نیز نتیجه برهم خوردن نظم و نسبت سنتی زمان و فضا، می داند.
از دیدگاه او جهانی شدن و تجدد، تفاوت ماهوی چندانی با یکدیگر نداشته زیرا جهانی شدن، گسترش ویژگی های تجدد در قلمرو جهانی است - گیدنز، 1990، ص. - 77 هاروی - 1990 - 3 بحث جهانی شدن را بر دو مفهوم محوری؛ زمان و فضا، استوار می سازد. از دیدگاه او جهانی شدن، تجربه ی متفاوتی از زمان و فضا و یا به عبارتی؛ » فشردگی زمان و مکان« است. وی آغاز فرایند فشردگی زمان و فضا را، آغاز فرایند جهانی شدن می داند که در دهه های اخیر شتاب خارق العاده تری نیز گرفته است - هاروی، . - 1990
