بخشی از مقاله
چکیده
کلیله و دمنه متنی تعلیمی ادبی است که در قالب زبان حیوانات نوشته شده است که واجد مولفه های مهم اخلاقی، تربیتی و سیاسی و دارای ارزش های ادبی کم نظیر است که پاسخ گوی طیف های زیادی از مخاطبان می باشد. این مقاله با هدف روشن ساختن جایگاه ادبیات کودک و نوجوان در کلیله و دمنه در پی پاسخ به این سوالات است که این اثر ارزشمند چه تناسبی با ادبیات کودک دارد؟کودکان و نوجوانان چه سهمی از این اثر ماندگار می توانند داشته باشند. در راستای تبیین این سوالات چند ویژگی عمده کلیله و دمنه را که با ادبیات کودک تناسب دارد بررسی کرده ایم و به جز زبان فنی این اثر ادبی که متناسب با کودکان و نوجوانان نمی باشد و برخی از درون مایه های آن، روایت و شخصیت پردازی، محتوای حکمی و اخلاقی آن، تصویرآفرینی و مملموس کردن مفاهیم انتزاعی و اخلاقی در این فابل تناسب زیادی با ادبیات کودک و نوجوان دارد.
کلیدواژهها: کلیله و دمنه، ادبیات کودک، بررسی و تطبیق
مقدمه
کلیله و دمنه بنا بر برخی روایت های تاریخی، از نخستین متون داستانی بوده که به زبان فارسی آمده است و برای ایرانیان خواندنی و صد البته ماندنی شده است. در تاریخچه این اثر گفته شده که اصل این کتاب هندی است و به زبان سانسکریت نوشته شده است که به دستور انوشیروان، برزویه طبیب آن را به زبان پهلوی ترجمه می کند. در قرون اولیه اسلام ابن المقفع آن را به زبان عربی برگرداند و از آن پس مورد توجه مخاطبان زیادی قرار گرفت تا اینکه رودکی آن را به نظم درآورد در قرن ششم نیز نصراله منشی با مهارت و چیره دستی کم نظیر آن را به شیوه ای فنی بازنویسی کرد که به قول او »این مجموع تا زبان پارسی میان مردمان متداولست به هیچ تاویل مهجور نگردد.« - منشی، - 1 :1362
کلیله و دمنه یکی از متون کهن و ارزشمند ادبی است که سرشاز از مفاهیم اخلاقی و اجتماعی می باشد و شیوه چگونه زیستن و تعامل را به خواننده خویش می آموزد. مخاطب این اثر تعلیمی – ادبی، همه مردم می باشند که هر کدام به تناسب درک و فهم خود از آن می توانند بهره مند شوند. زبان فنی آن که یکی از دلایل ماندگاری و جذابیت آن است برای مخاطبان آشنای با ادبیات و بلاغت، بسیار جذاب و دلنشین است اما برای خواننده و مخاطب عادی قدری دشوار و غیرقابل فهم است. در میان این دسته از مخاطبان کودکان و نوجوانان نیز با زبان این اثر نمی توانند ارتباط برقرار کنند تا خود را از مفاهیم ارزشمند آن سیرآب کنند.
برخلاف ادبیات در معنای محض خود، که گاه ادعا می شود بدون توجه به مخاطب خلق می گردد، ادبیات کودک در سرشت خویش مقید به مخاطب است. هدف ادبیات کودک ایجاد پیوند همه سویه با کودک است. ادبیات کودک و نوجوان گونهای از ادبیات است که جداسازی آن از دیگر بخشهای ادبیات با سن مخاطبان آن انجام میشود. جدا کردن این نوع ادبی به خاطر این بود که بزرگسالان متوجه شدند کودکان و نوجوانان به سبب گنجایشهای شناختی و ویژگیهای رشدی خود آمادگی پذیرش متنهای سنگین را ندارند و به متنهایی نیاز دارند که پاسخگوی نیاز آنها و متناسب با دوره رشد آنها باشد. در این نوع ادبی هنرمند تلاش می کند تا در قالب کلام، برای هدایت کودک به سوی رشد، با زبان و شیوهای مناسب و در خور فهم او دست به آفرینش ادبی بزند. بزند »کودک با توجه به نیازهای درونی خود به مطالعه یا شنیدن قصه ها و پذیرفتن آنها می پردازد.« - شجری، - 25 :1384
ادبیات کودک، به ویژه در زمینههای زبان آموزی و آموختن کلمات تازه به کودکان، نقش قاطعی دارد. کمک به پرورش قدرت بیان و عواطف و افکار کودکان، تقویت و پرورش نیروی تخیل در کودکان، تحریک قوه ابتکار و ابداع در کودکان، ایجاد عشق و علاقه به ادبیات در کودکان، رشد اعتماد به نفس کودک و علاقه مند ساختن او به آزادی و عدالت اجتماعی، برآورده کردن نیازهای عاطفی کودک و آماده ساختن او برای دریافت پیامهای اخلاقی و انسانی و شهروندی خوب بودن از دیگر اهداف ادبیات کودک می تواند باشد. و از جمله »دست آوردهای ادبیات]کودک[، راهنمایی های اخلاقی بدون اجبار، تنبیه یا تشویق، تربیت شخصیت، ایجاد اعتماد به نفس و استقلال شخصی همچنین ارضای بعضی از نیازهای ذهنی و عاطفی و لذت بردن است. - «بهداد، :1389 - 10
در گذشته کتاب هایی به صورت اختصاصی برای بچه ها نوشته نمی شد بلکه آنها کتاب هایی را که برای عامه مردم نوشته می شد ولی زبانی ساده تر و قابل فهم داشتند، می خواندند. امروزه بسترهای مناسبی برای انتقال ادبیات کهن به نسل کودک و نوجوان فراهم شده است تا پاسخگوی علایق، کنجکاویها و نیازمندیهای آنان باشد.ادبیات کودک در دهههای اخیر به عنوان یک رشته علمی در بعضی از دانشگاه ها تاسیس شده و به تبع آن، مجلات، مطالعات و پژوهش هایی هم در پیوند با این رشته انجام گرفته است. هویت نوبنیاد این دانش، نیازمند انجام پژوهش های فراوان است تا به طور دقیق مورد کنکاش قرارگیرد و افق های جدیدی نیز برای آن کشف یا تولید شود.
متون ادبی گذشته سرشار از داستان ها و حکایات و مطالب آموزنده ای است که می تواند الهام بخش نویسندگان حیطه ادبیات کودک باشد؛ به این صورت که با بازنویسی یا بازآفرینی این آثار می تواند نوشته هایی را متناسب با کودکان و نوجوانان بیافرینند. باز نویسی و بازآفرینی کلیله و دمنه کار بسیار خوب و قابل قبولی بود که اولین بار توسط مهدی آذر یزدی تحت عنوان قصه های خوب برای بچه های خوب انجام گرفت. او بیست و پنج داستان کوتاه آن را به زبانی ساده و قابل فهم برای کودکان و نوجوانان بازنویسی کرد که بسیار هم مقبول افتاد.
