بخشی از مقاله
چکیده
بافت های تاریخی شهری اغلب هسته ی اولیه شکل گیری شهرها و در برگیرنده ی عناصر ارزشمند تاریخی - معماری و بازگو کننده ی هویت هر شهر و مردم آن می باشند. متاسفانه اغلب این بافت ها امروزه بر اثر فرسودگی دچار مشکلات عدیده ای شده اند که از آن جمله می توان به نبود امنیت اشاره کرد. این در حالی است که امنیت جزء اصلی ترین نیازهای انسان و یکی از ویژگی های اصلی شهر اصیل اسلامی است که دین مبین اسلام از جنبه های مختلف آن را مورد توجه قرار داده است و شهر اصیل اسلامی را مکان تجلی ایمنی انسان دانسته است.
از آنجایی که اسلام دینی برای همه ی ابعاد زندگی بشر و تمامی زمان ها و مکان هاست، از ارائه تعالیم در باب معماری و شهرسازی فروگذار نکرده، تعالیمی که حتی در عصر معاصر نیز نجات بخش بشر است، زیرا نقش کالبد شهری و معماری آن در رفتار و شخصیت ساکنان آن غیر قابل انکار است. به نظر می رسد که با بازسازی بافت های فرسوده بر اساس تعالیم و اصول شهرسازی و معماری ایرانی اسلامی بتوان حس تعلق و هویت را به این محلات بازگرداند تا از این طریق امنیت روانی و اجتماعی برقرار کرد. مقاله پیش رو با روش توصیفی -تحلیلی با رویکردی استدلالی به بررسی موضوع پرداخته و ضمن شناسایی عوامل مخل امنیت در بافت های فرسوده سعی در ارائه راهکارهایی منطبق بر اصول شهرسازی اسلامی در جهت نیل به محلاتی امن کرده است.
مقدمه
امنیت مهم ترین گمشده ی انسان امروزی است که برای یافتن آن چشم امید به هر سو می دواند. چنان چه افزایش روز افزون آمار قتل ها و جنایت ها، دزدی ها، تجاوز به عنف و هزاران نوع جرم و جنایت فردی و اجتماعی دیگر بهترین و روشن ترین دلیل این مدعاست. اهمیت وجود امنیت در زندگی اجتماعی تا حدی است که برخی از متفکران اجتماعی در تعاریف خود کلمه ی امنیت را مترادف با سلامتی به کار گرفته اند و وجود آن را ضامن بقا و پایداری جامعه سالم دانسته اند.
امروزه بافت های فرسوده شهری که یادگار تاریخ و هویت مردم شهر هستند، به علت فراموشی از سوی مسئولین و عدم مطابقت با خواسته های ساکنین زمان حال، تبدیل به مکان هایی مستعد انواع جرم و دارای کیفیت فضایی و اجتماعی بسیار پایین شده اند، زیرا این محلات به علت عدم پاسخگویی مناسب به نیاز ساکنین خود از طرف آن ها ترک شده و مقصد مهاجرین غیر بومی گشته اند که هیچ گونه تعلق خاطر و هویتی نسبت به این محلات ندارند . از طرف دیگر فاصله ایجاد شده ما بین این محلات و محلات جدید شهری نوعی ترد شدگی از جانب مردمان شهر را رقم زده است. این در حالی است که همین محلات دارای پتانسیل بسیار زیاد در زمینه های گردشگری، تجاری، تاریخی بوده و با بازسازی مناسب می توانند دیگر بار تبدیل به قلب تپنده شهر گردند.
معماری و شهرسازی اسلامی نقشی مهم در تاریخ معماری و شهرسازی ایرانی داشته، به گونه ای که محلات تاریخی شهرها ی معاصر در بردارنده صفات و ویژگی های شهر اصیل اسلامی اند. بسیار به جاست که در بازسازی بافت فرسوده شهری سعی در ایجاد پیوندی دوباره با معماری و شهرسازی اسلامی گردد زیرا مبانی شهر اسلامی جزئی از هویت و تاریخ این ملت است و از آنجایی که اسلام نجات دهنده انسان است مبانی شهر اصیل اسلامی نیز سوق دهنده به سوی شهری خواهد بود که هدایتگر انسان به سوی سعادت است.
روش تحقیق
پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی با رویکردی استدلالی، با استفاده از منابع و اسناد موجود کتابخانه ای تهیه گردیده است.
بیان مسئله
همان گونه که ارزش ها و باورهای مردم در یک جامعه بر نوع معماری و شهرسازی آن تاثیر دارد، کالبد شهری موجود نیز هدایت گر افراد به سوی نوع خاصی از رفتار و تفکر خواهد بود. در کشوری که اسلام و تفکرات اسلامی تشکیل دهنده ی افکار و هویت مردم آن است بسیار به جاست که کالبد موجود در شهر نیز بر پایه اصول و مبانی اسلام باشد، همان گونه که بعد از ورود دین اسلام به ایران با ورود نوع خاصی از تفکرات و ارزش ها و ترکیب آن ها با معماری غنی ایرانی نوعی جدید از مبانی و روش ها وارد کالبد شهری شد و قسمتی از اعتقاد و هویت مردم را تشکیل داد.
امروزه نیز این وظیفه معمار و شهرساز است تا با شرایط و ویژگی ها، و مهم تر از همه نیاز های انسان عصر حال، که باز هم هویت و عقیده ای ایرانی اسلامی دارد پیوندی دوباره با معماری و شهرسازی اسلامی برقرار کند. بی شک در بازسازی بافت فرسوده شهری که دربر دارنده ی مبانی شهر اسلامی ست، باید سعی در عمیق تر کردن هرچه بیش تر این پیوند کرد تا ضمن مرتفع کردن مشکلات بافت فرسوده، هویت و تعلق خاطر دوباره به مردمان آن باز گرداند، زیرا همین تعلق خاطر به مکان موجب ایجاد احساس وظیفه نسبت به محل شده و خود ضامن تامین امنیت اجتماعی است همان گونه که در گذشته نیز مردم هر محل حافظ محله خود بودند بی نیاز از هرگونه سرباز و پلیسی.
ضرورت تحقیق
بافت قدیم در شهرهای ایران، در بر دارنده ارزنده ترین آثار تاریخی و فرهنگی است که امروزه به علت مشکلات عدیده ای که این محلات دچار هستند محل سکونت افراد تهی دست شهری یا مهاجرین شده است. این در حالی است که در صورت برطرف شدن این مشکلات این محلات تبدیل به مکانهایی خواهند شد که دارای پتانسیل بالای گردشگری، فرهنگی، تجاری اند. از طرفی تبدیل به محل زندگی مردم اصیل شهر که دارای حس تعلق به آن شهرند خواهد شد. نبود امنیت یکی از مهم ترین معضلات موجود در این بافت هاست این در حالی است که یکی از مسائل مهم دنیای امروز توجه به ایمنی و آرامش است از طرفی ایمنی و آرامش جز با ایجاد امنیت در سطح وسیع شهری و در بخش جزئی تر آن یعنی محلات محقق نمی گردد.
-1شهر
به طور اجمال شهر به عنوان تجلی گاه ارزش ها و معاییر فرهنگی و شکل گرفته بر پایه آرمان ها و اصول جهان بینی اهل خویش، معانی و ارزش هایی را به انسان القا می نماید که همین ارتباط محیط و انسان را نیز می توان به عنوان جنبه ای از حیات تلقی نمود. در واقع انسان با قرار گرفتن در فضای شهر و تماس با آن علاوه بر ظواهر ملموس و مشهود مادی، معنایی را ادراک می کند که این ادراک بسته به زمینه فرهنگی و حیات انسان شامل درجات متفاوتی می باشد[1]
-2بافت شهری
بافت گسترده ای هم پیوند است که از بناها ، راهها ، مجموعه ها ، فضاها ، تاسیسات وتجهیزات شهری ویا ترکیبی از آنها تشکیل شده است. انواع بافت را می توان این گونه تقسیم بندی کرد:
الف - بافت های دارای میراث فرهنگی
È - بافت های شهری - فاقد میراث فرهنگی -
Ì - بافت های حاشیه ای - سکونتگاههای غیررسمی - تقسیم می گردند .
الف - بافت های دارای میراث های شهری
بافت های دارای میراث های شهری بافت هایی هستند که دربرگیرنده آثار بجای مانده از گذشته وجایگزین ناپذیری هستند که می توانند در آگاهی جوامع از ارزشهای فرهنگی وگذشته خود کمک کند . حفظ آنها علاوه بر، برانگیختن غرور ملی و ایجاد حس هویت ، بر کیفیت زندگی نیز می افزاید . این آثار که به یکی ازسه دوره باستان ، دوره تاریخی و یا معاصر تعلق دارد ، یا به ثبت آثارملی رسیده اند و یا درلیست میراث های با ارزش سازمان میراث فرهنگی وگردشگری قرار می گیرند.
È - بافت های شهری - فاقد میراث شهری -
بافت های شهری - فاقد میراث شهری - بافت هایی هستند که درمحدوده قانونی قرار دارند ، دارای مالکیت رسمی وقانونی اند . اما ازنظر برخورداری از ایمنی ، استحکام وخدمات شهری دچار کمبود هستند .
ج - بافت های حاشیه ای - سکونتگاههای غیررسمی -
بافت های حاشیه ای - سکونتگاههای غیررسمی - ، بافتهایی هستند که بیشتر درحاشیه شهرها وکلان شهرهای کشور قراردارند و خارج ازبرنامه رسمی توسعه شکل گرفته اند. ساکنین این بافت ها را گروه های کم درآمد ومهاجران روستایی وتهیدست شهری تشکیل می دهند . این بافت های خودرو که با سرعت ساخته شده اند فاقد ایمنی ، استحکام ، امنیت اجتماعی ، خدمات و زیرساخت های شهری می باشند.[2]
