بخشی از مقاله
چکیده
امروزه گسترش روز افزون شهرها، کاهش منابع طبیعی، انبوهی و ازدحام ترافیک را می توان تنها بخشی از اثرات مخربی دانست که نتیجه رشد بی رویه جمعیت و پراکندگی نا معقول بر روی محیط های طبیعی و فرهنگی جوامع شهروندی می شود ، لذا انتخاب فرم کالبدی شهر متناسب با الگوی توسعه پایدار به یکی از مباحث مهم در برنامه ریزی شهری مبدل گشته ، زیرا غلبه الگوی شهر ماشینی بر سایر الگو های شهری باعث ترویج و تشویق فرم کالبدی شهر پراکنده - sprawl - شده و عواقب ناشی از آن از جمله افزایش مصرف انرژی و آلودگی های زیست محیطی موجب تلاش های مضاعف برای برطرف کردن این نارسایی ها شده است که یکی ازکاراترین این راهکارها انتخاب الگوی رشد شهر هوشمند است که به دلیل مبانی و راهکارهای تاثیر گزار سعی در پایداری شهرها دارد.
بر همین اساس بسیاری از اندیشمندان این مدل از فرم شهری را نزدیک به الگو های توسعه پایدار شناخته و مورد مداقه قرار داده اند. مقاله حاضر با رویکرد توصیفی - تحلیلی به ارائه چارچوبی از راهبردهای شهر هوشمند مشتمل بر اصول و راهکارهای برنامه ریزی شهری منطبق بر توسعه پایدار پرداخته است. در این راستا اصول و راهبرد های رشد هوشمند شهری - فرم کالبدی ، مدل های رشد هوشمند، مزایا و معایب - در ارتباط با توسعه پایدار مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته و درحسن ختام منجر به نتیجه گیری به این شد که رشد هوشمند شهری با توسعه پایدار شهری دارای همپوشی بسیار زیادی است که به جرات می توانیم بیان کنیم که این دو کلمه را می توانیم معادل یکدیگر به کار ببریم ، اما نتیجه این مقاله به از بین بردن عدم تعادل ها و یا به حداقل رساندن آن ها کمک می کند تا چهارچوب مناسب و بهینه ای را برای رشد و توسعه ی مناسب برای شهر ها انتخاب نماییم.
- 1مقدمه
ویژه گی عصر ما شهر نشین شدن جمعیت ، افزایش جمعیت شهرها و به تبع آن توسعه ی شهرهای کوچک و بزرگ است . همچنان که مهاجران در جست و جوی کار ، فرصت های بهتر یا فقط غذا یا سر پناه به مهاجرت به شهر ها ادامه میدهند ، ظرفیت زیر ساخت های شهری اغلب در فشار و یا حتی کاهش می یابد . وضع مسکن موجود بدتر و مساکن متراکم تر می شوند، فضای باز مورد تجاوز ، خیابان ها متراکم می شوند ، کیفیت هوا تنزل می یابد ، از ظرفیت تصویه های طبیعی زباله ها توسط رودها و کانال ها کاسته می شود ، منابع ابهای سطحی و زیر زمینی رو به کاهش و آلوده می گردد[1] با بروز ضایعات زیست محیطی و کاهش عمومی سطح زندگی مردم به ویژه در جوامع شهری طی یکی دو ده ی گذشته رهیافت توسعه پایدار به عنوان موضوع روز دهه ی آخر قرن بیستم از سوی سازمان ملل مطرح شده و به عنوان دستور کار قرن بیست و یکم در سطوح بین المللی و منطقه ای و محلی تعیین گردید.
[2] به علت تمرکز پیوسته رو به رشد جمعیت و فعالیت های اقتصادی در مراکز شهری به ویژه در کشور های کمتر توسعه یافته پایداری توسعه شهری بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. نظریه توسعه پایدار شهری موضوعهای جلوگیری از آلودگیهای محیط شهری و ناحیهای، کاهش ظرفیتهای تولید محلی، ناحیهای و ملی، حمایت از بازیافتها، عدم حمایت از توسعههای زیانآور و از بین بردن شکاف میان فقیر و غنی را مطرح میکند. همچنین راه رسیدن به این اهداف را با برنامهریزی شهری، روستایی، ناحیهای و ملی که برابر قانون، کنترل کاربریها و کنترل بیشتر در شهر و روستاست میداند .[3] پایداری شکل شهر، الگوی پایدار سکونتگاهها، الگوی مؤثر حمل و نقل در زمینه مصرف سوخت و نیز شهر را در سلسله مراتب ناحیه شهری بررسی میکند.
با توجه به مسائل مطرح شده در بالا برای رسیدن به پایداری ما به یک الگوی فرم شهری نیاز مندیم که بتواند مسائل پایداری و توسعه در شهر محقق سازد بر همین مبنا امروزه الگوی رشد هوشمند شهری مطرح شده که با اهداف توسعه پایدار منطبق می باشد .[4]قاعده کلی ایجاب می کند که قبل از ورود به یک بحث علمی در ابتدا مفاهیم و تعاریف مربوط به آن، مورد کنکاش و بررسی قرار گیرد تا ذهنیت لازم برای پرداختن به ابعاد مختلف موضوع فراهم آید. از این رو به اختصار مفاهیم پایه ونظری مرور می شود.
- 2روش تحقیق
تحقیق حاضر از لحاظ دسته بندی تحقیقات از نوع بنیادین و از نظرروش پزوهش به صورت توصیفی و تحلیلی و بر پایه مطالعات کتابخانه ای استوار است به دین صورت که ابتدا مولفه های توسعه پایدار در ابعاد محتلف سنجیده و با اصول رشد هوشمند شهری مقایسه و در اخر به یک جمع بندی و نتیجه گیر نایل آمد
- 2توسعه
توسعه به معنای تلاش برای بهبود زندگی، همزاد تاریخ جامعه بشری است، اما توسعه به مفهوم امروزی آن که بیشتر یک مفهوم مقایسه ای است، از جمله مفاهیمی است که بیش از هر موضوع دیگری در نیم قرن اخیر مورد بحث محافل مختلف قرار گرفته است . [5] بروکفیلد در تعریف توسعه می گوید: توسعه را باید برحسب پیشرفت به سوی اهداف رفاهی نظیر کاهش فقر، بیکاری، ونابرابری تعریف کنیم وبه طور کلی توسعه جریانی است که علاوه براینکه بهبود میزان تولید ودرآمد را در بردارد شامل دگرگونی های اساسی در ساخت نهادی، اجتماعی، اداری، ونیز ایستارها ودیدگاه های عمومی مردم است[6] در همین راستا برای نیل به توسعه برنامه ریزی به عنوان اساسی ترین ابزار مطرح است و در بردارنده مجموعه ای از تصمیم ها و خط مشی ها برای بهره برداری مناسب وعقلایی از امکانات ومنابع موجود در جهت ارتقاء وتعالی حیات اجتماعی است. [7]
- 3توسعه پایدار شهری
نظریه توسعه پایدار شهری موضوعهای جلوگیری از آلودگیهای محیط شهری و ناحیهای، کاهش ظرفیتهای تولید محلی، ناحیهای و ملی، حمایت از بازیافتها، عدم حمایت از توسعههای زیانآور و از بین بردن شکاف میان فقیر و غنی را مطرح میکند. همچنین راه رسیدن به این اهداف را با برنامهریزی شهری، روستایی، ناحیهای و ملی که برابر قانون، کنترل کاربریها و کنترل بیشتر در شهر و روستاست میداند. این نظریه به مثابه دیدگاهی راهبردی، به نقش دولت دراین برنامهریزیها اهمیت بسیار میدهد و معتقد است دولتها باید از محیط زیست شهری حمایت همه جانبهای کنند.[3]
- 4راهکارهایی به سوی شهر پایدار
حقیقت این است که نمی توان شهر پایدار را با دقت و وضوح ترسیم کرد زیرا مقوله پایداری از مقیاس جهانی تا مقیاس محلی - که شهر در ان مقیاس هست - همبسته است و از سویی دیگر هنوز بر سر پیامدهای بسیاری از اقدامات و فرایند های توسعه ، نظریات متناقضی وجود دارد . با این حال مهمترین راهکارهای مورد توافق صاحبنظران در برنامه ریزی و مدیریت شهر به قرار زیر است
- 4- 1 کاهش اتکا به خود - به ویژه خود روی شخصی - : در جابه جایی تلفیق برنامه ریزی کاربری زمین با برنامه ریزی حمل نقل ، محدود ساختن زمانی و مکانی تردد خودروهای شخصی ، اولویت دادن به مسیر های پیاده رو و دوچرخه و اتوبوس ، ارایه خدمات با استفاده از رایانه و ارتباط راه دور ، قیمت گذاری توفقگاه ها راهها و حرکت به سوی شهر الکترونیک
- 4-2 افزایش فشردگی کالبدی در توسعه شهر
افزایش تراکم جمعیتی و ساختمانی ، هدایت توسعه کالبدی شهر به صورت متراکم و در مسیر خطوط سریع حمل نقل همگانی ، ایجاد مراکز متعدد شهری در مناطق کلانشهری با تناسبی بین جمعیت و فرصت اشتغال در هریک ، روی آوردن به الگوهای روستا - شهری و دهکده شهری
- 4-3 حفاظت و احیای نظام های طبیعی در شهر و منطقه پیرامون
ایجاد دالان های سراسری و شبکه فضایی سبز برای زیستگاه حیوانات ، حفظ زمین های کشاورزی و با ارزش طبیعی و ایجاد کمربند سبز درون واحد هایی فضایی شهر ، ممنوع و مشروط کردن توسعه روی اراضی ابخیز و حریم رودخانه ها و نهرها ونظایر اینها
