مقاله جایگاه عشق و نفرت در شعر شاعران معاصر

بخشی از مقاله

چکیده

عشق و نفرت شعر معاصر ، بدون توجّه به سیر تحولی جامعه و زندگی شاعران، قابل بررسی نیست . در آغاز ماهیّت و چیستی عشق و نفرت در ادبیات معاصر بررسی شده است. و پس از آن به این پرسش پاسخ داده شده که در آثار شاعرانمعاصر عشق و نفرت های فردی پررنگ تر است یا اجتماعی؟ هدف این مقاله نشان دادن سیر تحول شاعران در بهره گیری از مضامین عشق و نفرت با توجه به کمال شاعر و حوادث جامعه است. از دست آوردهای مهم این مقاله، یکی این است که عشق و نفرت این شاعران ابتدا خام و فردی بوده و هر چه به دوره کمال فکری و شعری خود نزدیک شده اند ، عشق و نفرت آن ها عقلانی و اجتماعی شده است. دوم این که حوادث کودتای بیست و هشت مرداد، در تغییر ذائقه عشق و نفرت شاعران از فردی به اجتماعی مؤثر بوده است.

واژگان کلیدی: شعر معاصر ، عشق و نفرت ، اجتماعی و فردی

.1 مقدمه

مساله ای مهم که در این مقاله به آن پرداخته شده است ، بررسی دقیق عشق و نفرت فردی و اجتماعی در یک اثر مهم از چهار شاعرتأثیر گذار معاصر - فروغ فرخ زاد ، سیمین بهبهانی، مهدی اخوان ثالث و احمد شاملو - است . مهم ترین هدف این مقاله نشان دادن ، تغییر و تحول ادبیّات معاصر به ویژه شعر در حوزه عشق و نفرت است . به همین دلیل نخست پیشینه این موضوع به هم راه مستندات و سپس مبانی نظری آن بیان گردیده است . پس از آن ، عشق نفرت فردی و اجتماعی در شعر این شاعران مورد بررسیقرارگرفته است.در گام اوّل اثر فروغ فرخ زاد مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است که عبارت اند : - تولدی دیگر - .فروغ شاعری از رنگ و دنیای دیگر است

. تحولات زندگی و شعریاو کاملاً به هم پیوسته است . او در دوران نوجوانی و جوانی انسان بسیار مغرور و خویشتن دوست بود . اگر او در این دوران سخن از عشق و نفرت می گودی کاملاً شخصی است و هیچ ارتباطی به جامعه ندارد . حتا اگر از مشکلات زن و زنان می گویدباز هم کاملاً خصوصی و فردی است . اما در دوران میان سالی و پس از رهایی از دست روشن فکران خشک مغز اشرافی و سرودن تولدی دیگراو کاملاً دگرگون می شود . عشق و نفرت های فردی او کم رنگ و عشق و نفرت های اجتماعی و سیاسی او پر رنگ تر می شود .زن و زنان جامعه برای او مهم می شوند و مشکلات آن ها را با شجاعت و صلابت بیان می کند . پس از آن اثری از سیمین بهبهانی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است، که عبارت اند از : - خطی ز سرعت و آتش - ، سیمین استاد غزل سیاسی و اجتماعی با اوزان خاص خود است .

او در آغاز کار با استفاده از داستان و روایت های سطحی عامه پسند مخاطب را به عشق و نفرت مطالبش جلب می کند. او برداشت های عمیق و دقیق خود را از زیر تأثیر این داستان ها و روایت های اجتماعی تجزیه و تحلیل می کند . هر قدر که او به کمال فکری و ذهنی و شعری می رسد، از روایت و داستان و سطح می گذرد و به عمق عشق و نفرت های جامعه می پردازد . عشق و نفرت های او نخست رآلیستی و ناتورالیستی است . سپس به شیوه رمانتیک و سمبولیک اجتماعی گرایش می یابد. سپس اثری از اخوان ثالث مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است، که عبارت اند از : - زمستان - ، اخوان نیز شعرهایش به مرور زمان از نظر قالب و محتوا دگرگون شده است .

اخوانِ » ارغنون « جوانی عاطفی و احساسی است که به دنبال بیان مشکلات به شکل رمانتیکاست ، اما اخوانِ » از این اوستا « به طور کامل هم راه با جامعه و حوادث دهه سی تغییر کرده است . دیگر مطالبات او فردی نیست و اگر سخن از عشق و نفرت میکند کاملاً سیاسی و اجتماعی است . در پایان اثری از احمد شاملو مورد تجزیه و تحلیل و بررسی قرار گرفته است که عبارت اند از : - آیدا در نهآی - ،احمد شاملو از نظر عشق و نفرت با مرور زمان کاملاً متحول شده است . به طور مثال عشق و نفرت های او در آهن ها و احساس بیش تر فردی و رمانتیک است ، در هوای تازه بیش تر اجتماعی و رآلیستی و سمبولیک است . از عشق های مشترک اجتماعی و سیاسی این افراد می توان به آزادی، آزادگی، انسان ، انسانیت ، مبارزه و قیام اشاره کرد و از نفرت های مشترک اجتماعی و سیاسی آن ها به ظلم ، ظالم ، فقر ، فریب ، ریا ، غفلت و بی توجهی مردم می توان اشاره کرد .

.2 بیان مسأله نگاه برخی از شاعران معاصر، به عشق و نفرت های فردی و اجتماعی ابزاری وبا توجّه به وابستگی های قومی ،ملی،مذهبی و سیاسی آن هاست، از همین روی به وابستگی دروغین آن ها در عشق و نفرت شان می توان پی برد. لیکن برخی شاعران برای این که خویش را از این گروه جدا نمایند، به تبین خط و خطوط خویش در عشق و نفرت های فردی و اجتماعی ، در حوزه های گوناگون جامعه بویژه مسائل زنان و مردان پرداخته اند. هرچند روحیه و تشویش خاطر زنان در عشق و نفرت فردی و اجتماعی با مردان کاملاً متفاوت است .مشکلات سیاسی، اجتماعی و شکست ها می تواند در تغییر شکل و محتوای عشق و نفرت شاعران تأثیرگذار باشد. این چهار شاعر وابستگی های ویژه به گروه های سیاسی و اجتماعی در حوزه عشق و نفرت داشته اند. اینان در برخی از شعرهایشان نگاه جنسیتی به عشق و نفرت فردی و اجتماعی داشته اند و من وجودی این چهار شاعر در حوزه عشق و نفرت فردی و اجتماعی کاملاً قابل بررسی است. حوادث سیاسی ، خفقان و سرکوبی تأثیری بسزایی در به کارگیری عشق و نفرت اینان در حوزه های فردی و اجتماعی داشته است. این مقاله به دنبال بررسی و تحلیل مسائل بیان شده است تا پاسخی بجا و مناسب به آن ها بدهد

.3 اهمیّت و ضرورت تحقیق با توجّه به آثار بسیاراندکی که درباره عشق و نفرت فردی و اجتماعی شاعران معاصر نوشته شده است، باید پذیرفت که انجام این پژوهش از ضروریات حوزه ادبیات معاصر است . بنابراین اهمیّت دارد که ماهیّت و چیست ی عشق و نفرت در این چهار شاعر معاصر، بررسی و تحلیل گردد و جایگاه دیگر شاعران در حوزه عشق و نفرت نسبت به اینان مشخص شود . بی گمان این پژوهش سعی کرده، موضوع عشق و نفرت فردی و اجتماعی را به گونه ای جهت دهی کند که قادر به پاسخ گویی پرسش های اصلی و فرعی باشد . چه، انسان عاقل هرگز ایستا نبوده و همواره به دنبال یافته های جدید است .

از ضرورت های این مقاله نشان دادن تحول افراد و آثار آن ها در گذر زمان و حوادث روزگار است . به طور نمونه چه اتفاقی می افتد که فروغ در ابتدای زندگیعشق و نفرتش کاملاً فردی است ، لیکن در پایان زندگیکوتاهش کاملاً تبدیل به یک انسانی اجتماعی می شود و آثارش رنگ و بوی عشق و نفرت اجتماعی می گیرد .یا چه اتفاقی می افتد که شاملو در ابتدای شاعری انسانیکاملاً وابسته به گروه و اشخاص است اما پس از چهل سالگی عشق و نفرت او از حالت تعصب دور می شود و رنگ و بوی فردی و اجتماعی می گیرد. این مقاله می تواند راه گشای بسیاری از جوانان شاعر و هنرمند باشد که دستاویزی برای سوء استفاده گروه های سیاسی و اجتماعی نشوند واز زندگی شاعرانه این هنرمندان که در شعر و شاعری موفق بودند ، پند بگیرند .

ضرورت دیگر این مقاله توجه به تحولی است که باید در بینش و منش انسان ها و در نگرش جدید و دوستانه به انسان و انسانیت صورت گیرد، نه در اهداف فردی و خصوصی، بلکه در اهداف مقدس اجتماعی و مردمی ، که جامعه امروز ما شدیاً بدان نیازمند است . آن چه در عشق و نفرت این چهار شاعر معاصر مهم است . درک تأثیر پذیری آن ها از جامعه و سیاست و دوره زندگی است . همه این بحث ها، اهمیّت و ضرورت پژوهش را رقم می زند. زیرا برای رسیدن به هدف های پژوهش ناگزیر باید آثار این چهار شاعر معاصر در حوزه عشق و نفرت فردی و اجتماعی بررسی و تحلیل شود و معین گردد که چه عواملی در ساختار آن تأثیر گذار بوده اند..

.4 پیشینه تحقیق

متاسفانه کتابی مستقل تحت عنوان عشق و نفرت در آثار شاعران معاصر یا هریک از این شاعران یافت نشد تا نگارنده بخواهد از این کتاب ها به عنوان پیشینه تحقیق یاد یا استفاده کند. با اینهمه دو کتاب محمّد مختاری به نام های » هفتاد سال عاشقانه « و» انسان در شعر معاصر « و کتاب » شعر نو در ترازوی تأویل « ازدکتر سیاوش جعفری به طور مستقیم به عشق و غیر مستقیم به نفرت در شعر شاعران فرصت نشر یافته اند.

» - 1 هفتادسال عاشقانه « محمد مختاری ، آنتولوژی شعر عاشقانه معاصر ایران از سال1300ه.ش تا سال1370ه.ش است . این کتاب دستگاه های زیباشناسی شعر معاصر را بررسی و نمودار روند تکوین و تحول ذهنیّت و ساخت غنایی شعر معاصر را بررسی کرده است.

» - 2انسان در شعر معاصر« محمد مختاری نقد معرفت شناختی و نگاه از بیرون اجتماع و سیاست به درون شاعرانه شاعران است، نگاهی که هدف آن شناخت ذهنیت یک تن نیست ، در پی شناخت ذهنیت یک جامعه و فرهنگ مردمی است. او در این تحلیل ، گریزی کوتاه به اشعار انسانی و عاشقانه چهار شاعر معروف معاصر ایران» نیما یوشیج، احمد شاملو، مهدی اخوان ثالث و فروغ فرخ زاد « زده است.

» - 3 شعر نو در ترازوی تأویل« سیاوش جعفری . در این کتاب مهم ترین تأویل های موجود در زمینه شعر نو را مورد نقد و ارزیابی قرار داده است تا بتواند برتری تفسیر و تأویل یکی بر دیگری را تشخیص دهد و تا جایی که امکان داشته ، سعی کرده است ، معیارهایی سنجیده تر برای تأویل ها ارائه دهد. او در این کتاب برخی از شعرهای مهم اخوان ثالث، شاملو و فروغ فرخ زاد را از تعبیر و تأویل دیگران مورد بررسی و ارزیابی قرار داده است . در دوره دکتری رساله ای با عنوان عشق و نفرت به طور مستقیم و غیر مستقیم یافت نشد .اما در دوره کارشناسی ارشد دو پایان نامه نزدیک به عبارت و مفهوم رساله ، یافت شد . که عبارت اند از :

» - 1بررسی و تحلیل و ماهیّت عشق در اشعار فروغ فرخ زاد و احمد شاملو « ، نادر مسلمی در این پایان نامه حدود و ثغور عشق در دستگاه فکری فروغ فرخ زاد و احمد شاملو را مشخص کرده و مهم ترین وجوه اشتراک و افتراق مفهوم عشق در اندیشه و اشعارهر دو شاعر بیان نموده است و اشعار هر دو شاعر از نظر ماهیّت شناسی و وجودشناسی عشق مورد بررسی قرار گرفته و در پایان نیز فواید و اهداف عشق در شعر هر دو شاعر از نظر غایت شناسی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داده است.

» - 2 بررسی و تحلیل مفهوم درد و رنج در نگاه شاعران زن معاصر با تأکید بر اشعار فروغ فرخ زاد و سیمین بهبهانی« ، محمدرضا کهن دانی در این پایان نامه مجموعه اشعار فروغ فرخ زاد و سیمین بهبهانی در حول چهار محور اساسی ماهیّت شناسی » درد و رنج ، وجود شناسی درد و رنج ، غایت شناسی درد و رنج و وظیفه شناسی درد و رنج یا اخلاق درد و رنج « و نقاط اشتراک و افتراق درد و رنج میان دو شاعر نام برده، به ویژه درد و رنج زنان مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داده است . مقاله هایی که درباره عنوان و موضوع مقاله به طور مستقیم یا غیرمستقیم اشاره کرده اند عبارت اند از :

» - 1عبور با چهره پوشیده : بررسی عشق و نفرت در شعر نو فارسی« ، داریوش معمار در این مقاله بیش تر از کتاب هفتاد سال عاشقانه محمد مختاری الهام گرفته و موضوعاتی که در این مقاله بررسی شده است ، عبارت اند از : رسیدگی به ممنوعیت های رایج در شعر فارسی پیرامون عشق و نیزاقدام شعر نوِ فارسی بر ضد این ممنوعیت ها و