بخشی از مقاله
چکیده
بحث از کلیت عفاف و حجاب به قدمت حیات انسان و فکر او و به تاریخچه ادیان برمیگردد، اما بحث از مخل بودن یا مؤثر بودن حجاب و عفافبا رشد شخصیت انسان، موضوعی نسبتاً نو و محصول تفکرات نواندیشانه غربی استبدین.منظور این تحقیق با هدف چگونگی ارتباط عفاف و حجاب با رشد شخصیت انسان و تأثیر آن در پیشرفت همهجانبه او در عرصههاي مختلف زندگی از نگاه کاملترین و جامعترین دین وحیانی، به رشته تحریر درآمد. تأثیر عفاف و حجاب در زمینه بالندگی شخصیت انسان، بدون مرزبندي جنسیتی، در لابهلاي آیات قرآن و روایات معصومین - - بهعنوان راهنما و فصلالخطاب، در میان دیدگاههاي متشتت بشري قابل توجه است. تا آنجا که از منظر انسانشناختی، عفاف همان قوه عاقله است که بر قواي نفسانی سهگانه بشر، مهار میزند و آنها را از افتادن به ورطه حیوانی نجان داده به جنود رحمانی مبدل میکند. روش پردازش اطلاعات، توصیفی و گردآوري مطالب به روش کتابخانهاي، با هدف بنیادي بود. در این مقاله پس از بیان دیدگاه اسلام درباره عفاف و حجاب و نیز انسان و شخصیت او، به تعامل دقیق عفاف و حجاب با شخصیت انسان و در واقع هم سو بودن برنامههاي تربیتی اسلام با یکدیگر به منظور تکامل و تعالی انسان پرداخته شده است.
واژگان کلیدي: عفاف، حجاب، رشد شخصیت، اسلام، مهار قواي نفسانی، قوه عاقله
مقدمه
عفاف و حجاب به عنوان دو ارزش نزد زنان و مردان در بسیاري جوامع بشري مطرح است. عفاف حالت درونی و نفسانی تعدیل غرایز و حجاب از مهمترین ابزارهاي عفت است. اما از آنجا که در مکاتب مادي، انسان به عنوان مرکز توجه همه خواستها و آرزوهاست، معمولاًعفاف و حجاب را به مثابه سدي مانع رشد شخصیت آدمی میدانند، درحالیکه در اسلام با نگاه توحیدي به همه مسائل، بهعنوان کاملترین دین براي هدایت همهجانبه انسان، حجاب و عامتر از آن عفاف، یکی از ابزارهاي ضروري و لازم در مسیر تعالی و بالندگی شخصیت انسان است؛ که البته در ایننوشتار صرفاًبعد شخصیت اجتماعی بررسی میشود.
با توجه به واردات اندیشههاي پالایش نشده مدرن غربی به کشور و به اشتباه افتادن انسانها به خصوص جوانان ضرورت دارد به منظور دستیابی به اندیشه هدایتی اسلام به موضوع مورد بحث پرداخته شود و بدینسان اهمیت آن روشن میشود. بنابراین در این تحقیق سعی میشود تا ارتباط عفاف و حجاب با رشد شخصیت انسان از منظر قرآن روایات معصومین - - روشن گردد؛ انطباق داشتن کامل عفاف و حجاب با ویژگیهاي ساختاري و روانی انسان تأثیر آن در پیشرفت همه جانبه انسان و محدود نشدن او در عرصههاي مختلف زندگی از دیگر اهداف این پژوهش است.پردازش اطلاعات در این نوشتار توصیفی، با بهرهگیري از گردآوري مطالب به روش کتابخانهاي و با هدف بنیادي میباشد.
در زمینه نقش حجاب و عفاف در رشد شخصیت کتابهایی به نگارش درآمده است که میتوان به کتاب »حجاب بیانگر شخصیت« اثر محمد مهدي اشتهاردي، نشر معاونت مبارزه با مفاسد اجتماعی ناجا اشاره کرد. مقاله »نقش حجاب در سلامت روان« نوشته مصطفی تبارکی، از نشریات مدارس نیز از جمله مقالات منتشر شده در این موضوع است.بنابراین در این مقاله به این سؤال پاسخ داده میشود که: از نظر اسلام عفاف و حجاب در بالندگی و تعالی شخصیت انسان چه تأثیري دارد؟ به همین منظور پس از بیان تاریخچه این موضوع و تفهیم مفاهیم لازم، به بیان دیدگاه اسلام درباره عفاف و حجاب و نیز شخصیت انسان و در نهایت به بیان نقش عفاف و حجاب در تعالی شخصیت انسان پرداخته میشود.
-1 مفهوم حجاب و عفاف
حجاب و غفاف از واژههایی هستند که در مباحث مختلف اخلاقی، اجتماعی و خانوادگی معانی نزدیک ولی کمی متفاوت از هم دارند، لذا ابتدا لازم است در موضوع پیش رو لغات و نکات مربوط به آن تبیین شود.
.1-1 معنا و مفهوم حجاب
.1-1-1 معناي لغوي
در کتاب العین آمده است: »حجاب اسم چیزي است که به وسیلهي آن شیئی را از شیئ دیگر بپوشانی« - خلیل بن احمد فراهیدى، 1384، ج3، ص. - 86 حجاب عبارت است از: حائل و مانعی که از ملاقات دو چیز یا اثر آن دو جلوگیري کند - مصطفوي، 1389، ج2، ص. - 167 حجاب از ریشه »حجب« و در لغت به معناي بازداشتن و ممانعت از رسیدن به چیزي آمده است - راغب، 1386، ص. - 106
.1-1-2 معناي اصطلاحی
کلمه » حجاب« هم به معنی پوشیدن است، هم به معنی پرده و حاجب. اصل استعمالش براي پرده است و از این جهت معنی پوشش میدهد که پرده وسیله پوشش است، ازاینرو شاید بتوان گفت که به حسب اصل لغت هر پوششی حجاب نیست، آن پوشش حجاب نامیده میشود که از طریق پشت پرده واقع شدن صورت گیرد - مطهري، 1365، ص . - 72اساساًدر فرهنگ دین، دو نوع حجاب وجود دارد: 1 .حجاب از بديها و امور ناشایست. در این حالت وظیفه انسان باز داشتن خویش از بیحجابی است .. حجاب از حقیقت و اسرار و رازهاي نهفته در باطن عالم، که بر اثر گناه و آلودگی براي انسان ایجاد میشود و وظیفه انسان آن است که با ریاضت و سلوك این حجاب را از برابر دیده قلب خویش بردارد، تا به ژرفاي ایمان دست یابد. سخن ما درباره حجاب نوع اول یعنی حفظ عفاف و پاکدامنی است - شایسته نژاد،1389، ص . - 49در اصطلاح تاریخ و حدیث اسلامی هر جا نام آیه »حجاب« آمده است مقصود آیه اي است که مربوط به زنان پیامبر است و استعمال کلمه »حجاب« در مورد پوشش یک اصطلاح متأخراست. در قدیم و خصوصاً در اصطلاح فقها از کلمه »ستر« که به معنی پوشش است، بهکار میرفته است - مطهري، مسئله حجاب، . - 71-74
.1-2 معنا و مفهوم عفاف
.1-2-1 معناي لغوي
عفاف از ریشه »عفف« و به معناي اکتفا به حداقل لذت مادي و جسمانی است. عفت پدید آمدن حالتی براي نفس است که به وسیله آن از افزونطلبی قوه شهوانیه جلوگیري میشود - راغب، 1386، ص - 350 به نظر دهخدا عفاف به معناي پارسایی و پرهیزگاري و پاکدامنی و خویشتنداري است - دهخدا، 1377، ج2، ص . - 207
.1-2-2 معناي اصطلاحی
به نظر نراقی عفت آن است که قوه شهوانیه، مطیع و منقاد قوه عاقله شود که در اقدام به خوردن و نکاح، حدود اوامر الهی را از نظر کمی و کیفی نگهدارد - نراقی، 1377، ص . - 243 بر این اساس عفت، اعتدال عقلی و شرعی و توجه به حریم دین و اخلاق در همه نیازهاي انسان است.شهید مطهري در این خصوص مینویسد: »حیا و عفاف از ویژگیهاي درونی انسان است و حجاب به شکل و قالب و نوع و چگونگی پوشش برمیگردد. تفاوت ظاهر و باطن یا روح و جسد و گوهر و صدف را میتوان تمثیل در این زمینه به کار برد« - مطهري، مسئله حجاب، ص. - 62
.1-2-3 عفاف در قرآن
واژههاي عفاف چهار بار در قرآن استفاده شده است که عبارتند از:
...-1 یحسبهم الجاهل أغنیاء من التعفف ... - بقره: : - 273 و از شدت خویشتن داري، افراد ناآگاه آنها را بینیازمیپندارند. انسانهاي نیازمند به دلیل بزرگ منشی، برخورداري از مناعت طبع و عزت نفس دست نیاز به سوي دیگران دراز نمیکنند، بهگونهاي که مردم آنها را غنی میپندارند...
-2من کان غنیا فلیستعفف ... - نساء: : - 6 هر کس که بینیاز است، - از برداشت حق الزحمه - خودداري کند.
یعنی سرپرستان ایتام اگر متمکن و ثروتمندند نباید به هیچ عنوانی از اموال ایتام استفاده کنند و اگر فقیر و نادار باشند تنها میتوانند در برابر زحماتی که بخاطر حفظ اموال یتیم متحمل میشوند با رعایت عدالت و انصاف، حق الزحمه خود را از اموال آنها بردارند - مکارم شیرازي، 1373، ج3، ص. - 273
-3 و لیستعفف الِذین لا یجدون نکاحا حتی یغنیهم الله من فضله ... - نور: : - 33 و آنها که وسیله ازدواج ندارند بایدعفّت پیشه کنند تا خداوند آنان را به فضلش بینیاز سازد.در این آیه خداوند به کسانی که شرایط مناسب مالی، روحی و ... را براي ازدواج ندارند، فرمان میدهد در برابر طغیان قوه جنسی، خویشتنداري کنند تا به فضل الهی زمان مناسب براي ازدواج آنها فرا رسد - مکارم شیرازي، 1373، ج 14، ص. - 459
4 - نور: : - 60 و اگر خود را بپوشانند براي آنها بهتر است.-...و أن یستعففن خیر لهن ...ِ
در این آیه خداوند زنانی که پیر و سالخورده هستند و امیدي به ازدواج ندارند را در امر پوشش و حجاب مستثنی کرده و آنها میتوانند لباس رویین خود مانند چادر و روسري کنار بگذارند البته در صورتی که خودآرایی نکنند، ولی با این حال توصیه میکند که براي حفط عفت عمومی خود را بپوشانند زیرا این کار امري پسندیده است - مکارم شیرازي، 1373، ج14، ص . - 543نتیجه این بررسیها نشان میدهد که از نظر قرآن کریم، عفاف داراي دایره گستردهاي است و مناعت طبع، پرهیز
