بخشی از مقاله
چکیده
حجاب و عفاف دو واژه ارزشمندي هستند که منطبق بر فطرت و طبیعت انسان بوده و در طول حیات بشر دچار فراز و نشیبهایی شده استحجاب. به معناي پوشش و برهنه نبودن نیازي طبیعی است براي زنان و مردان جامعه - خصوصاً زنان - ، که گاهی در برخی از جوامع به ظاهر متمدن نادیده انگاشته میشود و با سیاست اشاعه فرهنگ برهنگی در دنیا، زن را بهانهاي براي سودجوییها و بهرهبرداريهاي خود قرار میدهند، تا به این وسیله بیش از نیمی از نیروي فعال و پرتوان جامعه که نقش بسیار مهمی در تعالی و تربیت نیم دیگر جامعه دارد به سرگرمی و تباهی بکشانند.
موضوع حجاب و عفاف در تمام ادیان قابل نقد و بررسی است، در دین مبین اسلام هم نگاه ویژهاي به حفظ جایگاه بانوان در اجتماع شده است تا در پرتو این ارزشمندي و ارزشگزاري سلامت فردي و اجتماعی جامعه تأمین شود، ازاینرو حجاب و عفاف یکی از آموزههاي دین اسلام و سبک و سنت پوشش تمام بانوان تراز اول اسلام بوده است،که با بررسی و تبین مبانی و منابع دینی همچون قرآن کریم و روایات اهل بیت - - میتوانیم افق روشنی در برابر عصر برهنگی بگشاییم تا بشر با فطرت خود آشنا شود و به اصل خود بازگردد.این مقاله بر آن است تا با استفاده از معارف اصیل دین اسلام و با بهرهگیري از قرآن و روایات به روش تحلیل محتوا مبانی عفاف و حجاب را مورد بررسی قرار دهد و با ارائه راهکارهاي متناسب با عصر فعلی، به فضل خداوند، گامی در جهت ترویج فرهنگ حجاب در جامعه بردارد.
واژگان کلیدي: حجاب، عفاف، زن، قرآن، غرب.
مقدمه
مطالبی که در این مقاله آمده نگاهی کلی به بحث عفاف و حجاب در آموزههاي دینی همچون قرآن و روایت دارد با بررسی واژههاي عفاف و حجاب در کتب لغت و در آیات قرآن و تفاسیر معتبر و ذکر نکاتی در باب این موضوع میتوان شناختی کلی نسبت به فلسفه و وجوب این امر در دین اسلام بهدست آورد.پوشیده نیست که بررسی عمیق و مفهومی موضوع عفاف و حجاب نیازمند فهم عمیق آیات و روایات است ما بر آن شدیم، شاید بخشی از این موضوع را بررسی کنیم.
تعریف واژه عفاف
در مفردات راغب واژه عفاف را اینگونه شرح داده است: »العفه حصول حالته لنفس تمنعها عن غلبه الشهوه« حاصل شدن حالی براي نفس آدمی که به وسیله آن از غلبه و سلطه شهوت جلوگیري کند - راغب 1382، ج2، ص . - 618 اما عفاف اصطلاحاً به معناي خودنگهداري در مقابل شهوات است.از واژه عفاف دو نکته میتوان برداشت کرد: اولاً عفاف موضوعی اکتسابی است. و ثانیاً چون حالتینفسانی است به جنس خاصی مربوط نمیشود.
تعریف واژه حجاب
حجاب در لغت به معناي »المنع من الوصول« یعنی ممانعت از رسیدن به چیزي و منع از داخل شدن و یا پنهان ماندن میباشد. البته عرب براي پوشش از واژه ستر استفاده میکنند.حجاب اصطلاحاًپوشش داشتن بدن میباشد.نکته: حجاب ثمره عفاف است که ظهور اجتماعی یافته است.عفاف در قرآن: آیات زیادي وجود دارد که به مفهوم عفاف اشاره دارد از جمله:
الف. »ومن کان غنیا فلیستعفف.« هر کس که بینیاز است، - از برداشت حق الزحمه - خودداري کند - نساء: - 6 در این آیه یسعفف به معنايخودداري کردن آمده که با معناي اصطلاحی این واژه هم معنا و مقارن است.
ب. »ولیستعفف الذین لا یجدون نکاحا حتی یغنیهم الله من فضله«و کسانی که امکانی براي ازدواج نمییابند، باید پاکدامنی پیشه کنند تا خداوند از فضل خود آنان را بینیاز گرداند! - نور . - 33
در این آیه میبینیم که باز هم از واژه عفت همان مفهوم خودداري درونی برداشت میشود.
ج. »أن یستعففن خیر لهن والله سمیع علیم.«اگر خود را بپوشانند براي آنان بهتر است؛ و خداوند شنوا و داناست - نور: . - 60 در این آیه شریفه نیز بحث پوشاندن و خودداري از نمایاندن بدن مطرح میشود.
حجاب در قرآن
در قر آن کریم به آیات زیادي وجود دارد که به مفهوم حجاب اشاره دارد از جمله:
الف- »فاتخذت من دونهم حجابا« و میان خود و آنان حجابی افکند - تا خلوتگاهش از هر نظر براي عبادت آماده باشد! - . در این آیه اشاره به معناي پوشش و پنهان ماندن دارد که این یکی از معانی حجاب است - مریم: . - 27
ب- »وإذا قرأت القرآن جعلنا بینک وبین الِذین لا یؤمنونالآْخبرة حجابا مستورا« و هنگامی که قرآن میخوانی، میان تو و آنها که به آخرت ایمان نمیآورند، حجاب ناپیدایی قرار میدهیم - اسراء: . - 45 سأَلُوهنﱠ من وج-ر»اء ح« جوهنگامیابٍذَلکهکُمچیزيأَطْهازرُ لقُلُوبِکُم وقُلُوبِهِنﱠ وسایل زندگی را - بهعنوان عاریت - از آنان =] همسران پیامبر[ میخواهید از پشت پرده بخواهید؛ این کار براي پاکی دلهاي شما و آنها بهتر است! - احزاب: - 53در این آیه به معناي پنهان ماندن و پوشیده بودن اشاره دارد:
شهید مطهري این آیه را مربوط به زنان پیامبر میداند و ذکر میکنند که میدانیم در قرآن کریم درباره زنان پیغمبر دستورات خاصی بیان شده که در این آیه خطاب به زنان پیامبري اینگونه شروع مییشودانکهس»اء النﱠبِیستُنﱠ کَأَحد - «احزابمنَ :النﱢس - 32یعنیاء اي زنان پیامبر شما با زنان دیگر فرق دارید. اسلام عنایت خاصی به زنان پیامبر داشته چون موقعیت آنها با سایر زنان جامعه از لحاظ اجتماعی و سیاسی خیلی متفاوت است و چنانچه خطایی از آنان سر زند، ممکن است خطراتی جبرانناپذیر براي اسلام بیافریند - مطهري، 1391، . - 55علامه طباطبایی در ذیل این آیه میفرماید: »هن« به همسران رسول خدا باز میگردد و درخواست متاع از ایشان کنایه است از اینکه مردم با ایشان درباره حوا ئجی که دارند سؤال کنند و معنایش این است که اگر به خاطر حاجتی
ناگزیر شدید با یکی از همسران پیامبر صحبتی کنید از پس پرده صحبت کنید که مصلحت حکم مزبور پاك ماندن دلهایتان است - طباطبایی، 1374، ج506،. - 2
انواع حجاب از دیدگاه قرآن
-1 حجاب چشم
»قل للمؤمنین یغضوا من أبصارهم ویحفظوا فروجهم« - نور: ۰۳ - . به مؤمنان بگو چشمهاي خود را - از نگاه به نامحرمان - فروگیرند، و عفاف خود را حفظ کنند! »وقل للمؤمنات یغضضن من أبصارهن« - نور: ۱۳ - . و به زنان با ایمان بگو چشمهاي خود را - از نگاه هوسآلود - فروگیرند.صاحب مفردات ذیل این آیه میگوید - اصل العفض النقصان - نقصان از دیدن و صدا یا خیره نگاه کردن. آیات مربوط به عفت چشم است و نخست به مردان خطاب میکند زیرا خطر عفت و حیا در آغاز کردن و نگریستن بغیربیشتر است - راغب، 1383 ج - 700:2 در آیه 3 سوره حجرات هم »یغضون أصواتهم « به معناي کاهش دادن صدا و فروهشتن آن است. در واقع این آیه حکم به حجاب در چشم براي مردان و زنان بهطور مشترك است و در ادامه آیه به ستر و پوشاندن عورت باز هم براي هر دو اشاره میکند.شهید مطهري علت اینکه حجاب چشم براي مردان هم ذکر شده و ابتدا هم آورده است را در این میداند که مردان مظهر شیفتگی و زنان مظهرخودنماییاند و رغبت مردان به خودنمایی از زنان خیلی کمتر است اما تمایلشان به چشمچرانی بیشتر! به همین دلیل خداوند ابتدا مردان را از این عمل نفی میکند و سپس در ادامه آیات مراتبپوشش وعدم خودنمایی را براي زنان تبیین میکند.
-2 حجاب در گفتار
»فلا تخضعن بالقول فیطمع الذی فی قلبه مرض وقلن قولا معروفا.«پس به گونهاي هوسانگیز سخن نگویید که بیماردلان در شما طمع کنند، و سخن شایسته بگویید! - احزاب: . - 32 این آیه هم از آیاتی که خطاب به همسران پیامبر است در تفسیر المیزان این آیه را شامل همه زنان میداند چون نازك کردن صدا و با کرشمه سخن گفتن در بین زنان مرسوم است اما تأکید مضاعف آن از ناحیه خداوند به زنان پیامبر به دلیل متفاوت بودن آنها با سایر زنان میداند »لستن کأحد من النساء.« از این جهت تکلیف آنها سنگینتر ودر عوض پادششان مضاعفتر خواهد بود که در آیه قبلی به آن اشاره میکند »ومن یقنت منکن لله ورسوله وتعمل و هر کس از شما براي خدا و پیامبرش خضوع کند و عمل صالح انجام دهد، پاداش او را صالحا نؤتها أجرها مرتین« دو چندان خواهیم ساخت - احزاب: - 31 - طباطبایی: 1374، ج 460،. - 16
-3 حجاب رفتاري
»ولا یضربن بأرجلهن لیعلم ما یخفین من زینتهن« و هنگام راه رفتن پاهاي خود را به زمین نزنند تا زینت پنهانیشان دانسته شود - و صداي خلخال که برپا دارند به گوش رسد - - نور: . - 31 اسلام اینگونه جلب نظرها را چه در پوشش چه زیورآلات و چه عطر و... بر اساس آیه »ولا یبدین زینتهن إلا ما ظهرِمنها« - نور: - 31 ممنوع میداند. برخی از مفسرین مقصود از زینت را محل زینت میدانند، صاحب مخزن العرفان مینویسد: در کلمه » زینتهن« دو قید وجود دارد یکی اعضاي بدن زن که محل زینت است ودیگري زیورآلاتی مثل گوشواره و گردنبند و امثال
