مقاله تأثیر متقابل عفاف و حجاب در آموزه‌های اسلام

بخشی از مقاله

چکیده

این مقاله با عنوان تأثیر متقابل عفاف و حجاب در آموزههاي اسلام میباشد. حجاب از جمله ضروریات دین است. این واجب در مورد زنان و مردان مصداق دارد اما نوع و شکل آن ممکن است متفاوت باشد. بین حجاب و عفاف تأثیر متقابل وجود دارد به این ترتیب که هرچه عفاف درونی بیشتر باشد باعث رعایت حجاب و پوشش ظاهري بهتر در مواجهه با نامحرم میشود و در مقابل هرچه حجاب و پوشش ظاهري بیشتر باشد موجب تقویت و دستیابی انسان به مراتب بالاتر عفاف میشود. لازم است جامعه اسلامیبا عمل کردن دستورات دین در اجتماع فضاي سالمیپدید آورد. نبود عفاف و حجاب در جامعه مشکلات بسیاري را به وجود میآورد و ممکن است انسان بهجاي عروجش به حد اعلاي انسانیت از حد حیوانیت نیز پا فروگذارد. بدینمنظور در این مقاله پیش از ورود به بحث اصلی به بررسی اجمالی حجاب پرداخته و موضوع اصلی این مقاله که تأثیر متقابل عفاف و حجاب در آموزه هاي اسلام است مطرح شده است. روش این مقاله به صورت کتابخانه اي و توصیفی و تحلیلی میباشد. در پایان به این نتیجه میرسیم که حجاب و عفاف به صورت متقابل بر یکدیگر اثرگذار و از همدیگر اثرپذیرند. قرآن کریم مؤمنان را به حجاب رفتاري فرا می خواند و آثار خلقی و نفسانی چنان رفتاري را بازگو می کند. تزکیه را کارکرد حجاب رفتاري می داند و حفظ حجاب در هنگام معاشرت مردان و زنان نامحرم را مایه افزایش طهارت قلب براي هر دو ارزیابی میکند. بدینسان حجاب و عفاف هر یک بر پیدایی و تدوام دیگري اثرگذارند.

مقدمه

با توجه به توصیه همه ادیان الهی به حجاب و عفاف و منطبق بودن این فرامین با فطرت پاك انسان و همچنین گرایش درونی انسانها به عزتمندي و پاکدامنی در طول تاریخ بشریت، میتوان به فطري بودن این گرایش اذعان نمود. انسان با بیدار نگاه داشتن این نداي فطري و عمل به آن به آرامش درونی دست یافته و به مراحل والاي رشد و تعالی نائل میگردد.با تحلیل مسأله حجاب و عفاف و تأثیر شگرف آن بر فرد و اجتماع میتوان به علت توصیه به حجاب پی برد. اسلام به عنوان مترقیترین آئین آسمانی که فتح قلههاي فضیلت و رساندن بشر خاکی به حد اعلاي معنویت را هدف خود معرفی مینماید؛ برنامهاي جامع را در تمام ابعاد وجودي انسان تبیین نموده است تا در سایه آن فرد و جامعه از گزند مفاسد رهایی جسته، با انجام دستورات آن به سر منزل مقصود برسد. این برنامه از سوي حکیمینازل گشته که خالق انسان است و از هر کس به نیازمنديها و ضعفهاي او آشناتر است. خداوند مهربان جهت تعدیل و جلوگیري از انحراف فرد و جامعه برنامه سراسر عقلی و فطري، حجاب و عفاف را تدوین نموده است. این نوشتار در صدد است که چرایی و چگونگی تأثیر متقابل حجاب و عفاف در آموزههاي اسلام را با دقّت بیشتري مورد بررسی قرار دهد دراین مقاله، ابتدا لازم است تعریف لغوي و اصطلاحی از حجاب و عفاف به عمل آید و سپس تأثیر متقابل این دو بر یکدیگر در آموزههاي اسلام با رعایت اختصار مورد بررسی قرار گیرد.

.1 تعریف واژه حجاب

.1-1 تعریف لغوي حجاب

»حجاب« واژه عربی است و زبانشناسان عرب، براي آن، دو معناي اصلی برشمردهاند:

-1 حجاب، به مفهوم مانع و حایل میان دو چیز است، خواه آن دو چیز از امور مادي و اشیاي محسوس باشد و یا از امور معنوي و غیر محسوس.
راغب چنین میگوید: »الحجب و الحجاب المنع من الوصول1«؛ »حجب و حجاب به معناي منع از وصول و رسیدن دو چیز به همدیگر است.«
صاحب عمید نیز میآورد: » حجاب ]ع[ - ح - پرده، چادر، روپوش، روبند، آنچه که با آن چیزي را بپوشانند. چیزي که مانع بین دو چیز دیگر باشد2.«

همچنین در لغتنامه دهخدا آمده است: حجاب]»حِ[ - ع مص - در پرده کردن، حجب، منع، بازداشتن، روگیري، حیا، شرم کردن3.«
-2 حجاب به معنی ستر و پوشش ابن منظور در لسان العرب، حجاب را به معناي ستر دانسته و گفته است: »الحجاب الستر ...حجبه: ستره و امرأه

محجوبه قد سترت بستر4«؛ »حجاب به معنی ستر و پوشش است؛ »حجبه« یعنی آن را پوشانید، زن محجوب، زنی است که پوشیده باشد.«
کاربرد قرآنی حجاب نیز دلالت بر آن دارد که اصل معناي حجاب منع است و اگر به پوشش و ساتر، حجاب گفته میشود، ازآنرو است که پوشش، مانع ازدیدن و از مصداقهاي حجاب است. چنانکه خصوصیات پیش گفته معنایی درباره حجاب را نیز میتوان در کاربردهاي قرآنی سراغ گرفت مانند:

و هنگامیکه چیزي از وسایل زندگی را »به عنوان عاریت« از آنان ]همسران پیامبر[ میخواهید از پشت پرده بخواهید. « در این آیه شریفه، حجاب به معناي مانع است حجاب خود و هر دو طرف آن جملگی امور مادي و محسوس اند.
و در میان آن دو ]بهشتیان و دوزخیان[ حجابی است.« حجاب در این آیه نیز بهمعناي مانع رسیدن دو گروه به یکدیگر است و همچنین نوع حجاب میان بهشتیان و دوزخیان و دو طرف آن، هر دو گونه مادي و معنوي را - بر اساس معاد جسمانی و یا روحانی - بر میتابد.7

.2-1 تعریف اصطلاحی حجاب

حجاب در کاربرد فقهی و اصطلاح فقیهان، قلمرو کوچکتر و معناي محدودتري دارد و مقصود از آن پوشش ویژهاي براي زنان است که مانع و بازدارنده نگاه نامحرمان به او و یا مانع انگیزش تمایل جنسی مردان باشد. درالمنجد آمده است:الحجاب» - ج حجب - : پرده، پوشش، هر آنچه بین دو چیز قرار بگیرد.8 « استعمال کلمه حجاب در مورد پوشش زن، اصطلاح نسبتاً جدیدي است. در قدیم و مخصوصاً در اصطلاح فقهاء کلمه - ستر - که به معنی پوشش است به کار رفته است.9 از گفتار لغویون میتوان نتیجه گرفت که در زبان عرب، حجاب به پوششی گفته میشود که مانع از دیدن شیء پوشانیده شده میشود. استاد شهید مطهري نتیجه تحقیقات خود را درباره این واژه، چنین بیان میکند:

»کلمه حجاب هم به معنی پوشیدن است و هم به معنی پرده و حاجب، بیشتر استعمالش به معنی پرده است. این کلمه از آن جهت مفهوم پوشش میدهد که پرده وسیله پوشش است و شاید بتوان گفت که به حسب اصل لغت، هر پوشش حجاب نیست، آن پوششی حجاب نامیده میشود که از طریق پشت پرده واقع شدن صورت گیرد.10«

.2 تعریف واژه عفاف

.1-2 تعریف لغوي عفاف

عفاف نیز واژهاي عربی است که با فرهنگ اسلامی و دینی وارد زبان فارسی شده است. ابن منظور در این باره مینویسد:
»عفت، خویشتنداري است از آنچه که حلال و زیبا نیست.11«در فرهنگ »معین« آمده است: »عفاف عبارت است از پارسایی، پرهیزکاري، پاکدامنی، در تداول غالباً به کسر اول تلفظ میکنند.12 «

در فرهنگ فارسی عمید و نیز در لغتنامه دهخدا، عفاف را خویشتنداري و خود داري از کار زشت و ناروا، پارسایی کردن و باز ایستادن از حرام تعریف کردهاند.

.2-2 تعریف اصطلاحی عفاف

عفاف اصطلاحی اخلاقی است. عالمان اخلاق، عفاف را در شمار مهمترین فضایل اخلاقی جاي دادهاند و فیلسوفان در حکمت عملی به آن پرداختهاند. راغب اصفهانی در مفردات خود عفّت را چنین تعریف میکند:عفّت» حالت نفسانی است که مانع تسلّط شهوت بر انسان میگردد و انسان عفیف کسی است که با تمرین و تلاش مستمر و پیروزي بر شهوت، به این حالت دست یافته است.13«    ً    ٌ    
 درکتاب المنجد در تعریف آن نوشته شده: »عف: عف عفا وِعفه و عفافا و عفافه: از آنچه، حرام و ناپسند بود      خودداري کرد. عفیف و عف؛ عفیفه و عفه؛ آنکه از محارم و زشتیها دوري کند.«   عفاف در تفکر اسلامی، حالتی روحی و فضیلت اخلاقی است که افراط و تفریط در آن، مذموم و حد وسط آن، پسندیده است؛ در واقع عفت همان اعتدال عقلی و شرعی است و عفاف خصلت هر انسان با فضیلتی، اعم از زن و مرد است.با توجه به تعاریفی که از عفاف و حجاب گذشت، میتوان تأثیر و تأثّرات گوناگونی را میان عفاف و حجاب برقرار نمود. به این تأثیرات میتوان از چند جهت نگریست، این مقاله بر آن است تا چند مورد از آن را به اختصار بیان کند. قبل از آن به بیان تفاوت معنایی عفاف و حجاب و رابطه بین این دو میپردازیم.
تفاوت معنایی عفاف و حجاب و پوشش اسلامی

حجاب و عفاف به عنوان دو ارزش در جامعه بشري به ویژه جوامع اسلامی است. همواره این دو واژه در کنار هم به کار برده میشوند و در نگاه اول به نظر میآید هر دو به یک معنا باشند، اما با جستوجو در متون دینی و فرهنگ نامهها به نکته قابل توجهی میرسیم و آن تفاوت این دو واژه است.حجاب و عفاف از نظر وجود و تحقق بیرونی، الزاماً دو امر پیوسته نیستند؛ به این معنا هک اگر حجاب بود، بتوان باور قطعی پیدا کرد که فرد محجوب به ویژه در حجاب پوششی داراي فضیلت عفاف نیز هست و یا از نبود حجاب بتوان نبود عفاف را بهطور قطع نتیجه گرفت. زیرا داشتن حجاب ظاهر بدون عفاف باطن نهتنها ممکن است که نمونههاي فراوانی هم دارد. بویژه در جوامع دینی که حجاب نوعی ارزش و هنجار اجتماعی شمرده میشود