بخشی از مقاله
چکیده:
دانشگاهیان به عنوان یکی از گروههای تاثیرگذار بر رفتار سایر بخشهای اجتماع، مطرح هستند. سبک زندگی این قشر فرهیخته در سالهای اخیر همانند بسیاری از احاد جامعه با تغییراتی مواجه شده است. یکی از حوزههایی که تغییر در آن رخ داده، تغییر در سبک زندگی و چگونگی گذران فراغت است. فراغت مجازی از جمله فراغتهای فردی است که در بین بسیاری از افراد جامعه و بالاخص قشر دانشگاهی مورد اقبال زیادی قرار گرفته است.
گذران فراغت مجازی به دلیل تعاملی بودن رسانههای مجازی، پیامدهای زیادی در هویت یابی و انتقال ارزشهای بین نسلی دارد. هدف و پرسش اصلی مقاله حاضر شناسایی جایگاه فضای مجازی در فرهنگ فراغت دانشجویی است. این مقاله با استفاده از نظریات بوردیو که اوقات فراغت را قسمتی از سبک زندگی دانسته که قادر به ارائه و بازنمایی ذائقههای خاص میباشد و نیز نظریه نوسازی فرهنگی وبر، تلاش دارد تا موضوع را مورد تحلیل و بررسی قرار دهد.
جامعه آماری این مطالعه را دانشجویان در 6 استان تهران، اصفهان، کرمان، زنجان، کهکیلویه و بویر احمد و سیستان و بلوچستان تشکیل می دهند که به روش پیمایش و با استفاده از ابزار پرسشنامه مورد بررسی قرار گرفتهاند. این مطالعه به بررسی تفاوتها در میزان استفاده، مخاطبان مورد تعامل و انواع شبکههای مجازی مورد استفاده دانشجویان پرداخته و جایگاه فراغت مجازی در بین دانشجویان و پیامدهای حاصل از این نوع فراغت در فرهنگ دانشجویان را مورد رصد قرار میدهد.
یافتههای تحقیق حکایت از آن دارد که در جامعه مورد مطالعه، بین گذران فراغت مجازی و جنسیت رابطهای وجود نداشته و دختران و پسران دانشجوتقریباً از الگوی مشابهی برای گذران اوقات فراغت مجازی بهره بردهاند. در فضای مجازی تعامل با دوستان درصد بیشتری را نسبت به تعامل با خانواده به خود اختصاص داده است. فراغت مجازی به طور کلی قسمت قابل توجهی از الگوی گذران فراغت را در بین دانشجویان در استانهای مورد مطالعه به خود اختصاص داده است و تداوم این روند احتمال افزایش فردی شدن فراغت را در بین جامعه مورد بررسی تقویت می کند.
بیان مسئله:
اوقات فراغت یکی از شاخصهای سبک زندگی است. این اوقات، زمانی است که فرد از الزامات روزانه رهایی یافته و فعالیتها را بر مبنای تمایلات و رضایت شخصی انتخاب میکند. در این زمان است که میتوان برای پرورش جسم، فکر و شخصیت آنان اقدام نمود. همچنین از آنجا که در این اوقات فرد به صورت ضمنی و غیر رسمی آموزش میبیند، میتوان امیدوار بود که یادگیریها و آموزشهای ارائه شده در این زمان، تاثیرات پایدارتری بر فرد جوان خواهد گذارد.
در حقیقت میتوان اظهار داشت که اوقات فراغت عامل مهمی در جهت ارتقا روابط اجتماعی و پرورش ذوق و استعدادها میباشد. میتوان از اوقات فراغت به عنوان ابزاری برای انتقال فرهنگی و ارتقاء اخلاقیات در جامعه استفاده نمود. آنچه فراغت و چگونگی گذران آنرا حائز اهمیت میکند و تاثیرات آن را تقویت مینماید، پرداختن داوطلبانه و خارج از الزام کاری است که رضایت درونی فرد را به همراه داشته و بر نظام ارزشها و نگرشهای وی تاثیرگذار خواهد بود. به باور رفعت جاه، »یکی از عرصههایی که زندگی روزمره را بازنمایی میکند و قدرت مقاومت را در زندگی انسانها به نمایش میگذارد، فراغت است. فراغت عرصهای است که اختیار و آزادی انسانها در آن بیشتر قابل اعمال است.
از این رو است که گفتهاند فراغت میتواند فرهنگ ایجاد کند و هویت افراد را آشکار سازد - رفعت جاه، . - 65 :1384 تغییر در گذران فراغت پیامدهایی داشته که برخی از محققین به آنها اشاره نمودهاند. ساروخانی به چگونگی گذران اوقات فراغت به عنوان یکی از شاخصهای سبک زندگی و عامل تاثیرگذار بر تعاملات نسلی و بستری برای امکان بروز رفتارهای جدید اشاره داشته و آورده است: »جامعه امروز ایرانی، دستخوش یک جریان تغییر سریع و ریشهای است.
پیوندهای سنتی با طبقه و خانواده به تدریج کم اهمیتتر میشوند و افراد باید خود مسئولیت زندگی خویش را بر عهده گیرند. از این رو، جوانان الگوهای فراغتی متنوعی را تجربه میکنند. این الگوهای فراغت،خصوصاً الگوی مدرن، در تکوین شخصیت و هویت جوانان تاثیرات ژرفی را بر جای میگذارند« - ساروخانی و دیگران، . - 57 :1392 در کمتر از یک دهه گذشته با فراگیر شدن استفاده از تلفن همراه هوشمند و در کنار سایر ابزارهای هوشمندی چون لپ تاپ و تبلت، عضویت در شبکههای اجتماعی مجازی، استفاده از اینترنت، بازیهای رایانهای به عنوان بسترهای فراغت مجازی مطرح و به عنوان بستری برای گذران فراغت - اعم از فردی و جمعی - شناخته شدند.
فراغت مجازی از جمله فراغتهای فردی است که در بین بسیاری از افراد جامعه و بالاخص قشر دانشگاهی مورد اقبال زیادی قرار گرفته است. گذران فراغت مجازی به دلیل تعاملی بودن رسانههای مجازی، پیامدهای زیادی در هویت یابی و انتقال ارزشهای بین نسلی دارد. بنظر میرسد که جوانان و اقشار فرهیختهای چون دانشجویان کهعموماً آماده مواجهه با تحولات و نوآوریها هستند، از چنین بسترهایی برای گذران فراغت بیشتر استفاده کنند. مسئله اصلی مقاله حاضر شناسایی جایگاه فضای مجازی در فرهنگ فراغت دانشجویی اعم از این که الگوی فراغتی مجازی چقدر از زمان فراغت دانشجویان را در طول روز تشکیل میدهد، در فراغت فعال جمعی مجازی، چه کسانی مخاطبان اصلی محسوب شده و چه تفاوتهایی در استفاده از این الگوی فراغتی به تفکیک جنسیت وجود دارد، مورد مداقه و بررسی قرار میگیرد.
پیشینه تحقیق:
در توضیح فضای مجازی آوردهاند: »فضای مجازی برای دنیایی کم سابقه و نوظهور در عصر پیدایش و گسترش رسانههای جدید ارتباطی است که بیش از دو دهه از رواج آن در جهان نمیگذرد. میتوان فضای مجازی را جهان ارتباط متقابل رایانهها و جامعه حاصل از ارتباط دانست - ذکایی و خطیبی، . - 1385 از آنجا که موضوع فضای مجازی موضوعی جدید است و از قدمت چندانی برخوردار نیست، مطالعهای کهمشخصاً به بررسی جایگاه فضای مجازی در فراغت افراد جامعه به طور عام، و دانشجویان به طور خاص پرداخته باشد، یافت نشد بنابر این به بررسی موضوعات نزدیک پرداخته شده است. یکی از نکات بسیار مهم در ارتباط با رسانههای اجتماعی و اینترنت به طور کلی مدت استفاده از آن است. جوادی - 1383 - بر این باور است که »استفاده از اینترنت به علت اینکه فعالیتی زمان گیر است، میتواند بر روابط اجتماعی و خانوادگی و مدت تعامل فرد با خانوادهاش تأثیر بگذارد و حتی آنرا کاهش دهد.«
