بخشی از مقاله
چکیده:
پیچده تر شدن روز افزون سازمانها وافزایش میزان کارها ی غیر اخلاقی، غیر قانونی و غیر مسئولانه در محیط های کاری توجه مدیران وصاحب نظران را به بحث اخلاق کار و مدیریت اخلاق معطوف ساخته است. مدیر یت اخلاق عبارتست از : شناسایی و اولویت بندی ارزشها برای هدایت رفتارها در سازمان ،سازمانهای با ایجاد یک برنامه مدیریت اخلاق می توانند اخلاقیات را در محیط کار اخلاقی خود حفظ کنند . امروزه مدیریت اخلاقی یکی از زمینه های علمی مدیریت به شمار می رود . که دارای رویکردی برنامه ای و چندین ابزارعملی است. این ابزار ها عبارتند از : کدهای اخلاق، کدهای رفتار، خط مشها و رویه ها ، روشهای حل معضلات اخلاقی و آموزش . این مقاله سعی دارد در سازمانها مدیران ، توجه ویژه اخلاقی داشته باشند تا بتوانند سازمان بهتری بر حسب آموزه های دینی و اخلاقی مدیریت نمایند.
کلمات کلیدی: اخلاق گرایی، سازمان، مدیریت، اخلاق
مقدمه:
آدمی از آغاز تا پایان زندگی خویش به طور فطری ارزش های اخلاقی را درک می کند و به آنها گرایش دارد به پژوهش های اخلاقی همواره یکی از مهمترین دغدغه های اندیشمندان بوده است اما امروزه توسعه تکولوژیک جوامع صنعتی و پیچیده تر شدن روابط انسانی و نیز ظهور بحران های اخلاقی در اینگونه جوامع تحقیق و پژوهش را در ابعاد مختلف اخلاق بیش از پیش ضرورت بخشیده است - شریفی ، . - 5 :1395 پرورش فضایل اخلاقی یکی از مهمترین اهداف والا ی رسالت پیامبران خدا بوده است تا انسان در مسیر کمال ، که علت غایی آفرینش است ، قرار گیرد و پیامبر عظیم الشان اسلام - ص - با اشاره به فلسفه بعثت خویش در حدیث معروف : - انما بُعثت لاتمم مکارم الاخلاق - -
بدان تصریح فرموده اند . فلاسفه و اندیشمندان حتی پیروان مکتبهای مادی نیز هر یک با بینش و اهداف خاص خود از تربیت و اخلاق سخن گفته واصول و روش هایی را برای آن ارائه داده اند ، که این خود بیانگر اهمیت و سرنوشت ساز بودن این مساله برای انسان ، در هر شرایط و همه جوامع است . امروزه به دلیل غرق شدن انسان در امور مادی کمتر به این مساله مهم پرداخته می شود و در بیشتر جوامع ، از بحثهای اخلاقی و نپرداختن به تربیت و تهذیب موجب گسترش فساد ، قتل ، غارت ، نیرنگ و نظایر اینها شده است . دانشمندان غربی نیز در آثار خود به این واقعیت اشاره کرده اند . اخلاق و تربیت اسلامی ، با ویژگی خاص وبُعد متعالی خود تضمین کننده سعادت انسانها در همه عصرها و ره توشه همه ره پویان راه کمال است و فراگیری علمی و تخلق عملی به آن ، با شیوه منطقی و در چهار چوب برنامه های آموزشی و تربیتی ، امری ضروری و لازم است - رهبر ، رحیمیان ، . - 1 :1382
نقش راهبردی اخلاق در کسب و کار مورد توجه مدیران استراتژیست قرار گرفته است . نهادینه کردن مسئولیتهای اخلاقی سازمانهای کسب و کار از مباحث مهم در رهبری سازمان است . اقبال به جهت گیری اخلاقی در توسعه اقتصادی راهی برای تبدیل تهدید به فرصت تلقی می شود . مدیران ایرانی نیز علاوه بر توجه به جایگاه راهبردی اخلاق در موفقیت سازمانی ، بر اساس دغدغه های دینی بر اخلاق در کسب و کار اقبال می کنند . اخلاق در مدیریت و رهبریت هم ریشه در تمدن ایران با ستان دارد و یافته های باستان شناسان جهت گیری اخلاقی را در نظام سیاسی هخامنشیان ، بلکه در تمدن پیش از آنان نشان می دهد و هم پیامبر گرامی اسلام - ص - بعثت خودرا در جهت اتمام مکارم اخلاقی نهاده است . مدیران ایرانی از منابع معرفتی غنی در تحلیل معضلات اخلاقی سازمانها برخوردارند و اگر نیازهای پژوهشی در این حوزه به نحو واضح و متمایز تعریف شوند ، توسعه معرفتی در اخلاق کسب و کار میسور خواهد شد . شناخت دقیق کسب و کار در مفهوم جهانی آن ، تحلیلی مسائل امروز و فردای کسب و کار جهانی شرط لازم چنین توسعه ای است .ارتباط وثیق صنعت و دانشگاه می تواند به صورت بندی دقیق مسائل اخلاقی در کسب و کار و مطالعات نظام مند در رفع این نیازها مدد رساند - قراملکی، . - 15 : 1385
معنا شناسی اخلاق و علم اخلاق
واژه اخلاق جمع خلق است که در لغت به معنای سرشت و سجیه آمده است ؛ اعم از سجایای نیکو و پسندیده، مانند راستگویی و پاکدامنی ، یا سجایای زشت و ناپسند، مانند دروغگویی و آلوده دامنی . در عموم کتاب های لغوی، این واژه با واژه "خلق" هم ریشه شمرده شده است. خلق زیبا به معنای بهره مندی از سرشت و سجیه زیبا و پسندیده و خلق زیبا به معنای داشتن آفرینش و ظاهری زیبا و اندامی موزون و هماهنگ است. دانشمندان اخلاق این واژه را در معانی پرشماری به کاربرده اند . رایج ترین معنای اصطلاحی اخلاق در میان اندیشمندان اسلامی عبارت است از : " صفات و ویژگی های پایدار در نفس که موجب می شوند کارهای متناسب با آن صفات ، به طور خودجوش و بدون نیاز به تفکر و تأمل ، از انسان صادر شود."
ابو علی مسکویه در تعریف اخلاق می گوید : اخلاق حالتی نفسانی است که بدون نیاز به تفکر و تأمل ، آدمی را به سمت انجام کار حرکت می دهد. اگر این حالت نفسانی به گونه ای باشد که کارهای زیبا و پسندیده از آن صادر شود ، آن را اخلاق خوب - اخلاق فضیلت - نامند و اگر افعال زشت و ناپسند از آن صادر گردد آن را اخلاق بد - اخلاق رذیلت - گویند. اندیشمندان مسلمان و غیر مسلمان ، برای علم اخلاق نیز تعاریف گوناگونی برشمرده اند. از میان این تعاریف به نظر می رسد جامع ترین تعریف این است که بگوییم علم اخلاق علمی است که با معرفی و شناساندن انواع خوبی ها و بدی ها ، راههای کسب خوبی ها و رفع و دفع بدی ها را به ما می آموزد. یعنی هم بعد شناختی و معرفتی دارد و هم بعد عملی و رفتاری . علم اخلاق، همانند فلسفه و علوم عقلی محض نیست که صرف بعد عقلانی و نظری انسان را تقویت کند؛ بلکه هدف اصلی آن، آموزش شیوه رفتار است - شریفی، . - 26 - 25 :1395
اهمیت و ضرورت اخلاق
دانشمندان مسلمان ، علم اخلاق را برترین علم یا دست کم یکی از برترین علوم می دانند . ابن مسکویه در کتاب تهذیب الاخلاق و تطهیرالاعراق می نویسد : این علم از همه علوم برتر است و به نیکو کردن رفتار انسان از آن جهت که انسان است ، می پردازد . از این روی ، دانشمندان مسلمان به دانشجویان توصیه می کنند پیش ازفراگیری هرعلمی به فراگیری علم اخلاق بپردازند .علمای اخلاق در اهمیت واو لولیت علم اخلاق بردیگرعلوم دلایل متعددی رابرشمرده اندکه به اختصاربرخی ازانهارابیان می کنیم:.1 روح انسان مانندجسم اوسلامت وبیماری دارد .
خداونددر قران درباره منافقان می فرماید:فی قلوبهم مرضُ فزادهم االله مرضاُ ؛ دردلهایشان مرضی است؛وخدابرمرضشان افزود.همچنان که برای محافظت ازسلامت بدن ، آشنایی باویژگی های بدن سالم ،بیماری ها،علل آنها وراه های درمانشان ضروری است ،برای حفظ سلامتی روح نیز آشنایی با ویژگی های روح سالم ،علل و راه های درمان آنها لازم است.سلامت روح درگروآراسته بودن آن به صفت های پسندیده وبیماری روح نیز ناشی ازتاثیر صفت های ناپسند در آن است.صفت های پسندیده وناپسندوچگونگی آراستن نفس به صفت های پسندیده وزدودن صفت های ناپسند از آن،درعلم اخلاق بیان می شود . 2.توانایی تشخیص خوب ازبد وزشت اززیبا درگروسلامت روحی انسان وتهذیب نفس ازآلودگی هاست.خداوند درقران می فرماید:کلابل علی قلوبهم ما کانوا یکسبون ؛نه چنین است ،بلکه آنچه مرتکب می شدند زنگار بر دلهایشان بسته است .
علامه طباطبایی درباره این آیه می فرماید:رفتارهای ناشایست برقلب انسان تاثیرنهاده ،باآن شکل وصورت خاصی می دهند؛آن گونه که قلب انسان ازدرک حقایق عاجزشود.ضرب المثلی معروف می گوید - عقل سالم دربدن سالم است. - این سخن به واقعیتی مهم اشاره دارد و آن اینکه سلامت بدن شرط لازم برای سلامت عقل،یعنی توانایی درک حقایق وتشخیص خوب از بد وحق ازباطل است .اما براساس دیدگاه قرانی ،انسان درصورتی می تواند از توانایی درک حقایق وتشخیص خوب ازبدبرخوردار باشدکه افزون بر داشتن سلامت جسمی ،ازسلامت روحی نیز برخوردار باشد .حتی می توان گفت ازدید قران نقش سلامت روحی بسیارمهم ترازنقش سلامت جسمی است.علمی که عهده داربیان سلامت وبیماری روح انسان وراه های درمان این بیماری هاست ،علم اخلاق نام دارد..3آرامش انسان درزندگی نیز درگروسلامت روحی اوست.
همچنان که بیماری های جسمانی آرام وقرار رااز انسان می گیرند وزندگی رابراو تلخ میکنند،بیماری های روحی مانند حسادت ،خودبزرگ بینی ،کینه ورزی وکفر ب خدانیز سکون وقرار راازروح انسان می رباید.بیماری های روحی ممکن است بیماری های بدنی نیز ایجادکنند.امروزه روانشناسان معتقدندبرخی بیماری های بدنی انسان بابیماری های روانی ارتباط دارد. برای مثال ،افسردگی ممکن است بااختلال درکاردستگاه گوارش ناراحتی های خاصی را ایجاد کند.بیماری های روحی مستقیم وغیرمستقیم دراز میان بردن آرامش روانی انسان موثرند وتنها راه خلاصی از آنها،آگاهی عمیق از علم اخلاق وعمل به توصیه های آن است..4نشاط وشادابی زندگی اجتماعی انسان تاحدزیادی در گرواخلاقی زیستن افراد است.به درجامعه ای که اصول اخلاقی رعایت می شود،زندگی اجتماعی ازنشاط برخوردار است وجامعه به راحتی می تواند به اهداف مورد نظر خوددرابعاد اقتصادی وسیاسی برسد - داودی،. - 15-14-13 :1395
موضوع تربیت و اخلاق
هر علمی موضوعی دارد که در آن علم از مسائل مربوط به آن موضوع بحث می شود . موضوع تربیت و اخلاق ، انسان است . انسان از دیدگاه اسلام و مکاتب الهی ، دارای دو بُعد جسمانی و روحانی - مادی و معنوی - است که هر کدام قابلیت تر بیت دارد : انسان از هنگامی که نطفه اش منعقد می شودبعدتا از تولد و دوران شیر خوارگی ، طفولیت ، کودکی ، نوجوانی ، جوانی و حتی بزرگسالی در بُعد جسمانی رشد می یابد و در بُعد معنوی نیز احساسات ، عواطف ، فکر ، عقل ، ایمان و اخلاق او همواره در حال تربیت است ؛ بنابراین ، شناخت این ابعاد برای تربیت ضروری است و بدون آن نمی توان ادعا کرد تربیت به معنای جامع ان در مورد انسان تحقق پذیرفته است - رهبر، رحیمیان ،. - 10 - 9 :1382
