بخشی از مقاله
چکیده
پزشکی بازساختی، شاخه ای از علم نوین پزشکی است که هدف آن ترمیم و احیا بافت یا اندام آسیب دیده یا از دست رفته می باشد. دانشمندان، آینده پزشکی جهان را در گرو پیشرفتهای پزشکی بازساختی دانسته و اظهار میکنند سرعت پیشرفت در حوزه علوم پزشکی به شکلی است که می توان سلول های بنیادی و پزشکی بازساختی را »پزشکی آینده« نامید. جمهوری اسلامی ایران از معدود کشورهای دارای این فناوری بوده و پتانسیل بالایی در دستیابی به رتبه برتر منطقه و تاثیرگذار در جهان را داراست. جایگاه این فناوری نوظهور بایستی به سرعت در اسناد برنامهای و اسناد عرصهای پیشرفت تعریف گردد و برای نیل به اهداف والای انسانی و افزایش کیفیت زندگی انسانها و کاهش آلام و درد بیماریها، تلاش کرد. الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، به عنوان سند بالادستی نظام و مشرف بر تمامی برنامهها و عرصهها، جایگاه بسیار مناسبی برای این فناوری است.
واژگان کلیدی: پزشکی بازساختی، الگوی پیشرفت، پزشکی ترمیمی، فناوری همگرا
طرح موضوع
پزشکی بازساختی1، شاخه ای از علم نوین پزشکی است که هدف آن ترمیم و احیا بافت یا اندام آسیب دیده یا از دست رفته می باشد که باتوجه به نوع رویکرد و روش درمانی به انواع گوناگونی شاخه بندی میگردد. مهندسی بافت و سلول درمانی دو دست پرتوان پزشکی بازساختی هستند که میتوانند آینده پزشکی جهان را تغییر داده و موجب تحول عظیم شرکتهای مرتبط با این راستا شوند. همچنین علوم و فناوری سلول های بنیادی و کاربرد آن در پزشکی بازساختی طی سالهای اخیر با اقبال بسیاری از محققین و دانشمندان جهان مواجه شده است. رصد تحولات این حوزه، نشانگر آن است
که سرمایهگذاریهای چشمگیری توسط شرکتهای بزرگ کشورهای پیشرفته صورت گرفته و این امر حاکی از نقش مهم این حیطه از علم و فناوری در آینده بازار سلامت و درمان بیماریهای صعب العلاج بوده و به همین جهت تسلط بر این دانش راهبردی در دهه بعد موجبات اقتدار در سطح ملی و بین المللی را فراهم خواهد آورد .[1] جمهوری اسلامی ایران طی ده سال گذشته به برکت وجود دانشمندانی فرهیخته، تلاشهای گستردهای را در جهت بومی سازی این دانش راهبردی به انجام رسانده و هم اکنون جزو معدود کشورهای دارای این فناوری در جهان میباشدلزوم تعریف
جایگاه مناسب و در خور، در اسناد بالادستی
بر اساس اسناد برنامهای کشور، ایران اسلامی در حال تبدیل شدن به عنوان کشوری قدرتمند، مستقل و پیشتاز عرصه-های علمی و فناوری میباشد. در بند سوم ماده 9 چشمانداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404، لزوم کسب فناوری، به ویژه فناوریهای نو شامل ریزفناوری و فناوریهای زیستی، اطلاعات و ارتباطات، زیست محیطی، هوافضا و هستهای به تصریح بیان شده است .[2] این مهم، میسر نخواهد شد مگر با پیشتازی در علم و همگام بودن با فناوریهای روز دنیا. چنان که گفته شد، دانشمندان، آینده پزشکی جهان را در گرو پیشرفتهای پزشکی بازساختی دانسته و اظهار میکنند سرعت پیشرفت در حوزه علوم پزشکی به شکلی است که می توان سلول های بنیادی و پزشکی بازساختی را »پزشکی آینده« نامید.
لکن در نقشه جامع علمی کشور، مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی [3]، سلولهای بنیادی و پزشکی مولکولی در اولویتهای "الف" علوم پایه و کاربردی جای گرفتهاند؛ در حالی که فرآوردههای زیستی در اولویت "ب" گروه سلامت جای دارد. این دیدگاه، نشان میدهد طفل نوپای پزشکی بازساختی ، محکوم به باقی ماندن در دوران طفولیت بوده و فعلا در گیر و دار مقالات و پژوهشهای پایهای است. در اسناد برنامهای کشور نیز، همانند برنامه ششم توسعه [4]، پزشکی بازساختی، به عنوان علمی که انقلاب علم پزشکی نامیده میشود، جایی نداشته و مغفول مانده است. سند بالادستی الگوی پیشرفت، فرصت مناسبی برای جبران این نقصها و کمبودها است. لازم است که حوزه پزشکی بازساختی که حوزهای فراگیر و بین رشتهای بوده به عنوان فرصتی برای نیل به رتبه برتر منطقه و تاثیر گذار در جهان تعریف شده و از پتانسیل عظیم کشور در داشتن متخصصین پزشکی، مهندسی و رشتههای مربوطه استفاده صحیحی گردد.
جایگاه فعلی پزشکی بازساختی در کشور
با وجود پیشرفت های بسیار گسترده علم پزشکی از دیرباز تاکنون، هنوز تعداد قابل توجهی از بیماریها قابل درمان نیستند و کنترل علائم بیماری تنها راه چاره است. از این رو پزشکی بازساختی سعی دارد با استفاده از همان ابزاری که بدن به طور طبیعی در ترمیم بافتها و ارگانهای آسیبدیده مورد استفاده قرار میدهد، به درمان قطعی این بیماریها بپردازد. مهندسی بافت، یکی از برجسته ترین ابداعات و کشفیات دانش پزشکی طی قرن گذشته به حساب میآید. این رشته در سال 1993 به عنوان یک علم بین رشتهای معرفی شد .[5] در تعریفی ساده، این علم عبارت از کاربرد اصول و روشهای زیست شناسی و مهندسی در جهت ساخت جایگزینهای زیستی به منظور ترمیم و بازسازی بافتها آسیب دیده و تخریبشده میباشد.
سلول، داربست و فاکتورهای بیوشیمیایی، سه مولفه اصلی مهندسی بافت هستند. متخصصین این رشته سعی دارند با توجه به بکارگیری قدرت تکثیر و تمایز سلولهای بافتهای مختلف، بالاخص سلول-های بنیادی و جای دادن این سلولها در داربستهایی با خاصیت فیزیوشیمیایی مناسب و زیست سازگار، به همراه عوامل شیمیایی مختلف، بافتهای آسیب دیده و یا از دست رفته را ترمیم کرده و عملکرد بافتهای مذکور را به آنها بازگردانند. جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر با مهندسی بافت استخوان، غضروف، قرنیه، دندان، پوست و ... همگام با پیشرفتهای روز دنیا، در حال تکمیل پروسه این عرصه از پژوهش تا بالین میباشد و امید است در آیندهای نه چندان دور، بتوان به مهندسی بافت ارگان به کمک بیوپرینترهای سهبعدی دست یافت. لکن مطابق آنچه که گفته شد، در این میان، برنامهریزی دقیق و منظم و تعریف جایگاه مناسب و در خور برای این علم در اسناد برنامهای کشور و نیز اسناد عرصهی پیشرفت لازم و ضروری است.
همچنین، طبق تعریف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی [6]، علوم سلولی کاربردی علومی هستند که در تهیه، تولید و تکثیر سلولها، تمایز و فرآوری آنها جهت استفاده در درمان بیماریها فعالیت دارند. در حال حاضر، علوم سلولی کاربردی1 در دانشگاههای دنیا مشتمل بر رشتههایی مانند سلول درمانی2 و کلونینگ3 است که دربرگیرنده روشهای مختلف کار با سلولها از قبیل جداسازی، کشت و تمایزدهی سلولی و استفاده از روشهای مهندسی ژنتیک جهت تغییرات ژنتیکی در آنها و یا شناسایی مارکرهای سلولی در سطح سلولهای زنده و روشهای پروتئومیکس در شناسایی عناصر پروتئینی جهت استفاده در تحقیقات سلولی و سلول درمانی میباشد. با توجه به اینکه چشم انداز علوم سلولی کاربردی، در سال تاسیس این رشته4 در جمهوری اسلامی ایران، نیل به سه کشور برتر منطقه در زمینه استانداردهای آموزشی و پیامدهای پژوهشی و دارای رتبه شدن در دنیا، بوده است، لازم است پس از گذشت 6 سال، ارزیابی از آرمان و رسالت و چشمانداز ترسیم شده صورت گرفته و در صورت عدم تحقق، علتیابی گردد.
نتیجهگیری
پزشکی بازساختی، شاخه ای از علم نوین پزشکی است که هدف آن ترمیم و احیا بافت یا اندام آسیب دیده یا از دست رفته می باشد. جمهوری اسلامی ایران از معدود کشورهای دارای این فناوری بوده و پتانسیل بالایی در دستیابی به رتبه برتر منطقه و تاثیرگذار در جهان را داراست. جایگاه این فناوری نوظهور بایستی به سرعت در اسناد برنامهای و اسناد عرصهای پیشرفت تعریف گردد و برای نیل به اهداف والای انسانی و افزایش کیفیت زندگی انسانها و کاهش آلام و درد بیماریها، تلاش کرد. الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، به عنوان سند بالادستی نظام و مشرف بر تمامی برنامهها و عرصهها،
