بخشی از مقاله
چکیده
دو صفت رحمان - رحمت عام الهی - و رحیم - رحمت خاص الهی - حاکی از دو نوع تعامل خداوند با بندگان است. مؤمنان و جامعه ایمانی، مشمول رحمت خاص الهی و دیگر انسانها مشمول رحمت عام اویند. رحمت عام در پرتو عنایت و اراده عام الهی، متناظر با قواعد و قوانین تکوینی عالم است که علم و دانش بشری، متکفل فهم و استخراج آن است. رحمت خاص در پرتو اراده خاص الهی، متناظر با قوانین و مداخله تشریعی خداوند در عالم است که در دو سوی سلب و فیض نمودار میشود. جامعه غیر دینی، بر مدار قوانین تکوینی عالم به هدفی که ترسیم کرده و پاداش یا نتیجه طبیعی برنامهریزی و عمل خود منتهی میشود. در مقابل، نتیجه فعالیت و برنامهریزی جامعه دینی در چارچوب قوانین تکوینی عالم، میتواند همان نتیجه یا کمتر یا بیشتر باشد. جامعه دینی با تکیه بر عنصر ایمان و تقوا میتواند به نتیجهای مضاعف و دوچندان دست یابد.بر این اساس، خروجی الگوی توسعه غربی تکنولوﮊی - سختافزار - و خروجی الگوی پیشرفت اسلامی، انسان کامل - نرمافزار - است. تمرکز جامعه غیر دینی، بر کشف و استخراج هر چه بیشتر قوانین تکوینی عالم و نقطه تمرکز جامعه دینی علاوه بر تلاش در راستای کشف و فهم قوانین تکوینی، تلاش برای افزایش ایمان و تقوا است.
مقدمه
برنامه توسعه در کشورهای غربی با هدف تسخیر جهان طبیعت بر گسترش ابزارهای تکنولوﮊیک، تمرکز داشته است. تلاش برای دستیابی به رفاه و برخورداری هر چه بیشتر از مواهب مادی و دنیایی در کنار کمترین رنج انسانی را میتوان در دو سوی مدل غربی توسعه در نظر گرفت. انسان در این رویکرد از سوئی باید از بیشترین رفاه مادی برخوردار باشد و از سوی دیگر در این مسیر باید کمترین رنج جسمانی را متحمل شود. بهعنوان مثال اگر تهیه خوراک روزانه نیازمند کشاورزی بوده و در جوامع ابتدایی برای استحصال یک واحد گندم به بالاترین درگیری جسمی و نیروی بدنی انسان نیاز بوده است؛ بشر با اختراع ابزار در مسیر دستیابی به بیشترین میزان خوراک در عین کاهش کاربرد نیروی جسمانی انسان گام برداشته است. اختراع آتش، چرخ، نیروی الکتریسیته و مانند آن، چیزی جز آگاهی به قوانین تکوینی حاکم بر جهان هستی نیست؛ ازاینرو کاربرد دانش در مسیر توسعه، به کشف قوانین تکوینی ترجمه میشود.
قانون تکوینی، قانونی است که در چارچوب قانون علیت، مقدمات و علت یا عوامل رسیدن به معلول مورد نظر را بیان میکند. قوانین تکوینی در حوزههای مختلف زیستی، فلسفی، منطقی، اجتماعی و ... حضور دارند. قانون تکوینی در حوزه امور طبیعی و زیستی میگوید آب در دمای صد درجه میجوشد، زمین دارای جاذبه است و هر شیئ که از فاصلهای معین در آسمان رها شود به نسبت وزنی که دارد با سرعتی معین به زمین میافتد. در یک بیان کلی، هر حکم و قانونی که علوم تجربی به آن دست پیدا کرده یا میکند قانونی تکوینی در جهان هستی است که از آغاز خلقت دنیا وجود داشته و تا پایان آن نیز باقی خواهد بود.
دستیابی به مواهب بیشتر مادی، هدف از توسعه در رویکرد غربی است. در این رویکرد، کشف ابزارهای تکنولوﮊیک، یکی از اهداف میانی برای رسیدن به آن هدف غایی بهشمار میرود. راهبرد وصول به این هدف یعنی آنچه بیشترین انگیزه برای حرکت در این مسیر را برآورده میکند محوریت نفع شخصی است. این مدل و الگویی مبتنی بر قوانین شناخته شده تکوینی حاکم بر انسان و هستی است. وجه مادی توسعه در اهداف، اصول و راهبردها، مشخصه ویژه الگوی غربی توسعه است.تحول در این برداشت از جهان و انسان، مکاتب مختلفی را در الگوی توسعه پدید آورده است. ارزشهای فرهنگی و اجتماعی، مبنای دیگری برای تفاوت در مکاتب اقتصادی و الگوهای توسعه به شمار میرود.
اسلام به عنوان یک مکتب فکری و عملی که دارای رویکرد معرفت شناختی، جهانشناختی و انسانشناختی ویژهای است، مسیر توسعه و پیشرفت جامعه را بر مبنای همین اصول بنیادی تعریف و بیان میکند. توسعه در اسلام، یک مفهوم چند بعدی است که علاوه بر بعد مادی و تلاش در راستای سلطه بر قوانین تکوینی، نتیجه مجموعهای از عوامل روحی، نفسانی و اجتماعی است. مطالعه تأثیر عاملی مانند صله رحم بر آبادانی شهرها یا طولانی شدن عمرها ٢ تنها در چارچوب این رویکرد و مفهوم چند بعدی توسعه قابل تبیین است. ایمان و تقوا عوامل دیگری هستند که رویکرد جهانشناختی و معرفتی اسلام بر نقش و تأثیر آنها در فزونی بهرهمندی جامعه دینی از مواهب مادی تأکید میکند.٣ برایناساس نوشتار حاضر بهدنبال
