بخشی از مقاله
چکیده
علیرغم گذشت چند دهه مفهومپردازيهاي مرتبط با یادگیري الکترونیکی در عرصه جهانی و حدود یک دهه تجربه در ایران، هنوز برنامهریزي تحولگرایانه در راستاي توسعه کارآمد این ابزار فناوري در محیطهاي آموزش عالی صورت نگرفته است. به دلیل باورناپذیري برخی مدیران و سیاستگذاران، با وجود تحولات نظري، آموزش عالی ایران نتوانسته است در عرصه عمل از این انقلاب فناوري بهطور مؤثر استفاده نماید. هنوز پرسشهاي مختلفی در اذهان مسئولین و سیاستگذاران آموزش عالی درمورد اهمیت و اثرگذاري یادگیري الکترونیکی وجود دارد که لازم است مورد بررسی و بازکاوي قرار گیرد.
از طرفی، توجه به روند بهکارگیري این فناوري در دانشگاههاي برتر دنیا میتواند بهعنوان راهبردي اساسی در ترسیم مسیر آتی کارگشا بوده و نقش ایفا نماید. این کاوش پس از مرور بر مقدمات اساسی یادگیري الکترونیکی، به جایگاه این فناوري در دانشگاههاي برتر جهان و نیز تحولات آن در حوزه آموزش میپردازد. در ادامه با توجه به بررسی لازم و تجارب موجود الزامات راهبردي در توسعه و بهکارگیري این فناوري در آموزش عالی ایران پرداخته میشود. یافتههاي این مطالعه میتواند به آغاز فصل جدیدي از گذار از تحولات مفهومی و رویکردهاي نظري به سمت سیاستگذاري عملی یادگیري الکترونیکی در آموزش عالی کشور بینجامد.
کلیدواژه: آموزش عالی، یادگیري الکترونیکی، فناوري، ایران، درسهاي آموخته شده براي دانشگاههاي برتر.
مقدمه
تغییرات قابل توجه در نحوه و رویکردهاي آموزش - Moore et al. 2011 - ، اثرات روند فناوري بر تغییر پارادایم در فرایندهاي آموزشی - Park & Nafukho 2004 - ، سریعتر شدن روند تغییر در برنامههاي درسی و نوآوري در جهان - Nafukho 2007 - و ورود فناوري اطلاعات و ارتباطات1 در آموزش عالی به غنیتر شدن الگوي آموزش با کمک قابلیتهاي آنها انجامیده است - ظریفصنایعی - 1389؛ این فناوري که به سمت آموزش از راه دور و بهطور خاصتر، »یادگیري الکترونیکی« پیش رفته - - Fourie 2010، فرصتهاي آموزشی مؤثري را براي نظام آموزش عالی فراهم آورده است - اناري نژاد و محمدي . - 1393 یادگیري الکترونیکی یک روش جایگزین براي دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی است - Lin et al. 2011 -
که محیط جدیدي را براي یادگیري فراهم میکند - اکبري بورنگ و دیگران . - 1391 چراکه استفاده از یادگیري الکترونیکی مزایایی ازجمله ارتباطات و تعامل بین فراگیران، توسعه جمعی و دسترسی به دانش بیشتر خواهد داشت . - Benta et al. 2014 - به همین دلیل، در آموزش عالی کشور بسیاري از دانشگاههاي کشور مایل به راهاندازي دورههاي الکترونیکی با بهرهگیري از قابلیتهاي فناوري اطلاعات در قالب یادگیري الکترونیکی هستند - باقري مجد و دیگران - 1392 تا بتوانند برنامههاي خلاقانهاي ارائه دهند. با توجه به پتانسیل بالاي یادگیري الکترونیکی جهت »آموزش مداوم« یا »آموزش مادامالعمر« میتوان هشدار کریستوفرگالوین رئیس کمپانی Motorlla را جدي گرفت که میگوید: Motorolla دیگر مهندسینی با مدارج تحصیل چهارساله را بکار نخواهد گرفت و به دنبال کارکنانی خواهیم بود که مدارج تحصیلی 40 ساله داشته باشند - صفوي . - 1388
یادگیري الکترونیکی، در طول سالهاي اخیر، سطح وسیعی از آموزش دانشگاهها را در سراسر جهان پوشانده و به جهت تحرکاتی که در سطح جهان رخ داده، رویکرد و ویژگیهاي آموزش عالی در دنیا تغییرات قابل توجهی یافته است - Dalayeva . - 2013 درواقع، جوامع سعی دارند با استفاده از این روشها، قلمرو آموزشی خود را بدون مواجهه با موانع ناشی از زمان و مکان گسترش دهند - خداداد حسینی و دیگران . - 1392 توجه نظام آموزش عالی ایران نیز مدتهاست که به این نوع آموزش فناورانه جلب شده و باعث شده است که اقدامات و پژوهشهاي متعددي در زمینه امکانسنجی، پیادهسازي و یا توسعه این آموزش در دانشگاه بهطور مستمر صورت گیرد که ازجمله میتوان به پژوهشها و مطالعات مانیان و دیگران - 1384 - ، صفوي - 1388 - ، قدمیاري و دیگران - 1389 - ، اناري نژاد و دیگران - 1391 - ، اسماعیلی و دیگران - 1395 - ، قربانخانی و صالحی - 1396 - ، نجیمی و دیگران - 1396 - ، گنجی ارجنکی - 1396 - ، دیده خانی و دیگران - 1396 - ، جعفريفر و دیگران - 1396 - ، صفوي - 2008 - ، داراب و منتظر - 2011 - ، منتظر و بحرینینژاد - 2012 - و روشنی علی بنه سی و دیگران - 2016 - اشاره کرد.
باوجوداین که این روند در طی سالیان گذشته در حوزه سیاستگذاري و اجرا در نظام آموزش عالی ایران بسیار دنبال شده است، اما در بهکارگیري این فناوري و دستیابی به اثربخشی مؤثر آن عمل نشده است. با وجود این، باید روند پیادهسازي یادگیري الکترونیکی هم در ایران و هم در سایر کشورهاي جهان را شناخت تا بتوان به عوامل بازدارنده و تقویتکننده آن در این کشورها پی برد. در این مسیر یافتههاي این مطالعات میتواند به آغاز فصل جدیدي از گذار از تحولات مفهومی و رویکردهاي نظري به سمت سیاستگذاري عملی یادگیري الکترونیکی در آموزش عالی کشور بینجامد. بهعبارت دیگر، امروزه بسیاري از متفکران و متخصصان تعلیم و تربیت که حامی دیدگاههاي نوین در زمینه اصلاحات آموزشی هستند، بر این باورند که برنامهریزي تحولات بهمنظور تجدیدنظر اساسی در عملکرد گذشته و کنونی نظامهاي تربیتی هر کشور، باید در پرتو بررسی پیشینه تحولات آموزشی و تحلیل وضیعت کنونی نظام آموزشی صورت گیرد زیرا در این صورت میتوان با دیدي باز و جامع عواملی را که موجب رکود فعالیتهاي فرهنگی و علمی و شکلگیري روشهاي کنونی نظام آموزشی است، شناسایی کرد - طریفی حسینی - 1389؛ اما بررسی و برنامهریزي تحولات براي آموزش عالی را نمیتوان تنها به همین نقطه ختم کرد.
چراکه علاوه بر این، نیازمند آن است که با بهرهگیري از سیر تحولات و تغییرات در نمونههاي موفق و الگوگیري از روند آنها نهتنها بتوان به اصلاح روند گذشته پرداخت، بلکه در آینده در مسیر درست و تجربهشدهاي گام نهاد. یادگیري الکترونیکی نیز بهعنوان بخشی مهم و برجسته در روند تغییرات و تحولات آموزش عالی در ایران از این امر مستثنی نیست.بنابراین براي توسعه یادگیري الکترونیکی در سطح دانشگاههاي کشور علاوه بر شناخت عوامل محرك و موانع بازدارنده را - درروند آینده - ، بایستی با بهرهگیري از تجارب، راهکارهاي مناسبی را براي سرعت بخشیدن به فرآیند توسعه یادگیري الکترونیکی انتخاب نمود - کاردان و فهیمیفر . - 1381
چراکه استفاده از تجربیات نمونههاي موفق دانشگاه مجازي، استانداردهاي لازم براي ارزیابی فراگیران و اساتید در دانشگاه، به دست خواهد داد و برنامهاي براي کنترل و ارزیابی تمام تلاشهاي صورت گرفته در زمینه یادگیري الکترونیکی و شناخت لازم را از رویکردهاي جدید آموزشی - نظیر یادگیري مشارکتی، یادگیري خودمدار، مشارکت تعاملی و رویکرد حل مسئله - را فراهم میآورد - باقري مجد و دیگران . - 1392 از این رو پژوهش حاضر، ضمن مطالعه تجارب برخی کشورها و دانشگاههاي برتر دنیا با تأکید بر دانشگاههاي برتر کشور آمریکا در زمینه یادگیري الکترونیکی و رویکرد آنها، با بررسی آینده تحولات در آموزش عالی ایران، سعی دارد رویکرد روشنتري را براي یادگیري الکترونیکی کشور ارائه دهد.
جایگاه یادگیري الکترونیکی در دانشگاههاي برتر دنیا1
روند تغییرات فناوري اطلاعات و ارتباط در سراسر جهان، جوامع علمی و دانشگاهها را به سمت و سویی میکشاند که نیاز به استفاده از یادگیري الکترونیکی به دلیل مزایا و قابلیتهایی که در همگامی با این تغییرات دارد، احساس میشود. از این رو کشورها و دانشگاههاي برتر دنیا این نیاز به تغییر را درك کرده و با توجه به آن، براي استفاده از این فناوري برنامهریزي میکنند. نتیجه این فناوري، ایجاد و گسترش سیستم یادگیري الکترونیکی در دانشگاهها و سایر مؤسسات آموزش عالی در جاي جاي این کشورها میباشد. از نمونههاي بارز این امر میتوان به کشور ایالاتمتحده امریکا اشاره داشت.
این کشور به دلیل آنکه دانشگاههایی را دارا میباشد که هر ساله در رتبهبندي از نظر آموزش و تجهیزات در سطح برترینهاي دنیا میباشند، بهخوبی توانسته است بر یادگیري الکترونیکی در نظام آموزش عالی خود سرمایهگذاري کند. برخی از آنها عبارتاند از: دانشگاه استنفورد، میشیگان، جان هاپکینز، دوك و پنسیلوانیا. بررسی رویکرد این دانشگاهها به یادگیري الکترونیکی و نیز تحولات آینده آموزش عالی میتواند ما را در پیشنهاد و ارائه راهی روشنتر براي تحول جایگاه یادگیري الکترونیکی در نظام آموزش عالی ایران یاري رساند. به همین جهت، در ادامه به روندها در هر یک از دانشگاههاي مذکور پرداخته میشود.
.1 دانشگاه استنفورد:2 ایالت کالیفرنیا3
استنفورد که واقع در قلب دره سیلیکون4 ایالت کالیفرنیاي امریکا میباشد، یکی از برجستهترین دانشگاههاي آموزشی و پژوهشی در جهان است که از زمان تأسیس خود در سال 1891 تاکنون، به دنبال یافتن راهحل براي چالشهاي بزرگ و آماده شدن دانشجویان براي رهبري در یک جهان پیچیده است. دانشگاه استنفورد، بهواقع رویکردي آیندهنگرانه را دنبال میکند تا بتواند به نیازهاي آینده دانشجویان، فراگیران و نیز جامعه پیرامون خویش در سطح ملی و جهانی پاسخ گوید. این امر از آنجا برمیآید که محور آموزش این دانشگاه حول تربیت رهبران آینده بوده تا بتوانند در سطح جهانی حضور یابند.
بهعلاوه در این دانشگاه، سعی شده است که با حفظ عوامل و موضوعات کلیدي، تمرکز از حوزههاي علمی خاص و مورد توجه حال و آینده دور نشود که عبارتاند از محیطزیست، روابط بینالملل، سلامت، هنر و آموزشوپرورش. دانشگاه استنفورد بهعنوان یکی از دانشگاههاي برجسته در جهان، توانسته است با رویکرد کارآفرینانهاي که میراث شخصیت بنیانگذاران آن، یعنی جین وِللند استنفورد5 میباشد، بسیاري از مرزهاي نیاز و توسعه علوم انسانی، اجتماعی، مهندسی و علوم پایه را پشت سر گذارد و بهخوبی با رویکرد چندفرهنگی جایگاه خوبی را در یک منطقه -از نظر فرهنگی متنوع- کسب کند. با حفظ این ویژگیها، در قلمرو پژوهش نیز چیزهاي تازهاي در انتظار استنفورد است. چراکه رویکرد این دانشگاه آن است که عصر جهانی شدن پیش روست و میبایست در حوزههایی که آنها را آمادهتر میسازد، حرکت
