بخشی از مقاله
چکیده
حدود سه دهه است که اصول پایداری به عنوان هدفی اساسی در برنامه ها و طرح های توسعه جهانی،منطقه ای،ملی و محلی - شهری و روستایی - مورد توجه قرار گرفته است.از این رو مطالعات متعددی در جهت تبدیل مفهوم پایداری به اصول و قواعد یا راهکارهای مشخص و کاربردی در برنامه ریزیهای توسعه شهری صورت گرفته است.این در حالی است که جامعه علمی و حرفه ای شهرسازی ایران هنوز به مجموعه مدونی از چنین اصول و قواعدی دسترسی ندارد.
این نوشتار سعی دارد تا با پیاده کردن و سنجش اصول پایداری در موضعی خاص - محله هفت چنار - گامی در جهت نیل به این مهم بردارد. با توجه به مولفه های مورد بررسی، رویکرد این پژوهش» توصیفی- تحلیلی« است. جمع آوری اطلاعات برپایه کسب آمار و اطلاعات از سازمان های مربوطه، مطالعات کتابخانه ای و پرسشنامه می باشد. بر اساس این پژوهش می توان اظهار کرد محله هفت چنار به لحاظ اجتماعی از پایداری مناسبی برخوردار است ولی به لحاظ دسترسی به فضاهای خدماتی و ظرفیت قابل تحمل محله به شدت با مشکل روبرو است که آینده این محله را تهدید می کند.
.1 مقدمه
تغییر و تحول در محیط های شهری امری اجتناب ناپذیر است و عوامل و نیرو های متعددی شامل نیروهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، جمعیتی، فناوری و زیست محیطی در فرایند و شدت و ضعف این تحولات موثر است. این عوامل می تواند شکل و ساختار محله های شهری را دگرگون سازد. فرایندهای و نگرش های مختلف توسعه شهری ایده های متفاوتی در تجزیه و تحلیل و ارائه راه حل برای این مسائل مطرح کرده اند. با گذشت زمان در طرح های مختلف توسعه شهری نظیر طرح های جامع و پس از آن طرح های ساختاری و راهبردی تحولات اساسی رخ داد. در تدوام این تحولات در نگرش ها، ایده توسعه شهری پایدار در دهه های اخیر به عنوان محوری ترین بحث مطرح شده است.
به دنبال تشدید فعالیت های آلوده کننده در دهه های 50 و 60قرن گذشته نخست کنفرانس بین المللی محیط زیست و به دنبال آن اولین کنفرانس جهانی در ژوئن 1972 در استکهلم برگزار شد که در آن وابستگی انسان به محیط زیست و کاهش آلودگی به عنوان رهیافت توسعه پایدار مطرح شد - زیاری، . - 1375 از آن زمان به بعد کنفرانس های زیادی برگزار و نظریات فراوانی پیرامون ابعاد مختلف توسعه پایدار مطرح شده است. این نظریات ابعاد توسعه پایدار را در قالب پایداری اکولوژیکی، پایداری اقتصادی، پایداری اجتماعی، پایداری فرهنگی، پایداری مکانی و پایداری نهادی مورد تجزیه و تحلیل قرار داده اند.
یکی از مهم ترین ویژگی های طرح های توسعه پایدار کارایی آن در مقیاس های مختلف و به ویژه تاکید آن بر مقیاس های خردتر شهری یعنی محلات است. با توجه به طرح موضوع توسعه پایدار شهری در ادبیات نوین شهرسازی و توجه وسیع به آن، علیرغم نگاه ایده آل گرایانه توسعه پایدار، ملاحظات برنامه ریزی و طراحی مبتنی بر پایداری در سطح محلات و واحد های همسایگی موضوع بسیار مهمی است. چرا که در سطوح خردتر شهری دستیابی به اهداف، ملموس تر است.
.2 تعاریف و مفاهیم توسعه پایدار
لغت "پایدار" نخستین بار در مباحث مدیریت منابع قابل تجدید نظیر جنگل ها و منابع غذایی مورد توجه قرار گرفت و به طور خلاصه مباحث کنونی پایداری ریشه در پایداری اکولوژیکی داشته است. اما در مباحث امروز پایداری طیف گسترده ای از مباحث اکولوژیکی گرفته تا اصولی برای فعالیت های مختلف اقتصادی و اجتماعی را شامل می شود. توسعه پایدار در دهه های 1970 و 1980 بیشترین توجه خود را بر روی حفاظت از منابع طبیعی معطوف کرده بود و این مهم در دهه های 1980 و 1990جای خود را به مقررات اصلاحی و انعطاف پذیر بر پایه کارایی داد و از دهه 1990 مفهوم توسعه پایدار و جوامع پایدار به پارادایم اصلی در برنامه ها و طرح های توسعه در مقیاس های مختلف ارتقا یافته است. "به طور کلی می توان مجموعه ای از تعاریف ارائه شده در خصوص توسعه پایدار را به شرح ذیل ارائه کرد:
1. پاسخگویی به نیازهای نسل آینده - تامین نیازهای کنونی بدون اثر منفی بر نسل آینده - .
2. توجه به ظرفیت قابل تحمل اکوسیستم ها - بهبود کیفیت زندگی بشر همراه با توجه به ظرفیت اکوسیستم حمایت کننده - .
3. حفظ ثروت و سرمایه طبیعی - حفاظت از منابع طبیعی به عنوان دارایی های زیست محیطی - .
4. نگهداری و ارتقا سیستم ها - همراه با نگهداری و سطح کلی تنوع وتولید - .
5. بدتر نکردن - هر تغییر مثبت نبایدسیستم های اکولوژیکی و اجتماعی را فرسوده و نابود کند - .
6. پایدار کردن زندگی بشر - حفظ توان سیستم برای پایدار کردن زندگی مردم - .
7. حفاظت از محیط زیست - مراقبت همزمان در نوسازی و بهسازی - .
8. یکپارچه کردن حفاظت و توسعهبه عنوان رویکرد کلی - رضایت مندی در تامین نیازهای اساسی اجتماعی انسان، نیل به عدالت اجتماعی، محافظت از یکپارچگی اکولوژیکی - " - عزیزی، . - 1385
تعریف محله
محله ها ساخت و بافت اصلی شهرها را شکل می دهند. زندگی روزمره مردم در مقیاس محله به طور محسوس قابل درک بوده و آن را تحت تاثیر قرار می دهد. مفهوم محله می تواند از ابعاد مختلف اجتماعی، روانشناسی، ذهنی، ادراکی، کالبدی و سیاسی تعریف شود. هر یک از ابعاد تعریف خاص خود را از محله ارائه می دهند. در ایران محله کالبد سکونت و اشتغال 700-1250خانوار با شعاع دسترسی پیاده 4- 5 دقیقه تعریف می شود. در این تعریف محله دارای عناصر اصلی است که در شکل گیری آن نقش اساسی ایفا می کنند. این عناصر در دو سطح عناصر شاخص - نظیر مدارس، مسجد، فضاهای تاریخی و .. - و عناصر توزیعی - نظیر مراکز تجاری روزانه- هفتگی- پارک محله ای- مکان های ورزشی و واحد های بهداشتی - استخوان بندی محله را شکل می دهند.
اصول و معیارهای پایداری محله
توسعه پایدار در کوچکترین پاره شهری را توسعه پایدار محله ای می نامند. عموما در تحلیل پایداری سطح محله، افزایش انسجام اجتماعی، دلبستگی به محیط محله، بهداشت و سلامت محیطی، خوانایی و هویت محله ای و پایداری اقتصادی و ارزش مسکن مطرح است. برای ارزیابی پایداری در سطح محله, سیستم شهری به شکل سیستمی باز فرض می شود که محله ها زیرسیستم های آن می باشند.
در این نظام ارتباطی سنجش پایداری در سطح محله با فرض کردن محله به عنوان یک سیستم جامع مورد بررسی قرار می گیرد. بنابر این عناصر کلان شهری که بر پایداری محله اثرگذار است مورد توجه قرار نمی گیرد. از سوی محققین مختلف اصول متفاوتی برای پایداری محلات ارائه شده است که در پاره ای موارد مشترک و در برخی موارد از هم متفاوت است. به طور کلی اصول مشترک که مورد توافق همه است را می توان با عناوین هویت و سرزندگی، پویایی- سازگاری، تنوع، خوانایی و دسترسی نام برد.
هویت و سرزندگی
درک روشن از محله و سهولت در شناخت و برقراری پیوند میان عناصر و اجزای آن با سایر رویدادهاو مکان ها را می توان در زمره هویت محله دانست. معنی در محله با شکل فضایی و کیفیت آن همچنین فرهنگ ساکنین ارتباط مستقیم دارد. محله با هویت محله ای است که از سایر محله ها و مکان ها قابل تمایز و تشخیص باشد. از سوی دیگر محله خوب و پایدار محله ای است که در آن به سلامت و بهزیستی ساکنین و بقاء موجودات زنده توجه شده باشد. از جمله عوامل موثر در ایجاد سرزندگی در محله وجود فضاهای عمومی مناسب است.
این فضاها با میزان جذابیت خود و اثرگذاری بر ذهن انسان می توانند سرزندگی محله را تامین کنند. به بیان دیگر تامین فضای مناسب برای عابرین پیاده، فضای مناسب برای انجام فعالیت های اقتصادی، ترافیک آرام،امکانات و زمینه های مناسب برای خرید مردم، فضاهای تفریحی نظیر سینما و تئاتر و ... سبب ارتقا سرزندگی محله می شود - محمد مهدی عزیزی، . - 1385 سرزندگی در محله زمانی به وجود می آید، که انسان بتواند در شهر درآمد عادلانه بدست آورد، سرپناه مناسب تهیه نماید، احساس راحتی کند و تلاش و وقت خود را صرف حفاظت از تصویر مناسب شهر نماید - خدارحم بزّی، . - 1391
پویایی و سازگاری
محله ها کانون تعاملات اجتماعی، اقتصادی و وابستگی های کالبدی و زیست محیطی ساکنین خود هستند و به تبع زندگی انسان ها به صورت ارگانیک و پویا سیر تاریخی خود را طی می کند. عواملی نظیر تغییر و تحولات سبک زندگی ساکنین از گذشته تا حال، تغییر و تنوع در انواع و الگوی فعالیت ها، کمیت،کیفیت و ارزش ساختمان های مسکونی و غیر مسکونی، الگو و عمر ساختمان ها، الگوی توزیع فضاهای باز، سبز و شبکه معابر و بسیاری موارد از این دست را به عنوان مثالهایی از این پویایی دانست. تغییر در هریک از شرایط اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و زیست محیطی می تواند موجبات تحول و دگرگونی دیگر فاکتورها را فراهم کند. این دگرگونی ها را می توان در الگوی ساختمان سازی ها نظیر بلندمرتبه سازی، تغییر کاربری ها، همچنین در فرسایش و نابودی درختان و فضاهای سبز و فرسایش زیست محیطی از طریق افزایش ترافیک و ... مشاهده کرد.
