بخشی از مقاله
چکیده
موضوع خدا و موجودیّت او از محوری ترین موضوعاتی است که اندیشه ی بشر را همواره به خود مشغول داشته است؛ اندیشه ای که با رشد فکری انسان، صورتی متکامل تر به خود می گیرد و تا پایان عمر نیز از صفحه ی ذهن او دور نمی شود . حضور این اندیشه و باور در ذهن کودک ، زمینه ساز خلق اشعار بسیاری در حوزه ی شعر کودک ،در قبل و بعد از انقلاب اسلامی بوده است . در این مقاله ، با بررسی اشعار بیست و چهار شاعر، کوشش شده تا هم، جایگاه خدا در شعر کودک در دورهی انقلاب اسلامی بازنمایانده شود و هم مشخص گردد که بیشتر چه جلوههایی از خداوند، در شعر این شاعران ، نمایان شده است. در پایان روشن شد که خداوند، در شعر شاعران کودک پس از انقلاب، حضور پررنگی دارد و بیشتر در این جلوهها پدیدار گشته است؛ لطف و مهربانی خداوند، گره گشایی وحلال مشکلات بودن خداوند، تسبیح وستایش موجودات، نعمت های خدا، بازگشت به سوی خدا، عشق و دوستی خداوند، سریان خدا در همهی هستی، آفرینندگی خدا، راز و نیاز با خدا
واژه های کلیدی : خدا ، دین ، شعرکودک ، آفرینش ، موجودات
-1 مقدمه
جلوه ی خدا و ویژگی های او یکی از پربسامدترین درونمایههایی است که در شعر شاعران کودک ،در قبلو بعد از انقلاب اسلامی ، همواره مورد توجّه بوده و هست. بر اساس نظریهی ایریس یاب، کودکان همواره پرسش هایی اساسی درباره ی خدا ، داشته و دارند؛ پرسش هایی از این نمونه که خدا از کجا آمده؟آیا خدا مرا می بیند یا سخنانم را می شنود؟چه کسی در دنیا از همه قوی تراست و خدا شبیه چیست و هزاران پرسش دیگر. - یاب، - 12-14 :1388 ایریس یاب معتقد استکه تصوّر کودکان از خداوند مراحل مختلفی را پشت سر میگذاردتصوّری. که کودکان درباره ی خدا دارند، تقریبا از سه تا چهار سالگی با چراها شروع می شود و به صورتی غریزی در تمام کودکان دنیا وجوددارد.این تصوّر تا هفت سالگی ، تصوّری خام ، گیتیانه و شبیه یک انسان است؛ یعنی همان گونه که کودکان ، پدر و مادر و اطرافیان را با چشم سر می بینند،خدا را نیز این گونه تصوّر می کنند ومثلاً چنین میاندیشند که خداوند از نظر قدرت و توانایی، مانند پدر آنهاست.
این تصوّرات از نه تا دوازده سالگی تا حدودی تغییر می پذیرد و در این دوره، کودکان ، خدا را وجودی فوق طبیعی می دانند که خالق هر چیزیاست و از بالای سر آن ها ، بر همه چیز و همه کس تسلّط دارد و آنها را می بیند . - همان : - 15-16بنابراین تصوّراتی که در ذهن کودک در بارهی خداوند وجود داردبا، تصوّر یک نوجوان ، جوان و انسان بالغ کاملاًمتفاوت است. از این رو والدین باید با اتّخاذ شیوه هایی مناسب چون داستان سرایی ، خواندن اشعاری با مضامین مذهبی و با زبانی ساده و قابل فهم ، به پرسش های مذهبی کودکانشان پاسخ دهند و به کودک نیز اجازه ی پرسش و پاسخ ، تفکّر و بررسی و مکاشفه بدهند؛ چرا که این فرایند و یادگیری باید به هر شکلی و در هر زمانی به صورتی مداوم و پیوسته با برنامه و بی برنامه،انجام شود . - حکیمی و کاموس ، - 492-496 : 1382
اینجاست که رسالت مهم شاعران کودک و نوجوان، اهمیت وافر خود را نشان میدهد، چرا که شعر به دلیل بار موسیقیایی خود، میتواند بیش از دیگر انواع ادبی، کودکان را به خود جذب کند و ازاین رو، اگر شاعران کودک و نوجوان، مباحث متعدد خداشناسی را به شکلی هنری و جذاب در شعر خود، متبلور سازند، میتوان امیدوار بود که ذهن جستجوگر کودک از همان آغاز با خدا و دین و مسایل مذهبی خو میگیرد و از هرگونه انحرافی بازداشته میشود که این امر به ویژه در کشور ما که تقید به دین مبین اسلام، یکی از افتخارات مردمانش است، ضروریتر مینماید.به دلیل محدودیت حجم مقاله و حجم زیاد اشعار مورد بررسی، در مقدمه به همین مقدار بسنده می شود. در این جستار، به بررسی برخی از اشعار برجستهی شاعران کودک و نوجوان پرداخته می-شود تا روشن شود که خدا چه جایگاهی در گسترهی ادبیات کودکان دارد؟ آیا آنچنان که دنیای کودکان اقتضا میکند، تبلور خدا و ویژگیهای او به شکلی هنری و متناسب با سن آنها، در این اشعار نمود یافته است؟ از دیگر سو، بیشتر چه ویژگیهایی از خداوند، در شعر کودک متبلور شده است؟
-2 نقد و بررسی
با بررسی اشعار بیست و چهار شاعر برجستهی کودک و نوجوان روشن شد که خداوند در شعر شاعران پس از انقلاب، حضوری پررنگ دارد و بیشترین جلوههای حضور او در شعر این شاعران به قرار زیر است:
-1-2 گره گشایی وحلال مشکلات بودن خداوند
چون کودکان در سنی هستند که هنوز نمیتوانند خیلی از کارهایشان را خودشان انجام دهند و با مشکل مواجه میشوند، اشاره به گرهگشایی خداوند، میتواند خداوند را هرچه بیشتر در دل و جان کودکان جای دهد. از همین روست که این درونمایه نیز در شعر شاعران کودک، بسامد بالایی دارد. به عنوان نمونه شکوه قاسمنیا در شعر » دعای مامان«، موفق شده به خوبی با پیوند دادن پدر و مادر و خداوند و درست کردن یک رابطهی سه طرفه، این باور را به کودک منتقل کند که خداوند حلال مشکلات ماست:
