مقاله جنبه های مختلف اختلال در خواندن و راهکارهای ارتقاء دانش آموزان نارساخوان

بخشی از مقاله

چکیده

اختلال خواندن یکی از انواع اختلالات یادگیری و رایجترین اختلال یادگیری است. اختلال خواندن یا نارساخوانی ترکیبی از تواناییها و مشکلاتی است که فر ایند یادگیری را در یک یا چند زمینه از جمله خواندن، نوشتن و هجیکردن تحت تاثیر قرار میدهد. این اختلال ممکن است با مشکلاتی در زمینههای سرعت پردازش، حافظه کوتاهمدت، توالی، ادراک دیداری- شنیداری، زبان گفتاری و مهارتهای حرکتی نیز همراه باشد. در این مقاله به موضوعات مرتبط با این نوع اختلال از جمله انواع اختلالات خواندن، مشکلات کودکان دارای اختلال خواندن، مشکلات غیر اختصاصی خواندن از قبیل افسردگی و اضطراب، ارتباط نارساخوانی با اختلالهای هیجانی، اثر آموزش زندگی خانوادگی در کاهش تنیدگی والدین، ارتباط بین آگاهی صرفی و مهارت خواندن پرداخته شده است. همچنین راهکارهایی جهت درمان و بازپروری اختلال خواندن ارائه شده است.

کلمات کلیدی: راهکارها، دانش آموزان، اختلال، خواندن

مقدمه

شنیدن و خواندن وسیلهای است برای پی بردن به افکار دیگران و گفتار و نوشتن وسیلهای است برای آگاه ساختن دیگران از مقاصد و افکار خود. بنابراین تمام کوششهایی که در زمینه آموزش زبان در دبستان انجام میگیرد باید در جهت پرورش ارکان چهارگانه آن یعنی شنیدن، گفتن، خواندن و نوشتن باشد[2] و .[3] اختلال خواندن رایجترین اختلال یادگیری است. نارساخوانی ترکیبی از تواناییها و مشکلاتی است که فر ایند یادگیری را در یک یا چند زمینه از جمله خواندن، نوشتن و هجیکردن تحت تاثیر قرار میدهد. این اختلال ممکن است با مشکلاتی در زمینههای سرعت پردازش، حافظه کوتاهمدت، توالی، ادراک دیداری- شنیداری، زبان گفتاری و مهارتهای حرکتی نیز همراه باشد.

اختلالهای یادگیری 21 درصد جمعیت دانشآموزی را دربرمی گیرد و در پسران بیشتر از دختران و به نسب 2 به1 تا 4 به 1 متغیر است. به طور کلی اختلال خواندن رایجترین اختلال یادگیری است که حدود 81 درصد اختلالهای یادگیری را در برمیگیرد و شیوع آن در پسران سه برابر دختران است.[3] نارساخوانی ترکیبی از تواناییها و مشکلاتی است که فر ایند یادگیری را در یک یا چند زمینه از جمله خواندن، نوشتن و هجیکردن تحت تاثیر قرار میدهد. این اختلال ممکن است با مشکلاتی در زمینههای سرعت پردازش، حافظه کوتاهمدت، توالی، ادراک دیداری- شنیداری، زبان گفتاری و مهارتهای حرکتی نیز همراه باشد.[1]

انواع اختلالات خواندن

طبقه بندی های مختلفی از اختلالات خواندن ارائه کرده اند که یکی از این طبقه بندی ها توسط مایکل باست انجام شده است. مایکل باست افرادی را که دچار اختلال خواندن هستند، به سه دسته تقسیم می کند. اول گروهی که اختلال خواندن آوایی دارند. این افراد مجموعه لغاتنسبتاً زیاد و قابل توجهی را در ذهنشان ذخیره کرده اند اما هجی کردن آنها ضعیف است. گروه دوم افرادی هستند که اختلال خواندن ایده یی دارند، این گروه می خوانند و هجی می کنند اما در ساختار بینایی لغت اشکال دارند و گروه سوم افرادی که مشکل هر دو گروه را دارند.[2]در رویکردهای تربیتی و بازپروری، طبقه بندی های مختلفی درباره علل و انواع اختلال خواندن صورت گرفته است که این امر حاکی از دقت های نظری محققان و پژوهشگران است.

اگرچه هر قدر اطلاعات درمانگر از دیدگاه های گوناگون بیشتر باشد، دانایی بیشتری خواهد داشت اما درمانگر اختلالات یادگیری، بیش از اینکه به ظرافت های نظری تئوری ها آشنا باشد، باید به توانمندی در درمان و بازپروری مجهز شود. نکته دیگری که برای درمانگر لازم است پرهیز از تشخیص گذاری های قالبی است. اگرچه مشکلات یادگیری و ویژگی های افراد دارای مشکلات یادگیری مشخص شده است، اماحتماً باید به این نکته توجه داشت که هر کودک موجودی است بی همتا و بی مانند و مشکل او نیز بی همتا است و شیوه درمانش نیز بی همتا و بی مانند باید باشد.[2]

مشکلات کودکان دارای اختلال خواندن

کودکان مبتلا به اختلال خواندن در زمینههای زیر مشکل دارند: بازشناسی حروف و کلمات، درک و فهم کلمات و نقشهها و سریع و روانخواندن. هرگونه اختلال در این حوزه باعث مشکلاتی در خواندن میشود. در دانش آموزان مبتلا به اختلال یادگیری، مشکلات خواندن بیش از مشکلات در حوزههای نوشتن و ریاضی است. مشکلات اختصاصی خواندن شامل: اشکال در تلفظ حروف، زیرلب و بسیار آهستهخواندن، اشکال در ترکیب صداها و ساختن کلمه، تکرار یک حرف یا بخش در کلمه ، فراموش کردن صدای حروف ، اشکال در تشخیص دیداری کلماتی که ظواهر مشابه دارند، حذف برخی از کلمات، تغییر افعال در جمله به میل خویش، حدس زدن یک کلمه به کمک کلمات قبل و بعد بدون خواندن آن کلمه، خواندن کلمه بدون توانایی تشخیص حروف آن، تغییر توالی حروف و کلمات، معکوس کردن کلمه، دوتایی دیدن کلمات، مکث و توقف زیاد بین تلفظ کلمات، خواندن با سرعت بسیارکُند، خواندن بسیار تند حذف ناخودآگاه بسیاری از کلمات، خواندن کلمات یک جمله بدون نظم و ترتیب کلمات، اضافه کردن حروف بین کلمهها، گم-کردن کلمات در یک سطر، عدم رعایت نشانهها مثل نقطه،کاما و امثال آن، توجه به خواندن کلمه و عدم توجه به معنای آن، عدم فهم معنای کلمه، عبارت یا جمله، توجه به خواندن جمله و عدم توجه به ارتباط واژهها و ... .[3]

مشکلات غیر اختصاصی خواندن

وجود افسردگی و اضطراب در کودک، پرخاشگری، بیشفعالی، فقدان توجه و تمرکز کافی، بیقراری و فقدان انگیزهی کافی، وابستگی به والدین، اختلالات گوارشی، نقص در هماهنگی عمومی بدن، فقدان اعتماد به نفس، اضطراب جدایی، دید منفی به معلم و مدرسه.[3]

ارتباط نارساخوانی با اختلالهای هیجانی

در دههی اخیر، ارتباط نارساخوانی با اختلالهای هیجانی به وضوح مشخص شده است. برآورد شده نارساخوانی تحولی دچار اختلاله-ای هیجانی هستند. در میان این اختلالها، نارسایی توجه همراه با بیشفعالی، اضطراب، افسردگی، پرخاشگری و ناسازگاری اجتماعی از همه شایع تر است بنابراین علائم اختلالهای هیجانی میتواند میزان نارساخوانی را شدت بخشد؛ از طرف دیگر علائم نارساخوانی نیز می تواند بر میزان اختلالهای هیجانی تاثیر بگذارد. نتایج یک تحقیق نشان داده است که سه متغیر اضطراب-افسردگی، بیش-فعالی-پرخاشگری و نارسایی توجه، نقش تعیین کنندهای در پیشبینی نارساخوانی و مؤلفههای سرعت، دقت و درک خواندن داشته-اند. اما دو مؤلفهی ناسازگاری اجتماعی و رفتار ضداجتماعی در پیش بینی نارساخوانی و مؤلفههای آن بیتاثیر بوده اند. حدود 49 درصد از کودکان مبتلا به نارساخوانی تحولی دچار اختلالهای هیجانی هستند . بر مبنای نتایج این پژوهش می توان به متخصصان اختلالهای ویژه یادگیری پیشنهاد کرد که اقدام به طراحی و اجرای برنامههای درمانی ترکیبی موثر برای دانش آموزان نارساخوان همراه با اختلالهای هیجانی از جمله اضطراب -افسردگی، بیش فعال ی -پرخاشگری و نارسایی توجه کنند.[1]

اثر آموزش زندگی خانوادگی در کاهش تنیدگی والدین

آموزش گروهی والدین به آنها کمک می کند تا دانش و تواناییهای خود را در زمینهی پرورش و تربیت کودکان به نحو مطلوب گسترش دهند. در چنین موقعیتهایی برنامههای آموزش زندگی خانوادگی میتواند به والدین بیاموزد که چگونه با ارایهی الگوهای مناسب، نقش مثبتتری را برای کودکانشان ایفا کنند و سبکهای سالم زندگی را خود بیاموزند و به کودکانشان منتقل کنند . در چنین حالتی با افزایش توانمندیهای والدین، ناتوانی کودکان و اختلال یادگیری آنان کاهش مییابد. تحقیقات نشان داده است که برگزاری دوره های آموزش خانوادگی موجب کاهش تنیدگی در آنها شده است. همچنین اجرای چنین برنامههایی باعث کاهش احساس منفی مادران نسبت به احساس صلاحیتشان و کاهش احساس انزوای اجتماعی و احساس افسردگی شده است.

باتوجه به این نتایج پیشنهاد شده است که از روشهای آموزشی مانند مشاوره و رواندرمانی مادران به عنوان مکمل، برای کاهش هرچه بیشتر تنیدگی والدین و باعث درمان چندجانبهی کودک مبتلا به اختلال یادگیری، و بهبود وضعیت وی استفاده شود. برگزاری دورههای آموزشی برای مدیران و معلمان دورهی ابتدایی، در ابتدای هر سال تحصیلی بهمنظور شناسایی دانش آموزان دارای اختلال یادگیری، برگزاری دورههای آموزش زندگی خانوادگی و جلسات به صورت گروهی برای والدین به ویژه مادران و تهیه بروشورهایی برای آگاهی مادران دارای کودکان اختلال یادگیری توسط مراکز اختلال یادگیری نیز توصیه شدهاست.[4]

ارتباط بین آگاهی صرفی و مهارت خواندن

نتایج مطالعات خارجی نشان میدهد، بین آگاهی صرفی و مهارت خواندن به ویژه سرعت ، صحت و درک خواندن کودکان نارساخوان ارتباط وجود دارد. این مهارت در کودکان نارساخوان آسیب دیده است و انجام اقدامات درمانی در این زمینه تاثیر بهسزایی در بهبود مهارت خواندن دارد.[6]مطابق نتایج یک تحقیق کودکان نارساخوان در زمینهی دانش صرفی نسبت به همتایان عادی خود ضعف قابل توجهی دارند. همچنین بین سرعت و صحت خواندن، کودکان عادی و نارساخوان تفاوت معناداری مشاهده شده است. از طرفی کودکان نارساخوان در زمینهی مهارت آگاهی صرفی و نیز مولفههای خواندن - سرعت، صحت و درک خواندن - از همتایان عادی خود، به شکل قابل توجهی در سطح ضعیفتری قرار دارند. نکته حائز اهمیت آن است که در بررسی ارتباط بین مهارت آگاهی صرفی و مولفههای خواندن در هر یک از گروههای کودکان عادی و نارساخوان، هیچ گونه ارتباط معناداری مشاهده نشد. چنین می توان عنوان کرد که آگاهی صرفی در مراحل اولیهی کسب مهارت خواندن تاثیر اندکی در مولفههای خواندن دارد.[6]

روش های درمانی اختلال خواندن

مطالعات بسیاری در درمان مشکلات خواندن دانشآموزان انجام شده است. نتایج این مطالعات نشان داد است روشهایی که برای شناسایی حروف و آگاهی از واج آموزشی معرفی شده اند در کمک به کودکان دارای اختلال خواندن مؤثر بودهاند. رویکرد مربوط به آموزش کل زبان، بر این اساس طراحی شده است که علاقهی کودک به خواندن را افزایش دهد. در این روش به کودک اجاز داده می-شود تا مطالب خواندنی مورد علاقهی خود را انتخاب کند و از نشانههای بافت و تصویرها بهره گیرد تا معنای داستانهایی را که می-خوانند، تعبیر کنند . در آموزش کل واژه نیز ، معلمان، کودکان را تشویق میکنند تا به جای آنکه واژهها را به واجها تقسیم کنند، آن-ها را به صورت کل پردازش کنند. در آغاز کودکان میآموزند تعداد محدودی واژهی رایج را به محض دیدن، شناسایی کنند. بعد وقتی معلم واژههای جدید را در طول خواندن معرفی میکنند، واژهخوانی دانشآموزان گسترش مییابد.[3]

مقدمات درمان و باز پروری - 12 گام برای مقدمات درمان -

گام اول : انگیزه درمانگر : - عشق و علاقه و حس انساندوستی درمانگر - .

گام دوم : ارتباط خوب خوب خوب : - ایجاد رابطه خوب و صمیمی با کودک و والدین - گام سوم : گوش کردن فعال : - به سخنان کودک با تمام وجود گوش دهد - .

گام چهارم : پرسشنامه والدین و مدرسه: - تهیه پرسشهای متعدد که به علت مشکل و عوامل آن مربوط میشود -

گام پنجم : هوش بهر : - آزمونهای استاندارد وکسلر جهت عقب ماندگی ذهنی - البته این گام را میتوان از حرکات و حالات طبیعی بودن مراحل رشد و موفقیت در درسها نیز پیگیر شد .

گام ششم : کارگروهی مشترک و ارجاع آن : - در مراکز راهنمایی و مشاوره با یک تیم تخصصی صورت گیرد - گام هفتم : مصاحبه با درمانجو : - پس از تکمیل پرسشنامه والدین در یک رابطه ی حسنه -

گام هشتم : تعیین متن برای آزمون و سنجش خواندن : - دو متن کتاب فارسی یکبار با صدای بلند و یکبار بدون صدا بخواند و به پرسشها پاسخ دهد -