بخشی از مقاله
چکیده
هدف مقاله حاضر بررسی تأثیر جهانی شدن بر مصرف گرایی در ایران است که از طریق ایجاد فضاهای ذهنی متناسب با سرمایه داری مصرف گرایی را ترویج و زمینه بقاو تسلط سرمایه داری را به شکل غیر ملموس فراهم می کنند . شیوه رجوع به واقعیت در این تحقیق اسنادی است .نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد که جهانی شدن و به دنبال آن گسترش ارتباطات و به قول - - مک لوهان - - دهکده جهانی امروزه به نحوی ارزشهایی را در افراد درونی ساخته که مروج مصرف گرایی است که در این میان رسانه ها جایگاه ملموس تری دارندو در خصوص مصرف گرایی بین افراد مختلف تفاوت وجود دارد و جوانان به دلیل قابلیت ها و پتانسیل ها ی ذهنی و شرایط سنی بیشتر به سمت مدگرایی و تقلید کشیده شده اند و همچنین رابطه بین جهانی شدن و سبک زندگی مصرفی با نظریات نوسازی و غرب گرایی تطابق ندارد و جهانی سازی ابرقدرت ها را نشان نمی دهد بلکه بیشتر پیوند زنی فرهنگی را نشان می دهد.
از طرف دیگر نوع طبقه و تعلق داشتن به طبقات مرفه نیز در این زمینه تأثیرگذار است همانطور که بوردیو اشاره می کند افراد به واسطه برخورداری از انواع مختلف سرمایه - فرهنگی ،اقتصادی ،اجتماعی - دست به مصرف فرهنگی ،مادی می زنند و اغلب افراد تلاش می کنند که با مصرف نوع خاصی از کالاها یا نوع خاصی از پوشاک ،تغییر طبقاتی خود را اعلام کنند و یک هویت طبقاتی و سبک زندگی جدیدی را به دست آورند .
مقدمه
به خاطر جهانی شدن مردم در نقاط مختلف دنیا ارتباط بیشتری با یکدیگر دارند و این ارتباطات باعث می شود که همگان به قول مک لوهان در یک دهکده جهانی ادغام شوند و کالاهای مصرفی در یک نقطه از جهان به سرعت به تمام نقاط جهان منتقل شده و به دنبال آن سبک مصرف و پوشش تقریباً یکدستی که ناشی از نظام و جامعه سرمایه داری است در تمام دنیا شکل گرفته و ارزش ها و اعتقادات و فرهنگ محلی و ملی را به مخاطره اندازد .
یکی از حوزه های مهم تأثیر جهانی شدن فرهنگی ،ظهور جنبش های سبک زندگی است که دولت ها ،ملت ها و هویت های ملی را تهدید کرده است و سبک های زندگی در ایران به سوی غربی شدن و سبک های مروج سرمایه داری درجریان است . بدون شک جهانی شدن باعث به وجود آمدن رابطه غیر قابل انکاری بین سطوح محلی ،ملی و بین المللی شده است .بحث های جهانی شدن در چند بعد اقتصادی ،فرهنگی ،فناوری و سیاسی قابل طرح است - رابرتس1 ،. - 2008به همین دلیل ،جهانی شدن را می توان از دیدگاه های مالی و تجاری ،ارتباط و فناوری ،حرکت بین المللی مردم ،شکل جوامع جهانی ،زبانی ،فرهنگی و عقیدتی و همچنین نظام های علائم و نشانه ها بررسی کرد.
امروزه روشن است که جهانی شدن فرهنگی به فراخور قابلیت عرضه و محتوا می تواند مخاطبان بی شماری را با خود همراه سازد و از این رو تأثیرات چشمگیری در سطوح خرد و کلان اجتماعی ایجاد کند .کانال های ماهواره ای ،سایت ها و وبلاگ های اینترنتی و حتی گوشی های تلفن همراه ،کالاهای فرهنگی را با محتواهای گوناگون در کنار سایر تبلیغات جذاب ،عرضه می نمایندو همگان خصوصاً جوانان را که به سبب شرایط سنی و پتانسیل های روانی ،فیزیکی خاص ،مخاطبان بالقوه به شمار می آیند به دگرگونی ترغیب می نمایند .جهانی شدن فرهنگ به منزله درهم تنیدگی و پیوند فزاینده ی جهان و ساکنان آن با یکدیگر در عرصه هویت یابی و مصرف فرهنگی جوانان ،پدیده ای آشکار در آغاز هزاره سوم میلادی است.
به طور معمول جوانان را به عنوان گروهی می شناسند که بیشترین پذیرش را نسبت به کالاها و شیوه های فرهنگی بیگانه دارند و یا نسبت به آن مظنون هستند .در همه جوامع جوانان پیشگام استقبال از تغییرات فرهنگی هستند و بخشی از جامعه به شمار می آیند که استعداد گسست فرهنگی و عدم باز آفرینی شیوه های فرهنگی سنتی را از خود نشان می دهند .مد ،لباس ، زبان ،علائق زیبایی شناختی و ایدئولوژی هایی که با خرده فرهنگ جوانان همراه هستند ،ابزارهایی برای این گسست محسوب می شوند . به نظر می رسد این تمایل به وام گیری و یا تأثیر پذیری فرهنگی در عرصه جهانی شدن شدت و ابعاد بیشتری یافته است.
ضرورت و اهمیت :
جهان به جای ورود به دنیای پست مدرن به سوی دوره ای گام برمی دارد که درآن پیامدهای مدرنیته ریشه ای تر و جهانی تر از پیش شده اند - گیدنز ،. - 30:1382 تردیدی نیست که دنیای متجدد کنونی به میزان گسترده ای فراسوی محیط فعالیتهای انفرادی امتداد می یابد و هیچ کس قادر نیست از تحولات ناشی از گسترش تجدد مصون بماند یا خلاف آن گزینشی به عمل بیاورد حتی مدرنیته مردمی را که در سنتی ترین سکونتگاه های ممکن خارج از بخش پیشرفته جهان به سر می برند تحت تأثیر قرار می دهد.
مصرف و مصرف گرایی ،مقوله ای چند بعدی است که می توان از ابعاد گوناگون به آن نگاه کرد .مصرف گرایی افزون بر عوامل و اثرات اقتصادی ،اثرات روانی و اجتماعی نیز دارد که لازم است این موارد بررسی شود و در برنامه ریزی ها مورد توجه قرار گیرد - باکاک ،. - 3:1381 الگوی مصرف در هرجامعه نقشی تعیین کننده در تخصیص منابع برای تولید انواع کالاهای تولیدی ،شیوه توزیع آنها و همچنین توسعه اقتصادی ،سیاسی و اجتماعی دارد.بنابراین اگر الگوی مصرف جامعه ای افراد را به مصرف هر چه بیشترترغیب کندبخش اعظم منابع درآمدی جامعه به مصرف اختصاص می یابد و در نتیجه از سطح پس انداز کل و به تبع آن سرمایه گذاری کاسته می شود و این امر جامعه را با کاهش تولید و فقر اجتماعی روبرو می کند . ضعف اقتصادی نیز خود زمینه ساز فقر فرهنگی و انحطاط اجتماعی است و برعکس ،اتخاذ الگوی صحیح و منطقی در مصرف می تواند آثار مثبت فردی و اجتماعی فراوانی به دنبال داشته باشد.
در سطح کلان هماهنگی و تناسب بین امکانات یک جامعه با نیازها و خواست های افراد آن ،کسب استقلال اقتصادی و دستیابی به عزت و سرافرازی را ممکن می سازد و در سطح فرد،اجتناب از مصارف غیر ضروری و تجملی که به معنای متوازن ساختن درآمدها و هزینه هاست ،آرامش روانی و روحی را به همراه می آورد یکی از مشکلات اصلی کشور ما که منشأکاستی های بسیاری در جامعه است ،اسراف و رعایت نکردن الگوی مصرف صحیح است چنان که رهبر معظم انقلاب اسلامی در سال اصلاح الگوی مصرف ،با نگاهی موشکافانه به این مشکل مهم اجتماعی ،فرهنگی ،سیاسی به موضوع اسراف های شخصی و عمومی و مصرف بی رویه منابع مختلف کشور،تمامی مسئولان و قوای سه گانه ،شخصیت های اجتماعی و آحاد مردم را به برنامه ریزی و حرکت در مسیر تحقق این شعار مهم وحیاتی یعنی اصلاح الگوی مصرف در همه زمینه ها دعوت کردند.
از نظر بوردیو مصرف تنها ارضای نیازهای زیستی نیست بلکه متضمن نشانه ها ،ایده ها و ارزش هاست .به تعبیر وی مصرف در دوران جدید ،روندی است که در آن خریدار کالا ،از طریق به نمایش گذاشتن کالاهای خریداری شده ،فعالانه در تلاش برای خلق و حفظ هویت خویش است - بوردیو ،. - 42:1381 در نظام سرمایه داری رسانه های جمعی ،ابزار کلیدی افزایش مصرف و عملیاتی شدن روند انباشت ثروت هستند .در بسیاری از شرکت های بزرگ دنیا ،تبلیغ کالاهای تجاری به یکی از ساده ترین و سریع ترین روش ها برای تصاحب بازارهای مصرف تبدیل شده است بنابراین رسانه را می توان مهم ترین ابزار تحقق این روش دانست چرا که تنها به این وسیله است که می تواند پیام صاحبان شرکت های تولیدی را به طور گسترده به درون خانه های مردم در سراسر جهان ببرد.مصرف گرایی ،اسطوره ای است که فرد را با مصرف کردن خشنود می کند و حس یکپارچه بودن با دیگران را به او می بخشد .
دنیای پست مدرن امروز با تشریح تمام ابزارهای رسانه ای ،برگسترش مصرف گرایی بنا نهاده شده است - جعفری ،. - 1387 در الگوی مصرف تجملی ،مصرف به چیزی بیش از رفع نیازهای اساسی تبدیل می شود .به عبارت دیگر،مصرف نه به دلیل نیاز به کالای خریداری شده ،بلکه به دلیل کسب جایگاه و منزلت بالاتر صورت می گیرد ،یعنی همان چیزی که چلار از آن با عنوان مصرف منزلتی یاد می کند - فاضلی ،. - 27:1382 مصرف گرایی وضعیتی است که در آن افراد اهداف خود را در زندگی برپایه به دست آوردن کالاهایی معین می کنند که به واقع برای حیات سنتی خود احتیاجی به آنها ندارند.
به عبارت دیگر این مفهوم به تمایلی تمام نشدنی اشاره دارد که در آن افراد بدون آنکه ضرورت تهیه و توانایی خود را برای به دست آوردن کالاهای - گاه غیر ضروری - ارزیابی کنند خویشتن را مقید به کسب آنها می کنند . بنابراین مصرف زدگی بیشتر در سطح خواسته ها مطرح است تا در سطح نیاز و توانایی واقعی .توجه پژوهشگران به مصرف گرایی به دلیل آثار و عواقب زیان باری است که برای انسان ،جامعه و طبیعت به بار آورده است .در واقع مصرف ،بخش جدایی ناپذیر حیات فردی و اجتماعی در ابتدای قرن بیست و یکم محسوب می شود - مایلز ودیگران ،. - 2002
پیشینه تحقیق
در یک تقسیم بندی می توان کارهای عمده در این خصوص را به چند دسته تقسیم کرد :
-حوزه اقتصادی :
اغلب نویسندگانی که تاکنون از جهانی شدن و تبعات آن بر جامعه سخن گفته اندبیشتر در حوزه اقتصادی کار کرده اند .این گروه از صاحبنظران در تعریف خود از جهانی شدن به مواردی همچون ادغام بازارها و کالاها ،افزایش رقابت ،بهبود روش های تولید ،گسترش جریان های مالی و... به عنوان اثرات و تبعات جهانی شدن اشاره کرده اند .شیوا - - 1380 در مقاله ای در روزنامه همشهری ابتدا در مقدمه ای کوتاه نسبت به نقش اقتصاد در تنظیم کلیه رفتارها،برخوردها و چالش های میان دولت ها و جوامع پرداخته است .
-حوزه فرهنگی و اجتماعی:
تحقیق احمدگل محمدی - تجدد،جهانی شدن و هویت 1380: - که در زمینه پیامدهای جهانی شدن صورت گرفته است .در تحقیق دیگری که توسط افسانه ادریسی - جهانی شدن فرهنگ و هویت یابی ملی جوانان - 1386:به تعیین میزان تأثیر جهانی شدن فرهنگ برهویت یابی ملی جوانان پرداخته شده است.
