بخشی از مقاله
چکیده
حداقل دو دهه است که اصل پایداری به هدفی اساسی در برنامه ها و طرح های توسعه جهانی ، منطقه ای، ملی و محلی به عنوان پارادایم نوین در ادبیات علمی رایج در باب توسعه و برنامه ریزی شهری تبدیل شده است . این پارادایم بر " پایداری " و استمرار توسعه برای همگان و نسل های آتی طی زمان و بر همه جانبه نگری ابعاد اقتصادی، زیست محیطی فرآیند توسعه در سطح یک کشور و حتی شهر تاکید دارد .بحث از پایداری و توسعه پایدار بدون توجه به شهر ها و شهرنشینی بی معنا خواهد بود ، چرا که شهر ها به عنوان عامل اصلی ایجاد کننده ناپایداری در جهان به شمار می روند . هدف از این پژوهش بررسی شاخص جمعیتی به عنوان مهمترین عنصر در توسعه پایدار با توجه به سرانه های مطرح در برنامه ریزی برای شهر می باشد.
چرا که مهمترین رسالت توسعه پایدار شهری تلاش جهت دستیابی به آرمان » فرصت های برابر« در دسترسی گروه های مختلف جامعه شهری به خدمات شهری و از بین بردن تضاد در تامین فرصت های آموزشی، بهداشتی، خدماتی و مانند آن می باشد . متعاقب هدف مذکور، پژوهش حاضر به دنبال پاسخگویی به این سوال اصلی است که از جمله عوامل ناپایداری شهر ها در ایران چیست ؟و راهکارهای عملی جهت رسیدن به یک شهر پایدار کدام است ؟ روش تحقیق، توصیفی - تحلیلی و میدانی - زمینه یاب - و نیز استفاده از شیوه کتابخانه ای و اسنادی می باشد . نتایج تحقیق نشان می دهد که عدم درک و توجه به تعاملات بین جامعه و محیط باعث ناپایداری شهر ها و به ویژه تهران شده است .
واژگان کلیدی : جهانی شدن ، شهر پایدار ، توسعه پایدار، ایران، تهران .
-1 مقدمه
جهانی شدن زنجیره ای از دگرگونی هاست که عرصه های گوناگون فرهنگ، سیاست و اقتصاد کشورهای جهان را در بر گرفته است، هر کدام از این ابعاد در فرآیند توسعه مهم اند - سعدیان، . - 5 : 1390 روند کنونی عدم توسعه و در جهان پیامدهای ناپایدار شهر در سطح جهان، به طور عمده متاثر از متغیر های جمعیتی می باشد - صرافی و همکاران ، . - 65 : 1388 میزان و چگونگی توزیع خدمات شهری می تواند نقش موثری در توزیع فضایی جمعیت در مناطق و نواحی شهری داشته باشد. از طرفی توجه به توزیع متوازن جمعیت ، یکی از معیارهای توسعه پایدار شهری است، لذا توزیع مناسب خدمات شهری می تواند توسعه پایدار شهری و عدالت فضایی را برقرار نماید.عقلانی ترین بدیل برای جهانی شدن، توسعه پایدار است که همزمان با توسعه اقتصادی و پیشرفت اجتماعی بر ضرورت توجه به محیط زیست و حفظ منابع طبیعی نیز تاکید می نماید.
توسعه پایدار شهری را می توان با مدیریت روابط سیستم های انسانی و اکوسیستم های طبیعی با هدف استفاده پایدار از منابع در جهت تأمین رفاه نسل های حال و آینده تعریف کرد. واقعیت ها حاکی از آن است که دخالت های نسنجیده بشر و بهره گیری افراطی از منابع طبیعی، نظم اکوسیستم را مختل کرده است. از اینرو لازم است که کلیه کشورهای جهان، از فرصت ها و امکانات برآمده از روند جهانی شدن بهره گیری کنند و با اعمال نفوذ در روند مزبور، آن را در مسیر توسعه پایدار هدایت نمایند. - زاهدی، - 1: 1390محدوده مورد مطالعه در این پژوهش، منطقه 1 شهرداری تهران می باشد که توزیع نامتوازن جمعیت در این منطقه باعث شده که در برخی از نواحی تراکم اندک و در برخی دیگر تراکم زیاد جمعیت شکل گیرد. که این ناموزونی نابرابری تراکم، در چگونگی بهره بردار ی از زمین با توجه به حجم جمعیتی تاثیر گذار است و آثار و پیامدهای منفی ناشی از تراکم جمعیت را با خود به همراه دارد.
-2 چارچوب مفاهیم
جهانی شدن
جهانی شدن مجموعه ای از فرآیندهای چند بعدی و پیچیده است که عرصه های متعددی از جمله اقتصاد، سیاست ، فرهنگ و محیط زیست را در بر می گیرد .هم چنین مجموعه یادغام شتابان اقتصادهای محلی و ملی در اقتصاد جهانی ، ادغامی رو به رشد که با جریان کالاها و خدمات ، سرمایه ، فناوری، و اطلاعات در فراسوی مرزهای ملی همراه است - زاهدی، . - 10 : 1390
توسعه پایدار
عقلانی ترین بدیل برای جهانی شدن و ایدئولوژی نئولیبرال آن، ایده توسعه پایدار است . براساس گزارش برانت لند - Brundtland - توسعه پایدار عبارت است از توسعهای که نیازهای کنونی جهان را تأمین می کند، بدون آنکه توانائی نسلهای آینده را برای برآوردن نیازهای خود به مخاطره افکند. در این تعریف حق هر نسل در برخورداری از همان مقدار سرمایه طبیعی که در اختیار دیگر نسلها به رسمیت شناخته شده و استفاده از سرمایه طبیعی در حد بهره آن - و نه اصل آن که موجب نابودی سرمایه طبیعی است - ، مجاز شمرده شده است. - تقی زاده، 1379، ص. - 54
پس توسعه پایدار 'رابطه متقابل انسانها و طبیعت در سراسر جهان است . کمیسیون جهانی محیطزیست و توسعه - World - WCED - Commission on Environment and Development - نیز آن را اینگونه تعریف می کند: توسعه پایدار فرآیندی است که نحوه استفاده از منابع، هدایت سرمایهگذاریها، سمتگیری تکنولوژی و توسعه آن را با نیازهای حال و آینده سازگار میسازد لذا توسعه پایدار عبارت از دگرگونی اساسی در کیفیت زندگی - - Quality of life ، تفکر، تولید و مصرف میباشد. - زیاری، 1385، ص. - 228
پایداری شهر
شهر پایدار شهری است که حافظ و ارتقا دهنده رفاه اهالی چه در بلند مدت و چه در دوره متوسط می باشد که در ضمن بالاترین کیفیت زندگی از آن بدست می آید. پایداری ایجاب می کند که تصمیم گیری یکپارچه در نتایج اقتصادی و اکولوژی و اجتماعی خوب به اجرا درآید. پایداری محیطی به معنی حفظ سرمایه طبیعی است که ایجاب می کند ما انسانها در مصرف مواد تجدید شونده و در مصرف آب و منابع انرژی حد و اندازه را رعایت کرده و بیشتر از آنچه که سیستم های طبیعی می توانند فراهم کنند مصرف نکنیم. بنابراین نباید نسبت مصرف از منابع یکبار مصرف بیشتر از نسبتی نباشد که منابع پایدار تجدید شونده نتواند آنرا جبران کنند . - www.umc.ir -
-3پیشینه
اصطلاح »جهانی شدن« برای نخستین بار در سال 1961 در یک واژه نامه آمریکایی نمایان شد - کرباسیان، :1382 . - 45 در نیمه دوم دهه 1980 بود که استفاده از این مفهوم به سرعت رواج پیدا کرد تا حدی که اکنون ردیابی نحوه انتشار آن در مناطق گسترده ای از جهان ناممکن است - رابرتسون، . - 36 :1380 مفهوم جهانی شدن هم به در هم فشرده شدن جهان و هم تراکم آگاهی نسبت به جهان به عنوان یک کل دلالت دارد - همان، ص 35 - .گیدنز یکی از اولین متفکرانی بود که از اواسط دهه هشتاد به بحث جهانی شدن پرداخت. کوتاه ترین تعریف ممکن از جهانی شدن از نظر وی چنین است: »فرآیند به هم وابستگی روزافزون ما«جهانی. شدن برای گیدنز مجموعه از فرآیند هاست که بخواهیم یا نخواهیم واقعاً بر »همه« انسان ها در دنیای جدید اثر می گذارد و تأثیر آن در زندگی روزمره آن ها انکار نشدنی است - گیدنز، . - 38 :1384
جهانی شدن به تعبیر مالکوم واترز، فرآیندی متمایز کننده و ناهمگون ساز است و با پذیرش خرده فرهنگ ها و توانایی های محلی، جهان را به سوی کثرات گرایی سوق می دهد - طباطبایی، . - 1: 1387از دید الوین تافلر، دوران جهانی شدن، دوران تنهایی است که نه تنها کالاها، خدمات و سرمایه ها در میان ملت های جهان به آسانی به گردش در می آید، بلکه، اندیشه ها و دانش بشری نیز آسانتر و بی حد و مرزتر از گذشته مبادله می شود - بهکیش، . - 35 :1381سه تأثیر عمده جهانی شدن از نظر گیدنز از این قرارند: اول، وابستگی روزافزون جهانیان. دوم، تغییرات و پیشرفت های تکنولوژیک و سوم اینکه در عصر جهانی، زندگی ما بیشتر در آینده ای مشارکت جویانه معنا می یابد به جای اینکه بیشتر تحت تأثیر گذشته و سنت باشد - جلائی پور، . - 49 :1384
پور احمد و همکاران - - 1390 به بررسی مفاهیم و شاخص های نظریه شهر جهانی پرداخته اند و به این نتیجه رسیده اند که تشدید پیوند شهرها با جهانی شدن و تحولات ناشی از آن موجب ظهور شهرهای جهانی شده است که مرکز استقرار ادارات مرکزی شرکت های بزرگ مرتبط با تولید جهانی، مراکز مالی تامین کننده سرمایه، شرکت های تولید کننده خدمات تخصصی پیشرفته در زمینه های مختلف حسابداری و تبلیغات و حقوق و غیره هستند اما با وجود تحقیقات فراوان هنوز اجماع کلی کاملی درباره مشخصات شهرهای جهانی، معیارهای مناسب برای شناخت و رتبه بندی این شهرها شکل نگرفته است - پور احمد و همکاران ، . - 85 : 1391
آقای کشتکار قلاتی - - 1389 در مقاله ای به بررسی توسعه سامانه بام سبز براساس معیارهای توسعه پایدار در ایران پرداخته اند و به این نتیجه رسیده اند که راه های توسعه بام سبز و توجیه پذیر نمودن آن در کشور باید تعریف و تحلیل شود. تاثیر بام سبز بر سیمای شهری بهبود نمای شهری بخصوص در نواحی با آلودگی بالا و همچنین بهبود خط آسمان شهر با طراحی مناسب خواهد بود. بام سبز در ایران باید براساس نیاز ساختمان اجرای گردد - قلاتی و همکاران ،. - 28: 1389آقای ناصر براتی و همکاران - 1389 - در مقاله ای تحت عنوان سنجش پایداری محله شهرآرای تهران به بررسی معیارهای کلی پایداری حول سه محور اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی و محیطی در محله شهر آرای تهران پرداخته اند. ایشان ابتدا با استناد بر دو فهرست اولویت بندی شده از معیارهای پایداری محله از دیدگاه استانداردهای جهانی و معیارهای پایداری محله از دیدگاه های مردم به بررسی فهرست جامعی از معیارهای پایداری دست پیدا کرده و در نهایت با جمع بندی
