بخشی از مقاله
چکیده
یکی از پدیدههایی که جامعه بشری در حال حاضر با آن مواجه است پدیده جهانیشدن میباشد، ابعاد و دامنههای این پدیده آنقدر وسیع و گسترده است که تمام شئون زندگی بشری را در عرصههای مختلف علم، تکنولوژی، فرهنگ، اجتماع، سیاست، اقتصاد و کالبد تحت تأثیر خود قرار داده تا جایی که برخی از صاحب نظران آن را به عنوان بزرگترین و مهمترین رخداد تاریخ بشری یاد کردهاند. اینک تطبیق مداوم نظام شهری به عنوان نظام باز با شرایط و تحولات نوین بیرونی ایجاب میکند تا در عرصه جهانیشدن به نقش آفرینی نیروها و عواملی که بر سازمان فضایی و نظام شهری موثرند بیش از پیش توجه گردد.
امروزه در آستانه قرن بیست و یکم جهان با سرعتی غیر قابل تصور در حال تغییر است و بررسی تحولات جهانی طی نیم قرن اخیر نیز حاکی از این است که شهر و شهرنشینی با تغیرات بنیادی کمی و کیفی روبه رو بوده و به طبع آن شهرها و کلانشهرهای کشورهای در حال توسعه از این رخدادها دچار تحولات اساسی شدهاند و این روند همچنان با شدت زیادی ادامه دارد. با توجه به اینکه شهرها همیشه کانون تمامی تغییر و تحولات و جریانات ملی و فراملی بوده و خواهند بود؛ شهر اصفهان نیز به عنوان یک شهر تاریخی از این تحولات بی تأثیر نبوده و موج جهانیشدن تمامی جوانب این کلان شهر به ویژه کالبد این شهر را تحت تأثیر خود قرار داده است.هدف این مقاله بررسی اثرات جهانیشدن و تأثیر آن بر کالبد شهری شهر اصفهان میباشد و بر همین اساس در ابتدا به بررسی و تحلیل جهانیشدن به ویژه کالبد شهری شهر اصفهان پرداخته و سپس راهکارهایی برای روبرو شدن با این پدیده ارائه خواهد شد.
کلید واژه: جهانیشدن، کالبد شهری، فضای شهری، اصفهان.
-1 مقدمه:
شهرها داستان ویرایش شده و آمایش یافته تمدن بشری برای تکامل و تجلی روح انسان از گذر حوادث تاریخی میباشد. بدین سان اصفهان، این رویای آبی شهرهای ایرانی، مرواریدهای فیروزهای پر نقش خود را همچون نگینی بر رکاب ایران اسلامی، به جلوه در میآورد. مورخین، باستان شناسان و ایران شناسان اروپایی قرن اخیر، اصفهان را در ردیف شهرهای مهم درجه اول تاریخی دنیا مانند پکن، ونیز، رم، فلورانس معرفی کردهاند شایان ذکر است که یونسکو اصفهان را در زمره هفت شهر تاریخی جهان ثبت کرده است.یکی از تأثیرگذارترین تحولات زندگی بشر در طول اعصار گذشته، وقوع انقلاب صنعتی است. تحولی که علاوه بر تغییر شرایط زیستی و کالبدی زندگی، به همراه خود فرهنگی را در جوامع انسانی وارد نموده که تأثیر آن بسیار عمیق و وسیع بوده است.
رشد و گسترش کارخانهها ناشی از انقلاب صنعتی منجر به از بین رفتن جنگلها و فضاهای سبز، افزایش دود و آلودگی هوا، به وجود آمدن کوههای زغال و توده فضولات در شهرها بود و تغییرات عمیقی در اندازهی شهرها و نسبت جمعیت ساکن در آن و آهنگ رشد شهرنشینی شد. هم چنین تحولات فرهنگی و اجتماعی متأثر از مدرنیسم، گسترش سریع شهرها و پیدایش کلان شهرها را موجب شد و تغییراتی در فضای کالبدی شهرها به وجود آورد. در واقع، مدرنیسم منجر به توسعه شهرها، ایجاد و توسعه شبکه ارتباطی و بزرگراهها، ایجاد شهرکهای اقماری و حومه شهرها و ... شد و در پی آن تأثیراتی که بر کالبد و ارزشهای تاریخی شهرهای تاریخی میگذارد، نیز، نگرشی است که جای بحث دارد. بی روح شدن شهرها و نیز کنار گذاشتن سنت در طراحی و برنامهریزی شهرها در مدرنیسم باعث شکل گیری پست مدرنیسم شد. پست مدرنیسم در عرصه شهرسازی و فرآیند بهسازی و نوسازی شهر بیشتر به روابط اجتماعی در شهر میاندیشد تا خلل ایجاد شده در مدرنیسم را پر نماید.
-2 ضرورت و مسأله تحقیق
در عصری که شهری شدن جهان با شتاب ادامه دارد، فراغ از خواست ما جهانیشدن شهرها نیز شتابان به پیش میرود و از آنجایی که جهانیشدن در دهه اخیر در تمام ابعاد سیاسی، اقتصادی، کالبدی-فضایی شهرها تأثیر اساسی داشته، آگاهی و شناخت تأثیرات این فرآیند بر ساختار کالبدی شهر، بخصوص در شهرهای تاریخی که نمادی از فرهنگ و هویت ما هستند، ما را در هدایت ارادی شهرها یاری میرساند و در این میان، شهر اصفهان به علت قرار داشتن در زمره شهرهای تاریخی- فرهنگی و دارا بودن ارزشهای ملی و ویژگیهایی بینالمللی، ضرورت این پژوهش و انتخاب نمونهی مورد مطالعه را در حیطه جهانیشدن و تأثیر آن بر کالبد شهر، نشان میدهد تا این بررسی در عرصه فرآیند جهانیشدن گذاری شود جهت حفظ ارزشها، کالبد و ساختاری که ما این شهرهای تاریخی را با این ارزشها میشناسیم و می-شناسانیم.
-3 روش تحقیق
نوع تحقیق، کاربردی و روش بررسی آن بر اساس روش توصیفی - تحلیلی و اسنادی است و در این پژوهش با توجه به متون و نقشههای ادواری، چگونگی ساختار کالبدی و فیزیکی شهر تاریخی اصفهان را در دورههای مختلف مورد بررسی قرار میدهیم و با این روش، تأثیرات فرآیند جهانیشدن را بر کالبد و ساختار استخوانبندی شهر تاریخی اصفهان و پیامدهای آن را به چالش میکشیم.
-4 هدف تحقیق
این تحقیق اهدافی چند را پیش رو دارد:
-بررسی و شناخت تأثیرات فرآیند جهانیشدن بر کالبد شهر تاریخی اصفهان.
-بررسی تأثیرات کالبدی و استخوان بندی شهر تاریخی اصفهان تحت تأثیر جهانیشدن.
-بررسی کالبد و ساختار استخوان بندی شهر تاریخی اصفهان در دورههای مختلف.
-5 مفاهیم
-1-5 جهانی شدن
از جهانیشدن به عنوان یکی از مهمترین پدیدههای زمان حاضر تعاریف و تعابیر مختلفی ارایه شده است و اندیشمندان مختلف از جنبههای گوناگون به آن پرداختهاند. »رونالد رابرتسون«، »جهانی شدن را به معنای« در هم فشرده شدن جهان و تبدیل شدن آن به مکان واحد قلمداد میکنند .[1]جهانیشدن »فرآیندی است که همانند پوشش و لایهای بر روی جهان نمایان شده، و فرهنگها، جوامع و اقتصادهای جهانی را به محض اینکه وارد آن میشود، همگن میسازد. در این فرآیند همه یکسان میشوند، مرزها اهمیت خود را از دست میدهند و فاصلهها از بین میروند.[2] «جهانیشدن، فضای شهرها را در سلسله مراتب جدید شهری تعیین مینماید، هم چنین جهانیشدن برای همگرایی در مسایل فرهنگ و فرم شهری در میان شهرها پیوند ایجاد میکند .[3]جهانیشدن به معنای قلمرو زدایی یا توسعه ادغام قلمروها در هم و تبدیل آن به قلمرو واحد، در این تعریف جهانیشدن بر هم زدن و برداشتن فضاها، محدودهها و فاصلهها و مرزهای جغرافیای است .[4]
-2-5 کالبد1
در ادبیات طراحی شهری، واژه شکل - فرم - شهر2 را میتوان مترادف کالبد شهر دانست. کوین لینچ در کتاب سیمای شهر، فرم شهر را به صورت »مظاهر جسمی و رویت پذیر شهر« تعریف کرده است .[5] در کتاب تئوری شکل خوب شهر، این مفهوم بیشتر تشریح میشود:شکل» مجتمع زیستی که معمولاً به نام محیط زیست کالبدی خوانده شده است، به طور کلی به مفهوم الگوی فضایی عناصر کالبدی بزرگ، بی حرکت و دائمی در شهر، نظیر، ساختمانها، خیابانها، تجهیزات، تپهها، رودخانهها و شاید هم درختان میباشد.[5] «
-3-5 تعریف فضای شهری
فضای شهری یکی از عناصر ساخت شهری است که همراه با تاریخ یک ملت در ادوار مختلف به وجود میآید،
