بخشی از مقاله
چکیده
در این مقاله کوشش شده است ادبیات پژوهشی غنی موجود در موضوع حافظه فرهنگی معرفی گردد و تاثیر آن بر هویت، خودتصویر سازی و خود تصویر خوانی هر جامعه بیان گردد. سپس با استفاده از دوگانه حافظه کاربردی و حافظه ذخیره ای، پویایی ها و امکانات بالقوه نهفته در این مفهوم برای واکاوی و بازخوانی متون ارزشمند دینی مانند کتاب قرآن کریم، کتب ادعیه و زیارات بررسی شود.
شایان ذکر است بازخوانی و بازاندیشی در میراث مکتوب جوامع یکی از بهترین فعالیت های دفاعی در برابر فرسایش هویت و خود فراموشی نسل های جدید هر جامعه به شمار می رود. وظیفه اندیشیدن و استخراج زمینه دیدگاه سلیمانه و اخلاقی این متون برعهده نسلی است که بنا به اقتضای رویدادهای تاریخی پیش آمده انس و الفت بیشتری با این متون را تجربه کرده اند. روش هرمنوتیک تفسیری با محور تابش ویژگی ها و مشخصه های مفهوم حافظه فرهنگی در دستیابی به این هدف یاریگر خواهد بود.
حافظه فرهنگی انباره ای از دانسته های متنوع و متراکم است که هر بخشی از آن را اشتراک در گروهی سامان داده است. »داستان های حافظه - - memory fictions واحدهای کوچکی هستند که از طریق ارتباطات میان نسلی و بین نسلی محتواهای منتخب حافظه فرهنگی را منتقل می کنند - Neumann:2008 - « این داستان ها می توانند به کوتاهی دو کلمه باشند یا به طول یک روایت صدها صفحه ای. به شرط آنکه در خاطر بمانند و در بزنگاه هایی از فرصت و مناسبت بازفراخوان و دوباره روایت شود. داستان هایی که تعدد ارجاع و فراخوانی بیشتری داشته باشند در سطح بالاتری از توجه و عمومیت و اهمیت می نشینند و در بازه زمانی اهمیت بالاتر خود نقش پررنگ تری در راهبری و هدایت فرهنگی ایفا می کنند.
برهمین اساس پایه مداخله و سیاست گذاری حکومتها در حیطه تعدد ارجاع ها، بازخوانی داستان های خاص، و اشاعه و ترویج بخش هایی معینی از حافظه گذارده شده است. نقش حافظه فرهنگی عموما در برساخت هویت و خود تصویر جامعه از گذشته ما یعنی گروه همبندی که به آن متعهد و متعلقیم، استوار و تحکیم می شود. اما بنظر می رسد این مفهوم قابلیت آن را دارد که بیش از این نیز مورد توجه و بازاندیشی قرار گیرد.
حافظه فرهنگی مجموعه ای از داشته های فرهنگی و تاریخی یک گروه است که داستان های تشکیل دهنده آن، هویت ما که هستیم یک گروه را شکل می دهد. حافظه فرهنگی مجموعه یی از عملکرد و تجربه ها و داناییهای متراکم ما محسوب می شود که از خلال رنج ها و افتخارات زیادی فراهم آمده است، رشته تعلق و تعهد تک تک افراد با گروه است و احساس هم مبدا بودن و هم سرنوشتی با گروه را در فرد ایجاد می کند. حافظه ی فرهنگی فرایند پیوسته بیادآوری و باز تامل درباره گذشته و برقرار کردن نسبت میان گذشته و امروز است.
- Erll:2008 - در این فرایند پاره هایی از گذشته که برای پرسش ها و و مسایل روز کارآمد نیستند به حافظه ذخیره ای سپرده می شوند تا شاید در آینده، متناسب با نیاز روز از فراموشی موقت خارج شوند و به حافظه کارکردی بپیوندند. در حافظه کارکردی بخش هایی از گذشته که تفسیر و بازروایت داستان آن ها به برساخت هویت و تامین نقشه راه برای حرکت های امروزکمک می کند، زنده و حاضر است و دست به دست بین افراد گردش می کند.
- Assman:2008 - حافظه فرهنگی انباشتگی لایه لایه ی تجربه های قوی و سرنوشت ساز انسانی است. آنچه در ذهن تک تک مردم موجود است وآنچه که در تکامل ژنتیک و پیچیدگی های اعصاب شناختی مستتر شده است. گره گشایی از تمام این پیچیدگی ها ناممکن است اما گره گشایی های فرضی و احتمالی از پاره ای از این پیچیدگی ها توانسته است مرزهای درک و شناخت انسانها را در خطوط معینی گسترش ببخشد. ایده پردازی فروید درباره ناخودآگاه روان انسانی که برپایه تجربه های کودکی فرد واکاوی می شودیا مفاهیم یونگی درباره کهن الگوها و اهمیت و تاثیر آن ها نمونه هایی از تلاش برای نقب زدن به لایه های زیرینی خاموش اما موثر حافظه فرهنگی است.
به عنوان مثال داستان مربط به نوح، پیامبر صبور طوفان پیما در وهله اول یک داستان روایت شده در کتاب های مقدس و کتاب کریم قرآن است که در تلاوت های مومنان باز خوانی می شود. اما بیش از این، می توان در عبور از دشواری ها به عنوان نمونه بزرگی از تجربه های تنیده شده در یاخته های نوع بشر بر صبوری و پشتکار نوحانه انسانی تکیه نمود. در جایی از پیچیدگی های ژنتیک نوع بشر داستان مقاومتی طولانی و دعوتی مصرانه و بی وقفه برای افزایش ظرفیت روانی انسان برای پرستش خدای نادیده و نادیدنی، وصرفنظر از شادی های ملموس و عینی برای ارتقای اخلاقی و شناختی تنیده شده است. - سوره نوح -
در مثالی دیگر در داستان حافظه ی ابراهیم، تلاش لجوجانه و چالش پذیری نوع انسان متذکر شده است. چالش پذیری و تعامل جویی ابراهیم از ابتدای پرستش و ارتدادش نسبت به خورشید و ماه و ستاره تا درگیری اش با بت های سنگی در روز عید، از ماجرای قربانی کردن فرزند و رها ساختن خانواده در سرزمین بی آب و کشت تا هراس از میهمانان غریبه ای که پیامآور عذاب قوم لوط بودند زندگی ابراهیم در چالش و فرازو فرود گذشت. ظرفیت ابراهیمی برای چالش پذیری و در میدان های بزرگ به بازی های جانانه پرداختن در جایی از روان نوع انسان محفوظ مانده است. بازیابی این ظرفیت های محفوظ در حافظه ذخیره ای و کشاندن آن به سطح فعالیت های عملی و کاربرد های روزآمد می تواند پشتوانه ای برای رشد و توسعه هویت چالش پذیر انسان در دوران جدید به شمار آید. - سوره ابراهیم -
همیشه داستان های حافظه خوش یمن و خوش عاقبت نیستند، اجتماعاتی که بر اثر آسیب رسانی و ستم پیشگی خود را به اضمحلال کشاندند، گروه هایی که با اصرار و لجاجت در حلقه تنگ سنت های پدرانشان محصور ماندند، یا بی اخلاقی هایی که جریان رشد متوازن درون را برهم زدند همراه با دردهایی که تحمل و تکرار و باز تحمل شدند نیز درنهاد بنیادین روان انسان جای گرفته اند. شاید کنش استغفار ترمیمی بر زخم های حافظه جمعی و راه گریزی از گرهگاه های متوقف کننده حرکت های روبه رشد باشد.
