بخشی از مقاله
چکیده
موضوع پژوهش حاضر " حافظ شیرازی در کردستان عراق است " شناخت جایگاه حافظ شیرازی در کردستان عراق، فراهم زمینه مناسب جهت بررسیهای تطبیقی، کمک به تفهیم و تفاهم بیشتر مردمان این دو سرزمین از اهداف پژوهش حاضر محسوب میشود .روش پژوهش توصیفی است و اطلاعات به صورت کتابخانهای گردآوری شده و با استفاده از شیوه تحلیل محتوی تجزیه و تحلیل شده است .نتیجه بیانگر نفوذ حافظ در میان شاعران، دانشگاهیان و بسیاری از اقشار مردم است که در متن مقاله به تفصیل بررسی شده است.
مقدمه
ادبیات فارسی تأثیر فراوانی بر شاعران کردستان عراق گذاشته است به شیوهای که گویی شاعران کرد وارد گلستان ادبیات فارسی شدهاند و از گوشههای آن گلی زیبا و خوشبو چیدهاند و بر مشام دیوانشان نشاندهاند .شاعران کرد در گذشته به استثنای دانشآموختهگان حوزههای علوم دینی بودهاند .طلاب در حوزههای کردستان بعد از فرا گیری قرآن کریم و برخی مسائل مربوط به صرف و نحو عربی به فرا گیری گلستان و بوستان میپردازند و از این طریق با فرا گیری زبان فارسی دریچهای رو به ادب فارسی نیز به روی آنان باز میشود، در واقع سعدی حلقه اتصال ادب کردی و فارسی است.
شاعران کرد از راه سعدی با زبان فارسی آشنا میشوند و بعد از آن با سایر شاعران و ادیبان ایرانی و آثار آنان آشنا میشوند و با آثار آنان مأنوس میشوند به گونهای که تجلی آثار شاعران بزرگ چون؛ فردوسی، نظامی، سنایی، خاقانی، مولوی، سعدی و به مثال آن در سرودههای آنان به چشم میخورد .اما نقطهی پیوند مشترک همه آنان آشنایی با حافظ شیرازی است. اندیشهها و آثار حافظ هیچگاه به مرزهای جغرافیایی محدود نشدهاند و آثار او نهتنها باعث مجذوب شدن گوته شده است بلکه ویکتور هوگو را نیز به ستایش وا داشته است.
به راستی باید حافظ را ستارهای درخشان در آسمان ادبیات جهان نامگذاری کرد .پژوهش حاضر بر آن است تا تأثیر حافظ شیرازی را بر ادبیات کردستان عراق بررسی کند و شناخت بهتر جایگاه او از نظر پژوهشگران و اقشار مردم در نقطهی دیگراز جهان بررسی کند .دکتر سید احمد پارسا در کتاب تأثیرپذیری شاعران کرد ایرانی و عراق از حافظ شیرازی به - باقی موصلی، نالی، سالم، حاجی قادر کویی، محوی، شیخ رضا طالبانی، طاهر بگ جاف، ملامحمودبی خود، امینی منی، ناری، امیرصاحبقران، قانع، بختیارزیور، حاجی میرزاعبداالله کویی خادم، گوران شاعر اشاره کرده است که از اندیشه و شعر حافظ در سرودههای خود متأثر بودهاند .در این پژوهش کوشش شده است شرحهای نوشته شده بر دیوان او و پایان نامههایی که در حوزهی ادبیات تطبیقی مرتبط با حافظ نوشته شده است همچنین شاعران و یا شعرهایی که به هر دلیل در کتاب یاد شده از دکتر سید احمد پارسا از قلم افتاده شدهاند، بیان شود.
تجزیه و تحلیل
آثار مربوط و یا متأثر از حافظ را در کردستان عراق میتوان به سه دسته تقسیم کرد از جمله:
1 .شرح دیوان حافظ
.2پایاننامههای مربوط به حافظ شیرازی
.3 شاعران متأثر از ذهن و زبان حافظ
4 .حافظ شیرازی در میان اقشار مردم که در اینجا به اختصار به بررسی آنها میپردازیم.
1 .شرح دیوان حافظ:
در ایران بعضی از نویسندهگان و روشنفکران با استناد به بعضی از کلمات - می، شراب، ساقی، ساغر - حافظ اصل لذت و عیش و نوش میدانند؛ اما برخی هم معتقد بر عرفان او هستند و بر آن پا فشاری می کنند؛ و برخی دیگر او را تنها به عنوان شاعر میشناسند و نظر به این دارند که حافظ به هیچ طبقهی اجتماعی تعلق ندارد .ما در این پژوهش برآنیم که نشان دهیم روشنفکران و ادیبان کردستان عراق چه دیدی نسبت به حافظ دارند. یکی از کتابهای مهم ترجمه شده دیوان حافظ به نام محرمی را که توسط استاد اکرم عنبی بر چهار جلد تقسیم شده و به چاپ رسیده است؛ که شرح دیوان حافظ را به زیبایی انجام داده است و در اینجا ایشان با استفاده از بیشتر شرحهای دیوان حافظ و خود هم معتقد بر عرفان حافظ میکند .همچنین از نظر او حافظ یک رند به تمام معنا است.
2 .پایاننامههای پژوهشگران مرتبط به حافظ شیرازی:
یکی از پژوهشگران رساله دکتری خود را در رشته زبان و ادبیات کردی دانشگاه صلاحالدین تحت عنوان بررسی تطبیقی عشق در دیوان حافظ شیرازی و ملای جزیری بررسی کرده است که با بررسی تصوف اسلامی و فلسفه اشراق و نو افلاطونی و تصوف عابدانه و عاشقانه را به خوبی وصف و بررسی کرده است .هدف رساله این است به لایههای درونی اندیشهی شاعر متفکر کرد ملای جزیری و مقایسه و مقارنه او با شاعر بلند آوازه ایرانی حافظ شیرازی با محوریت موضوع" عشق "از دیدگاه هر دو شاعر را بررسی کند.
رساله از یک مقدمه و چهار بخش تشکیل شده است که بخش اول آشنایی مختصر با زندگی هر دو شاعر میباشد و در بخش دوم که خود از چهار فصل فراهم آمده، مسئلهی عشق از دیدگاههای گوناگون بررسی شده، با تکیه بر مهمترین منابع کهن اصیل اسلامی و متصوفه و بخش سوم که آن نیز دارای چهار فصل میباشد به دیدگاه ملای جزیری درباره عشق اختصاص داده شده و بر آن بوده تا حجاب تتق عروس فکر و اندیشهی شاعر را از رخسار آن بردارد؛ برای این کار به مهمترین دیدگاه ملای جزیری درباره موضوع عشق پرداخته و با طرح موضوع زیبایی شناسی از دیدگاه افلاطون و فلوتین و نیز اندیشمندان اسلامی نظیر غزالی و شیخ روزبهان بقلی فسایی شیرازی بر آن است تا دیدگاه ملای جزیری را در این مورد بحث و بررسی نماید.
بخش چهارم رساله به مقایسه موضوع عشق از دیدگاه دو شاعر و در زمینه ادبیات تطبیقی فراهم آمده و از چهار فصل تشکیل یافته است .در فصل اول آغازین هر دو شاعر الا یا ایهاالساقی به تفصیل شرح و بررسی شده و در فصلهای بعدی به طور مشروح و با اشاره به نمونههای شعری موارد تقارن و تشابه و نیز تأثیر حافظ بر ملای جزیری و مقایسه اشعار هر دو شاعر بحث و بررسی شده است. او در رساله خود به این نتیجه رسیده است که پایه و اساس دیوتن ملای جزیری عشق است، آن هم به عمیقترن افکار، که از دید عارفان تعریف موضوع عشق کاری بس دشوار و سخت است به همین سبب نبودن تعریف عشق، کوتاه کردن راه عشق در چهارچوب دین ممکن نیست، جهان عشق جهانی پلورالیستی است و درک و فهم عالم عشق با دیگر جهانها متفاوت است.
با در نظر گرفتن این موارد میبینیم که ملای جزیری از نظر دید عشقی خیلی به حافظ نزدیکتر است و مثل حافظ بسیار متأثر از داستان شیخ سنعان است و از نظر دید در داستان شیخ سنعان بیشتر با حافظ هم نظر است تا عطار در منتق الطیر .دربارهی طریقت و پیر تشابهات فراوانی با هم دارند و در صفت رندایتی که حافظ به آن مشهور است باز هم در ملای جزیری این به وضوح دیده میشود .ملای جزیری بیشتر عارف است تا صوفی . عشق از نظر و دیدگاه ملای جزیری از هر جایی شروع شود در آخر به معشوق ازلی خود میرسد؛ این هم به این معنا است که جز او هیچ چیز دیگری لایق عشق و دوست داشتن نیست.
