بخشی از مقاله
چکیده
ریشه بیشتر انحرافات اخلاقی نسل جوان را باید در لابلای افکار و اندیشه های آنان جستجو کرد. راهنمایی و آگاهی دادن به این نسل اهمیت فوق العاده ای دارد. یکی از مسائل مهم جامعه امروز ما، مسأله حجاب است که اندیشه های بسیاری را به خود مشغول داشته است. تا جایی که گروهی از مخالفان حجاب، پوشش زنان ایران را به دوران اسلامی نسبت داده و زنان ایران قبل از اسلام را بی حجاب معرفی کرده اند. از آنجا که عفت و حیا امری فطری است، انسان به صورت طبیعی پوشش را دوست دارد و از برهنگی گریزان است. لذا، از دوران های گذشته زنان پوشش داشته اند. شاهنامه فردوسی که کهن ترین سند تاریخی ایران باستان است. زنان اصیل ایران را با حجاب معرفی کرده است. در این تحقیق که به روش پژوهش کیفی مبتنی بر رویکرد توصیفی و تحلیلی انجام خواهد شد، بعد از بررسی چگونگی حجاب پیروان ادیان و تمدن های قبل از اسلام، حجاب زنان دوره های ماد تا ساسانی را بررسی خواهیم کرد و با ذکر شواهدی از زنان آن دوره که در کتیبه ها بدست آمده است به این نتیجه خواهیم رسید که زنان اصیل ایران باستان پوششی داشته اند که از سرتا پا را می پوشانده است.
واژگان کلیدی: حجاب، پوشش، شاهنامه، ساسانی، ماد، اشکانی، هخامنشیان
-1 مقدمه
از آن هنگام که انسان توانست سوزن بسازد، به کار بافندگی پرداخت. با پشم گوسفند و الیاف گیاهان لباس هایی برای خود تهیه کرد و همین لباس است که جامه مرد هندی و شنل یونانی و لنگ مصری قدیم و سایر اقسام گوناگون و جذاب لباس را دردوره های مختلف تشکیل داده است. پس از آن انسان از عصاره گیاهان با خاک های ملون موادی به دست آورد و لباس را رنگ کرد و به این ترتیب لباس های رنگین خاصی برای فرمانروایان درست شد.آنچه به نظر می رسد بافتن لباس در ابتدا مانند بوریا بود و نخ ها را یک به یک به هم می بافته اند. پس از آن قطعه های پوست حیوان را سوراخ کرده، مانند بند شکم بند یا بند کفش به هم متصل می کردند.کم کم الیافی که به کار می رفته ظریفتر شده و حالت نخ را پیدا کرده و لباس به صورت امروزی بوجود آمده است.
اولین پوشش و حجاب به داستان حضرت آدم - ع - بر می گردد که در قرآن درسوره اعراف آیه 27-11 و در سوره مبارکه طه از آیه 123-116 بیان شده است؛ حوا پوشش وحجابی داشته که بعد از آن که آدم و حوا برهنه شدند، خداوند امر کرد قوچی را ذبح کنند، سپس حوا پشم آن را رشت و با یاری آدم - ع - از تابیده های آن یک جامه بلند برای حضرت آدم و یک پیراهن و روسری برای خود بافت. بدین ترتیب نخستین انسان با حجاب حوا بود. - وشنوی، - 1352از آنجا که عفت و پاکدامنی و حیا امری فطری است، انسان از نظر فطری عفت و پاکدامنی را دوست دارد و از برهنگی گریزان است. لذا؛ از دوران گذشته پوشش وجود داشته است و حتی در برخی از اقوام و ادیان در تاریخ به سختیگری های عجیبی درباره حجاب بر می خوریم.
»در قرون وسطی یهودیان همچنان نسوان - زنان - خویش را با لباس های فاخر می آراستند کسی به آنها اجازه نمی داد که با سر عریان به میان مردم روند. نپوشاندن موی سر خلافی بود که مرتکب آن را مستوجب طلاق می ساخت.« - ویل دورانت، - 1343همچنین از جمله قوانین تلمود است که شخص باید از هر وضعی که شور و شهوات انسانی را بر می انگیزد دوری جوید، هرگز نباید به هنگام راه رفتن پشت سر زنی - حتی زن خویش - قدم بر دارد. مرد اگر در عقب شیر ژیان گام بردارد بهتر است تا پشت سر زنی حرکت کند.اگر چه اغلب محققان بر این باورند که در جاهلیت عرب، حجاب وجود نداشته است، اما برخی شواهد نشان می دهد که بیشتر زنان عرب نیز حجاب داشته اند. - وشنوی، - 1352
از اشعار عرب در مورد زنان معلوم می شود که حجاب نزد زنان اشراف و بزرگان آنها رایج بوده است. تا جایی که روزی جوانی از طایفه بنی کنانه مزاحم زنی از قبیله بنی عامر که چهره اش پوشیده بود می شود، آن زن صدایش بلند می شود و همین مزاحمت باعث جنگ بین این دو طایفه می گردد - علی برهان الدین، ج2ص - 49مشهورترین گروههایی که قبل از اسلام زندگی می کرده اند، مجوسیان ایران، براهمه، بودائیان، مسیحیان و امت عرب بودند که در همه آنها حجاب در بین زنانشان رایج بوده است.استاد شهید مرتضی مطهری معتقد است که قبل از اسلام حجاب وجود داشته و درباره زن بسیار سخت گیری می کرده اند.
او در این باره می فرماید: »تا آنجا که من در کتاب های مربوطه مطالعه کرده ام در ایران باستان و در میان قوم یهود و احتمالاً در هند حجاب وجود داشته و از آنچه در قانون اسلام آمده بسیار سخت تر بوده است.« - مطهری، - 1357جواهر لعل نهرو نخست وزیر فقید هند عقیده دارد که حجاب از ملل غیر مسلمان روم و ایران به جهان اسلام وارد شد. در کتاب »نگاهی به تاریخ جهان« ضمن ستایش از تمدن اسلامی، به تغییراتی که بعدها پیدا شد اشاره می کند و از آن جمله می نویسد:یک تغییر بزرگ و تاسف آور نیز تدریجاً روی نمود و آن در وضع زنان بود. در میان زنان عرب رسم حجاب و پرده وجود نداشت.
زنان عرب جدا از مردان و پنهان از ایشان زندگی نمی کردند، بلکه در اماکن عمومی حضور می یافتند. به مجالس وعظ و خطابه می رفتند و حتی خودشان به وعظ و خطابه می پرداختند. اما عرب ها بر اثر موقعیتها تدریجاً بیش از پیش رسمی که در دو امپراطوری مجاورشان یعنی؛ امپراطوری روم شرقی و امپراطوری ایران وجود داشت، اقتباس کردند. عرب ها امپراطوری روم را شکست دادند و به امپراطوری ایران پایان بخشیدند، اما خودشان هم گرفتار عادات و آداب ناپسند این امپراطوری ها گشتند. به قراری که نقل شده است مخصوصاً بر اثر نفوذ امپراطوری قسطنطینه و ایران بود که رسم جدایی زنان از مردان و پرده نشینی ایشان درمیان عربها رواج پیدا کرد. تدریجاً سیستم حرم آغاز گردید و مردها و زن ها از هم جدا شدند. - جواهر لعل نهرو، - 1388
از سخنان نهرو برداشت می شود که رومیان نیز حجاب داشته اند و رسم حرمسراداری از روم و ایران به دیار خلفای اسلامی راه یافته است. آنچه مسلم است، حجاب درهندنیز همانند ایران باستان سخت و دشوار بوده است.درمیان قبایل دیگر نیز حجاب رواج داشته است، چنانچه ویل دورانت می نویسد: »بالاتر از سرزمین ارمنیان و در کنار دریای سیاه، سکاها بیابان گردی می کردند و زنان خود را سخت در پرده نگاه می داشتند.« - ویل دورانت، - 1343البته قبایل وحشی و نیمه وحشی هم وجود داشته که از برهنه بودن هیچ احساس شرمی نداشتند و درباره برخی اقوام عرب نیز نقل شده است که برهنه طواف می کردند و عقیده داشتند در لباسی که معصیت خدا انجام شده است، نباید طواف کرد.به طور یقین قبل از اسلام حجاب در جهان وجود داشته است و اسلام مبتکر آن نیست.
-2 پیشینه تحقیق
تاکنون در باره حجاب و اهمیّت آن در ادیان تحقیقات بسیاری به وسیله نویسندگان سایر کشور ها نوشته شده، که حاصل آن ده ها کتاب و مقاله شده است. امام درباره حجاب و پوشش زنان ایران باستان به ندرت پژوهشی انجام شده و اگر هم تحقیقی انجام گرفته دوره ای خاص از تاریخ ایران باستان را در بر می گیرد. در سال - 1390 - افهمی رضا وهمارانش تحقیقی با عنوان»طراحی پوشاک در دوران اشکانیان« انجام داده اند. پژوهشگران در این تحقیق به این نتیجه رسیده اند، که لباس اشکانی ادامه سیر تکامل تن پوش هخامنشی و نفوذ هنر یونانی است و تنها در لباس زنان و به ویژه در مناطق غربی ایران قابل مشاهده است. لباس ها از نظر طراحی محدود و لباس مردان دارای شلوار متشکل از دو پاچه مجزای آویخته از کمر و پوشش بالاتنه تونیک ساده مادی یا کت و تشک سوارکاری بوده و در هر دو مورد دارای برش ساده مستطیل شکل است.
لباس زنان فاقد دوخت و متشکل از قطعات پارچه عریض پوشیده شده بر روی یکدیگر و شکل کلی آن با برش های محدود پارچه، رویه دوزی، حمایل و کمربندهای پارچه ای و آرایه های الحاقی شکل گرفته است.همچنین، در ساال 1389 - - رجبی، عباس تحقیقی با عنوان »حجاب در ادیان و اقوام گذشته« انجام داده اند.نویسنده در این تحقیق به این نتیجه می رسد، در اکثر قریب به اتفاق ملت ها و آیین های جهان، حجاب در بین زنان معمول بوده است؛ هر چند در طول تاریخ، فراز و نشیب های زیادی را طی کرده و گاهی با اعمال سلیقه حاکمان، تشدید یا تخفیف یافته است، ولی هیچگاه بطور کامل از بین نرفته است. مورّخان به ندرت از اقوام بدوی که زنانشان دارای پوشش مناسب نبوده ویا به صورت برهنه در اجتماع ظاهر می شدند، یاد می کنند.
-3 اهمیت موضوع
یکی از مسایل مهم امروز جامعه ما مسئله حجاب است. اگر چه با پیدایش ادیان موضوع حجاب به خاطر سلامت فرد و جامعه همواره بخشی از رسالت انبیاء و اولیاء الهی بوده است و علمای دینی در هر زمان بر این مهم سفارش کرده اند. اما امروز برای به انحراف کشاندن اذهان جوانان برخی تبلیغ می کنند و می گویند: در ایران باستان هیچگونه حجابی وجود نداشته و زنان بی حجاب بیشتر مورد پذیرش افراد بوده اند و همه با احترام به آنان می نگریستند و بعد از پیدایش اسلام زنان به اجبار حجاب را پذیرفتندلذا؛. بررسی حجاب زنان ایران باستان از اهمیّت ویژه ای برخوردار است.لذا؛ این سوال ها مطرح شود:
-1 حجاب زنان ایران باستان چگونه بود؟
-2 آیا زنان طبقات بالای جامعه پوششی نداشتند؟
-3 آیا در آن دوره برای زنان بی حجاب احترام خاصی قائل بودند؟
در این مقاله که به روش کتابخانه ای انجام گرفته است به کتاب ها و آثار بر جای مانده و نقوش زنان ایران باستان که در حفاری ها بدست آمده مراجعه خواهیم کرد.هدف از این تحقیق: روشن شدن اذهان مردم، بویژه نسل جوان در باره حجاب زنان ایران باستان است.
-4 تعاریف واژگان
ایران باستان
تاریخ ایران به سه بخش؛ پیش از اسلام ، بعد از اسلام و عصر انقلاب تقسیم می شود.در دوره پیش از اسلام سلسله های ماد - آغاز قرن هشتم قبل از میلاد-550ق.م - ، سلسله هخامنشی - 559ق.م-330ق.م. - ، سلسله سلوکیان 330 - ق.م.-129 ق.م. - ، سلسله اشکانیان 256 - ق.م.-224م. - و سلسله ساسانی 224 - م.-652م. - حکومت می کردند. این دوره را که قبل از اسلام است، ایران باستان می گویند. - معین، - 1381
