بخشی از مقاله
چکیده
در پیش از ظهور اسلام چه در جزیرهالعرب و چه در ممالک دیگر حجاب و عفاف خیلی کمرنگ بوده بهطوري که در عربستان هم گزارشهاي تاریخی از وجود حجاب نشان میدهد بودن نوعی حجاب در میان برخی از قبایل به دلیل تعصبهاي قومی و قبیلهاي بوده است. بعثت پیامبر اکرم - - و وجوب حجاب و نازل شدن آیات حجاب و مشخص شدن حد و حدود آن، حجاب به نوعی ارزش و مشخصه زن مسلمان معتقد تبدیل گردید. به وسیله حجاب زن در جامعه مسلمان آن روز حضور پیدا میکرد و از یک موجود بیارزش تبدیل به یک فرد مؤثر جامعه گردید. در زمان حضور حضرت محمد مصطفی - - این امر در بین جامعه مسلمین نهادینه شد و پس از ایشان هم نوع پوشش حضرت زهرا - - این امر در بین جامعه مسلمین نهادینه شد و پس از ایشان هم نوع پوشش حضرت زهرا - - استحکام بخش حجاب در سطح جامعه گردید این روند در زمان امامت حضرت علی - - و حکومت ایشان ادامه پیدا کرد، ایشان در بعضی از قسمتهاي جامعه مسلمین اگر شرائط مناسبی از عفاف و حجاب وجود نداشت آن را گوشزد میکرد و به مسلمانان دستور رعایت میدادند.
دیگر معصومین - - که حکومت را در دست نداشتند ولی شیعیان را به سوي حفظ حریمها راهنمون میکردند. در بعضی از زمانها نوع پوشش تغییر میکرد که ائمه معصومین - - با نوع لباس پوشیدن خود شیعیان را به سمت نوع صحیح آن راهنمایی مینمودند. ارتباط مستقیم عفت و حجاب بهگونهاي است که نوع پوشش بیانگر میزان عفت و پاکدامنی میباشد و رابطه مستقیم دین و دینداري دارد.
واژگان کلیدي: حجاب و عفت پیش از ظهور اسلام، حجاب و عفت پس از ظهور اسلام در عصر نبوي و علوي، حجاب و عفاف در عصر امام حسن و امام حسین امام سجاد و امام باقر و امام صادق - - همزمان با حکومت امویان، حجاب و عفاف در عصر امام کاظم و امام رضا و امام هادي و امام عسگري - - همزمان با حکومت عباسیان.
مقدمه
حجاب و عفت جزء و دایع الهی در دنیاي انسان است دو رکن رکین و شانی از شئونات انسان هستند. که همواره به هم پیوسته هستند و پایه و اساس زندگی انسان سالم و طاهر میگردنند اگر این دو تهدید شوند نابودي انسان را به دنبال خواهد داشت و در نتیجه فناي جامعه و خانواده را به دنبال دارد. عفت و حیا و پوشش و ستر آنقدر اهمیت دارد که آدم ابوالبشر با خوردن میوه ممنوعه و عیان شدن شرمگاه او دچار خجلت گشت و با برگها شروع به پوشاندن خود کرد که مبادا دیده شود پس این دو یار دیرین انسان از ابتداي خلقت همراه انسانهاي صالح و متقی بوده و هیچگاه از آنها دور نگشته و همواره موجب بالا رفتن شأن انسانیت او گشته و نشانهاي از عزت و ترقی گردیده است و در مقابل نداشتن عفت و حجاب نشانهاي بر بیتقوایی میباشد و همچنین وسیلهاي براي ترویج بیحیایی در جامعه که دشمنان اسلام و انسانیت آن را دستآویز خود کردهاند براي رسیدن به مقاصد پلید خود.
.1 حجاب در زمان جاهلیت در شبه جزیرة العرب
حجاب و عفت زنان در زمان جاهلیت در شبه جزیرة العرب دچار ضعف بوده، هر چند گزارشهایی نیز بر وجود حجاب در تاریخ دیده میشود - بک بجاوي، مولی، ایام العرب فی الجاهلیه، ص - 324 اما این حجابهاي گزارش شده بر اثر تعصب قومی و قبیلهاي بوده نه اعتقاد صحیح اما با توجه به سیر دستورات اسلام بر وجوب حجاب ونزول آیات حجاب و گزارشهاي تاریخی اصل بر عدم حجاب بوده و زنان از حجاب مناسب برخوردار نبودند و پوشش کامل نداشتند. گریبان جامه زنان گشاده بود بهگونهاي که گودي گردن، سینهها و اطراف آن آشکار میشد زنان روسري خود را پشت سر میبستند و از جلو مکشوف میماندند ... برخی از زنان گام بر زمین میکوفتند تا از صداي خلخال او در یابند که خلخال دارد. گفتهاند که گاه نیز براي آنکه معلوم شود دو خلخال دارد پاهایشان را به هم میزدند - ز مخشري، محمد بن عمر، الکشاف، ج2 ص62 و . - 63 با ظهور اسلام و دستور بر وجوب حجاب به این روند پایان داده شد. پیش از ظهور اسلام زن از وضعیت نابسامانی در خانواده و اجتماع داشته تا جایی که حق مالکیت نداشته و مرد خانواده او را مالک میشده است تا جایی این مسئله پیش میرود که جنگها اگر اسیر میگشته موجب ننگ مردان قبیله خود میگشته. این نوع نگرش موجب میشود که زن از مکان و منزلت خود تنزل یافته و تبدیل به یک موجودي بیارزش گردد.
.2 حجاب و عفت پس از ظهور اسلام در عصر نبوي و علوي
پس از ظهور اسلام و آمدن احکام، نحوة زندگی مسلمانان با تأسی از پیامبر رحمت تغییر یافت. در سیر نزول قرآن، آیاتی در مورد حجاب نازل شد و حد و حدود حجاب مشخص گردید. نزول آیات در مورد حجاب و وجوب آن در سال پنجم هجرت بوده - ابن سعد، الطبقات الکبري، ج8، ص. - 180 نیاز فطري زنان به خودآرایی و تبرج و از یکسو جزابیت زن براي مرد از سوي دیگر سبب شده است که رسول اکرم - - به عنوان پیامآور دین براي حضور مؤثر پویا و فعال زنان در جامعه پیشنهاد حضور زن در عرصه عمومی را با رعایت حجاب مطرح کند - معین الاسلام، مریم، پوشش و آرایش از دیدگاه پیامبر اعظم - - ص . - 9 زنان رعایت حجاب، عفت و حیا را پیشه خود کردند در جامعه اسلامی آن زمان جایگاه لازم خود را یافتند.
.1-2 حجاب و عفت در آیات
آیات و احکام حجاب موجب تغییر در نحوه نگرش و سیره مسلمین گشت و موجب دگرگونی در عرصه جامعه گردید براي نمونه چند آیه از آیات مربوط به حجاب اشاره میشود.
.1-1-2 آیه 33 سوره احزاب
»و قرن فی بیوتکن ولاتبرجن تبرج الجاهلیه الاولی .«...
در این آیه به صراحت زنان را از آشکار کردن زینتها نهی میکند. این آیات در مورد زنان پیامبر - - است ولی دستور در آن به عموم زنان میباشد و حکمت در آن عمومیت دارد هر چند در مورد زنان پیامبر - - مهمتر است زیرا پیشتر در چشم بودند ولی امر به همه زنان در مورد پوشش آنهاست در جامع البیان فی تفسیر القرآن آمده: »قیل ان البترج هر اظهار الزینه و ابراز المرأة محاسنها للرجال:« گفته شده تبرج، زن زینت و زیباییهایش را براي مردان آشکار نماید - طبري، محمدبن جریر، جامع البیان فی تفسیرالقرآن، ج10، ص - 500 چه زینت را نمایان کردن و چه زیبائیها را نمایان کردن ممنوع گردید و به این ترتیب زن را به حفظ زینت و زیبائی امر گردید.
در مورد تبرج الجاهلیه الاول تفاسیر متعددي بیان شده است. در معناي جاهلیه اولی اختلاف میباشد زیرا که بر دو جاهلیت یکی اولی و یکی ثانیه دلالت دارد. بنابر نظري چون از جاهلیت زمان حال با خبر نبودند جاهلیت اولی را به قبل از بعثت تعبیر مینمودند ولی با توجه به جاهلیتی که در عصر حاضر وجود دارد میتوان دو جاهلیت را در نظر گرفت. در جاهلیت اولی در قبل از بعثت در حجاز چه اندازه زنهاي زانیه فراوان بوده و بعضی ذوات الاعلام بودند و افتخار میکردند به اینکه خواهان آنها بسیارند و جاهلیت ثانیه نیز در این عصر رواج دارد که به مراتبشدیدتر از جاهلیت اولی است - طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القران، ج10، ص. - 500 در آن زمان زنان مأمور به حفظ خود شدند. در این امر فرقی بین زنان امروز و آن زمان به چشم نمیخورد. جلوهگري زنان همان جلوهگري است، شاید در نوع کمی تفاوت داشته باشد ولی همان جلوهگري است و شهوت مردان نیز همان است.
لذا این آیات شامل زنان امروز نیز میشود. «اي زنان پیامبر در خانههاي خود بنشینید و زینت خود را ظاهر نکنید آن طوري که در زمان جاهلیت قبل از بعثت رسول االله - - زنان چنین بودند که زینت نموده و جلوهگري مینمودند و مثل حیوانات زنان و مردان با هم مخلوط بودند مثل زنهاي امروزي که گویا روش زمان جاهلیت را پیش گرفتهاند و قوانین اسلام را بهکلی فراموش کردهاند« - امین، نصرت بیگم، تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن، ج10، ص 222 و . - 223 در قبل از اسلام زنان نوع پوشش آنها مناسب نبوده و همین موجب شد که اسلام از این نوع پوشش نهی کند و آنان را به پوشش کامل دعوت نماید. »بهطوري که در تاریخ آمد، در آن موقع زنان حجاب درستی نداشتند و دنباله روسريهاي خود را به پشت سر میانداختند بهطوري که گلو و قسمتی از سینه و گردنبند و گوشوارههاي آنها نمایان بود و به این ترتیب قرآن همسران پیامبران - - را از اینگونه اعمال باز میدارد« - مکارم شیرازي، ناصر، برگزیده تفسیر نمونه، ج3، ص. - 608 در حال حاضر نیز با نگرش به جامعه اسلامی در مییابیم که تفکر بعضی از زنان با تفکر زن عصر جاهلیت یکسان است زیرا که همان نوع پوشش را انتخاب کرده و همان سیر را میپیماید لذا این آیات شامل زنان امروز نیز میشود و آنها را از نوع پوشش که انتخاب کردهاند نهی میکنند.
.2-1-2 آیه 59 احزاب
»یا ایها النبی قل لازواجک و بنا تک و نساء المومنین یدنین علیهن من حلبیبهن ذلک أدنی ان یعرفن فلا یؤذین...« در این آیه عمومیت هم نسبت به مخاطبان و هم نسبت به نوع پوشش وجود دارد. همسران پیامبران و زنان دیگر بهطور مستقیم مورد خطاب واقع شدهاند که نوع پوشش براي آنها مشخص گردیده است. »جلباب لباسی است که از روسري بزرگتر و از چادر کوچکتر است و زن آن را بر سرش میاندازد بهطوري که زیاد آن سینه را هم میپوشاند« - طبرسی، فضل بن حسن، ترجمه: عبدالحمیدي، غفوري، علی، ترجمه تفسیر جوامع الجامع، ج5، ص - 152 کلمه جلابیب جمع جلباب است، آن را طوري بپوشند که زیر گلو و سینههایشان در انظار ناظر پیدا نباشد - طباطبایی، محمدحسن، موسوي محمدباقر، ترجمه تفسیرالمیزان، ج16، ص509 و» . - 510
جلباب غیر از لباسهاي معمولی بوده که زنان میپوشند که با جلباب قرار گرفتن روي لباسها آنها را میپوشاند، در این آیه علت حکم آمده است: » ذلک ادنی ان یعرفن فلایؤذین«، ذلک از اسماء اشاره و ارشاد به علت حکم است که حکم جلباب براي این است که خانم از کنیز شناخته شود و نیز خانم هرزه گرد و عفیف از هم تمیز داده شوند و مردمان اراذل و اوباش دنبال آنها نیفتند و به خانمهاي محترم اذیت نرسانند« - امین، نصرت بیگم، تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن، ج10، ص. - 254در این آیه علت حکم مشخص شدن زنان عفیف براي در امان بودن از چشمچرانیها و سوءرفتارهاست در شأن نزول این آیه آمده است که شبها که همسران رسول خدا براي قضاي حاجت بیرون میرفتند گروهی از منافقان مزاحم آنها میشدند. آنها در این مورد شکایت کردند چون به منافقان تذکر دادند گفتند ما نسبت به کنیزان چنین میکنیم در این هنگام این آیه نازل شد - ابن سعید، الطبقات الکبري، ج8، ص 182و» . - 183ذلک اذنی ان یعرفن فلایؤذین« یعنی پوشاندن همه بدن به شناخته شدن به اینکه اهل عفت و حجاب و صلاح و سدادند نزدیکتر است. در نتیجه وقتی به این عنوان شناخته شدند دیگر اذیت نمیشوند یعنی اهل فسق و فجور متعرض آنان نمیگردند.
