بخشی از مقاله
چکیده
تربیت دینی و قرآنی فرزندان یک ضرورت است. کسانی که تربیت کودکان و نوجوانان خود را از وظایف خویش به حساب نمیآورند، عواقب این بیتوجهی به صورت آسیبهای ماندگار در فرزندان آنها پدیدار میگردد. عمق بخشیدن به آموزههای دینی درکودکان و نوجوانان، آنان را از آسیبهای اخلاقی و اجتماعی مصون میدارد. آموزش صحیح از روی عطوفت و مهربانی باعث درونی شدن ارزشهای دینی همچون حیا، حجاب و عفاف میشود، و همچون واکسنی آنها را از زهر خطرات و انحرافات همچون بیحیایی، بیحجابی و برهنگی بیمه و مقاوم میسازد و تقید به حجاب برتر را در آنان نهادینه میکند.
عادتبخشی، الگوسازی و شیرینسازی حجاب و عفاف برای کودکان و نوجوانان باید از سنین کودکی و نوجوانی شروع شود و نباید آن را به بعد از سن تکلیف موکول نمود. شناسایی و بررسی شیوههای صحیح و کاربردی و تأثیرگذار در نهادینه کردن حجاب و عفاف از جایگاه ویژهای برخوردار است. الگوآفرینی، عادتبخشی، سالمسازی، محبت، تشویق، بصیرتبخشی و قصهگویی، از جمله شیوههای تربیتی در نهادینه کردن حجاب و عفاف برای کودکان و نوجوانان میباشد.
-1 مقدمه
امام صادق علیهالسّلام میفرمایدلَا:" مَانَلِمَنْإی لَا حَیَاءَلَه؛ کسی که حیا ندارد، ایمان ندارد" - کافی، ج2، ص106 ، ح. - 5 از آن جایی که ایمان در حوزهی فردی، شرط لازم برای تشکیل حکومت دینی میباشد، و حیا با ایمان نسبتی مستقیم دارد، شرط تثبیت و بقای حکومت دینی به حیای تکتک آحاد جامعه بستگی دارد. از این جهت محور تمام برنامه ریزیهای دشمنان علیه نظام جمهوری اسلامی و منقلب کردن انقلاب اسلامی، "حیازدایی" بوده و به هر قیمتی فراگیر کردن بیحیایی را در دستور کار خود قرار دادهاند.
"حیا" امری است فطری که خداوند آن را در انسان به ودیعه گذاشته، اما همچون دیگر ظرفیتهای پنهان بشری، به تربیت و رشد برای رسیدن به کمال مطلوب نیاز دارد. در این راستا به هر میزان که حیا در فرد منکوب شود، به همان میزان نیز ایمان فرد دچار خدشه شده، تا جایی که از بین رفتن حیا به انحطاط ایمان در افراد جامعه و در نهایت به اضمحلال حکومت دینی منتج میشود.
در این پژوهش سعی بر این بوده تا ضمن مطالعه سبک زندگی اسلامی و بررسی شیوههای صحیح و دینی فرزند پروری و نیز بررسی و شناسایی عوامل مؤثر در شکلگیری حیا و عفت در کودکان، راهکارهایی در جهت نهادینه کردن حیا و عفت در کودکان و نوجوانان ارائه شود. با یک بررسی اجمالی در بین کودکان و نوجوانان میتوان به این نتیجه رسید که کودکان و نوجوانانی که از ابتدا نوع تربیت خانوادگیشان بر پایه دین و بر اساس حیا و عفت شکل گرفته، در نوجوانی و جوانی نسبت به دوستیهای نادرست و... خودکنترلی بیشتری از خود نشان داده و حجاب و پوشش اسلامی را بهخوبی پذیرفتهاند و محدودهی ارتباط محرم و نامحرم را تشخیص میدهند. ازاینرو اگر حیا و عفت یکی از محورهای اصلی تربیتی در کودکان و نوجوانان قرار گیرد، این کودکان معصوم بعد از طی دوران کودکی در مقابل دام حیازدایی و فرهنگ برهنگی و لاابالیگری مصون خواهند ماند و انسانهایی ارزشمند برای جامعهی اسلامیمان خواهند بود.
-2 پیشینهی پژوهش
آیات نورانی قرآن کریم، احادیث و روایات در منابع دست اولی چون اصول کافی1، من لا یحضره الفقیه2، الاستبصار3 و تهذیب 4 الاحکم وجود دارد که مبین لزوم، وجوب و چرایی مقولهی حیا و عفت هستند و به آثار آن نیز اشاره دارند و در این نوشتار نیز به تعدادی از آنها اشاره شده است، اما این منابع دست اول، اولا در دسترس همگان نیستند، ثانیا فهم بسیاری از آنها برای عموم دشوار است، لذا وجود منابعی در خور فهم و درک عموم ضروری است.
هدایتی - 1382 - در کتابی با عنوان احیای حیا، احادیث مرتبط را جمع آوری کرده و آثار تربیتی حیا را نیز مطرح کرده است اما به تحلیل و تفسیر منطقی آنها نپرداخته است.
پسندیده - 1383 - در کتابش با عنوان پژوهشی در فرهنگ حیا، تنوع و تقسیمات جالبی در رابطه با حیا ارئه داده است و آیات و روایات بسیاری را گردآوری نموده است. او آثار تربیتی حیا را به صورت موردی و جزئی عنوان نموده و از تحلیل آنها خودداری نموده است.
محمدی ری شهری - 1377 - در کتاب میزان الحکمه، احادیث ائمهی اطهار را بر اساس حروف الفبا تقسیم بندی کرده است و احادیث مرتبط با حیا را در یک قسمت گردآوری نموده و فقط به نقل آنها بسنده کرده است.
لذا این موضوع هنوز جای تحقیق و تبیین و تفسیر فراوانی توسط پژوهشگران را دارد.
-3 معنای حیا و عفت
وجه ممیز انسان و تفاوت خوب و بد او در صفات و رفتار و خلق و خوی اوست. نیکیها با زشتیها سنجیده می شود، میزان در تشخیص آنها عقل و شرع است، یعنی خوبی ها و بدی ها را یا عقل انسان تشخیص میدهد یا شرع آنها را به انسان معرفی میکند. حیا و عفت نیز از جمله چیزهایی است که هم عقل فطری انسان آنها را میستاید و هم شرع به آنها اهمیت داده است
حیا در لغت به معنی شرم، و عفت به معنی پاکدامنی و پرهیزکاری است - عمید، - 1377 که به صورت فطری در همهی انسانها وجود دارد.
حیا و عفت جلوی آزادی عمل را میگیرند؛ البته آزادی به معنای بیبندوباری؛ یعنی انسان باحیا بیبندوبار نیست؛ زبانش، دستش، پایش، چشمش، اندامش، فکرش و تمام اعضا و جوارح او تحت کنترل و مراقبت قرار میگیرد. حیا به او اجازه گفتن هر سخن و انجام هر عملی را نمیدهد، اعمال و رفتار خود را حسابشده انجام میدهد و از هر کاری که او را سبک و بیوقار میکند یا آبروی او را بریزد و شخصیت او را بشکند، پرهیز میکند - باقری پور، . - 1390 همانگونه که بیان شد، حیا انسانها را از ارتکاب اعمالی که نزد مردم زشت و قبیح است، باز میدارد. حیا صفت بسیار خوبی است. انسان اگر به خاطر مردم هم گناه را ترک کند، اهل نجات است؛ ولی چه زیبنده یکی از مهمترین و معتبرترین کتابهای حدیثی شیعه، اثر ثقهالاسلام کلینی درگذشتهی 329 است. وی در مدت 20 سال به درخواست شاگردانش این کتاب را گردآوری کردهاست.
کتاب من لا یَحضُرُه اَلفَقیه تألیف ابوجعفر محمد بن علی بن بابویه قمی ملقب به شیخ صدوق کتابی است به عربی شامل 5963 حدیث. این کتاب یکی از کتب اربعه و از معتبرترین کتب شیعه بوده و در شش جلد تألیف شدهاست.
الاستبصار فیما اختلف من الأخبار: کتابی روایی از شیخ طوسی و چهارمین کتاب از کتب اربعه است.
تَهذیبُ اﻷحکام، از مهمترین و مفصلترین منبع فقهی شیعه و یکی از چهار کتاب عمده حدیث و فقه شیعه، کتب اربعه، نوشتهی شیخ الطائفه، ابوجعفر محمد طوسی، مشهور به شیخ طوسی است.
شهید علامه مرتضی مطهری عفاف را ضامن امنیت انسانها دانسته و میگوید: "وقتی زن پوشیده و سنگین از خانه بیرون رود و جانب عفاف و پاکدمنی را رعایت کند، افراد فاسد و مزاحم جرئت نمیکنند متعرض آنها شوند"
امیر مؤمنان علی علیه السلام فرمودند:
ما برشما باد عفت و پاکدامنی و امانتداری، چون آن دو شریفترین کارهای پنهانی شما و بهترین اعمال آشکارتان و برترین پساندازها و ذخیرههایتان میباشد" - غررالحکم صفحه. - 256
به گفته استاد عباسی، حیا در مردان غیرت و در زنان عفت را رقم میزند. حیا با شرم متفاوت است. هر بشر بیدینی نیز میتواند شرم داشته باشد، اما حیاء، مقولهای ایمانی است و مختص انسان دیندار و مؤمن.
حضرت علی علیه السلام در میزان نسبت حیا و ایمان میفرمایند: ایمان درختی است که ریشه آن یقین، شاخه آن تقوا، و شکوفه و میوه آن »حیاء« است - غررالحکم، ح . - 1786
امام صادق علیه السلام در تفسیر حیا میفرماید: "الحیاء نور جوهره صدر الایمان و تفسیرهالتّذویب عندکلّ شیء ینکرهالتّوحید والمعرفه؛ حیا، نوری است که جوهره آن سرچشمه ایمان است، و تفسیر حیا این است که در برابر هر چیزی که خداوند راضی نیست و با توحید سازگاری ندارد، انسان از ناراحتی ذوب شود". ذوب شدن، کنایه از خجالت کشیدن و مرتکب کار حرام نشدن است - بحار الانوار، ج68، ص. - 336
-4 لزوم داشتن حیا، عفت و پاکدامنی
حیا و »خویشتنداری« توانایی روحی فوقالعادهای به انسان میدهد تا در برابر هجوم هوی و هوس سرکش، پایداری کند و در فراز و فرود زندگی، به کمال برسد. عفاف، سلامت جامعه را به دنبال دارد؛ زیرا جامعه را افراد آن تشکیل میدهند و اگر افراد اصلاح شوند، جامعه نیز اصلاح خواهد شد. عفاف موجب مصونیت زن و مرد از آشفتگیهای ذهنی، بزهکاری، آوارگی و بیماری روحی و روانی میشود و از انحطاط اخلاقی جامعه و از هم پاشیدگی خانوادهها جلوگیری میکند
خداوند در قرآن کریم میفرماید:
"ای پیغمبر به زنان و دختران خود و زنان مؤمنان بگو که خویشتن را به چادر فرو پوشند که این کار برای اینکه آنها - به عفت و حریت - شناخته شوند تا از تعرض و جسارت - هوسرانان - آزار نکشند، بر آنان بسیار بهتر است و خدا آمرزنده و مهربان است".1 حیا و شرم مایه تکامل است و از سقوط در منجلاب فساد جلوگیری میکند و از کمالات اخلاقی به حساب میآید، که نبودش بسیاری از مشکلات اخلاقی و گناهان و حتی بیایمانی را به دنبال خواهد داشت.
حضرت علی علیه السلام درباره حیا میفرماید: "الحیاء سبب الیکلّ جمیل؛ حیا، وسیله راه یافتن به تمام زیباییها و خوبیهاست" - تحف العقول، ص. - 82
-5 رابطه حیا با حجاب
ما پیوسته سخن از حجاب گفته یا شنیدهایم، ولی مسئله اصلی و بنیادین، عفت است. عفت فراتر و برتر از حجاب است. حجاب، همان پوشش ویژه و عفت، گونهای خصلت و بینش و منش است. حجاب، پوششی بیرونی است، ولی عفت، هم پوشش بیرونی و هم پوشش درونی است. حجاب میتواند ریایی، تحمیلی یا ظاهری باشد، ولی عفت، خصلت و ارزشی اختیاری است
