بخشی از مقاله
چکیده:
اهمیت نقش محیط زیست در فعالیت های اقتصادی و نیز رابطه محیط زیست با توسعه پایدار موجب گردیده است که در سال های اخیر، مبحث ادغام هم زمان موضوعات زیست محیطی و مسایل اقتصادی در یک سیستم یکپارچه حسابداری مورد توجه بسیاری از اقتصاددانان قرار بگیرد .بدین منظور سیستم جدید حساب های ملی - SNA93 - نیز تهیه حساب اقماری محیط زیست - SEEA - را در کنار سایر حسا بهای اقماری پیشنهاد نموده است . هدف اساسی این مقاله آشنایی مقدماتی با سیستم یکپارچه حساب های زیست محیطی و اقتصادی - SEEA - به عنوان یکی از حساب های اقماری در سیستم حساب های ملی می باشد . در ابتدا مفهوم توسعه پایدار، ارتباط آن با محیط زیست و نگرش های موجود درمورد چگونگی تامین توسعه پایدار مورد بحث قرار می گیرد. تحقیق نشان می دهد که گروه های مختلف اجتماعی طرفدار محیط زیست شرکت ها را عامل اصلی تأثیرگذار بر روی محیط زیست معرفی کردند و خواستار شدند که شرکت ها در مقابل فعالیت های موثر بر محیط زیست پاسخگو باشند و اثرات زیست محیطی فعالیت های خود را به طور شفاف افشاء کنند و تبعات و هزینه های این فعالیت ها را بر روی محیط زیست بپذیرند.
واژگان کلیدی: حساب های اقماری، سیستم یکپارچه حسا ب های زیست محیطی و اقتصادی، حساب های دوگانه
مقدمه
چگونگی تاثیر فعالیت های بشر بر محیط زیست به عنوان یکی از مهمترین موضوعات سیاستی از سالهای پایانی قرن بیستم همواره مورد بحث بوده است .از یک سو نگرانی های فرایند هایی در مورد تاثیر نامطلوب فعالیت های اقتصادی هر کشور بر محیط زیست آن کشور و جهان وجود داشته و از سوی دیگر این موضوع که تداوم رشد اقتصادی و افزایش رفاه بشر بستگی به خدمات و امکاناتی دارد که توسط محیط زیست فراهم می شود، کاملا مورد تایید قرارگرفته است - بنان، - . - 1351 نگرانی های موجود در این زمینه در سال های اخیر به طرح سوالاتی منجر گردید مبنی بر اینکه آیا نحوه ی فعلی استفاده از محیط زیست درست و مسئولانه است؟ آیا استفاده هر چه سریع تر از منابع زیست محیطی در زمان حال بدون توجه به امکان جایگزینی آنها در آینده و همچنین ایجاد آلودگی وسیع در محیط زیست که ناشی از فعالیت های اقتصادی بشر می باشد و سلامت بشر و هستی سایر موجودات را به خطر می اندازد تهدیدی برای توسعه اقتصادی به شمار نمی رود؟ به عبارت دیگر حتی اگر نحو ه ی برخورد کنونی با محیط زیست تهدیدی برای زمان حال به شمار نیاید آیا ادامه ی چنین روندی بدون انجام تغییرات اساسی تهدیدی برای آینده نیست؟ اهمیت نقش محیط زیست در فعالیت های اقتصادی و نیز رفاه جوامع بشری سبب گردید که موضوع تلفیق هم زمان موضوعات زیست محیطی و مسایل اقتصادی در یک سیستم ادغام شده حسابداری در سال های اخیر مورد توجه بسیاری از اقتصاددانان قرار بگیرد - جعفری، . - 1372
با توجه به اینکه از یک سو کمبود منابع طبیعی، بهره وری اقتصادی را تهدید نموده و از سوی دیگر افزایش تولیدات اقتصادی و فعالیت های مصرفی با افزایش تولید آلاینده ها، خساراتی جدی برکیفیت محیط زیست وارد می نماید، لذا به نظر می رسد که حساب های ملی رایج که تنها بخشی از موضوعات زیست محیطی را تحت پوشش قرار می دهند، به دلیل عدم ملاحظه هزینه های فردی و جمعی استفاده از منابع طبیعی و نیز آسیب های وارده بر محیط زیست، ممکن است علایم اشتباهی به سیاستگذاران داده و این امر جامعه را در نهایت در مسیر توسعه ناپایدار قرار دهد .به منظور لحاظ نمودن تاثیر متغیرهای زیست محیطی بر حسا بهای ملی و نهایتا بر متغیرهای کلان اقتصادی، ضروری است که حساب های ملی بر اساس ملاحظات زیست محیطی نیز مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد - حقیقی، . - 1375
سیستم یکپارچه حسا ب های زیست محیطی و اقتصادی - SEEA - به عنوان یکی از حساب های اقماری در سیستم حساب های ملی برای چنین منظوری طراحی گردیده است .در این سیستم چگونگی ترکیب حسا ب های آماری، به گونه ای که امکان بررسی و تجزیه تحلیل ارتباط متقابل میان اقتصاد و محیط زیست از طریق این حساب ها فراهم گردد، مورد بررسی قرار می گیرد . بدیهی است که تنها با ادغام این دو بخش است که از یک سوم می توان مفاهیم ثبات و پایداری الگوهای مختلف تولید و مصرف را مورد آزمون قرار داد و از سوی دیگر می توان نتایج اقتصادی حفظ استانداردهای زیست محیطی را مطالعه نمود .با توجه به گستردگی و وسعت مباحث مطرح در این زمینه، علی رغم پیشرفت های قابل ملاحظه ای که در سا لهای اخیر روی این موضوع صورت گرفته است، هنوز مباحث پیچیده ای در این زمینه وجود دارد که مستلزم تحقیق و بررسی بیشتر می باشد.
توسعه پایدار و ارتباط آن با محیط زیست بسیاری از نگرانی های موجود در خصوص اتمام منابع طبیعی و همچنین فرآیند آسیب پذیری محیط زیست در مفهوم توسعه پایدار منعکس می باشد - خوش طینت، . - 1373 در این زمینه بر اساس آنچه که درکمیسیون Brundtland در مورد توسعه پایدار عنوان شده و مورد پذیرش گروه کثیری از اقتصاددانان قرار گرفته است، دسترسی به توسعه پایدار برای بشر امکان پذیر است .توسعه ای که قادر به تامین نیازهای نسل فعلی است، بدون اینکه توانایی نسل های آینده در تامین نیازهای خود را محدود کرده یا به مخاطره بیندازد .به طور کلی سه نوع نگرش در مورد تامین توسعه پایدار مطرح شده است که ذیلا به طور مختصر مورد بررسی قرار می گیرند:
-1 رهیافت سه رکنی در تامین توسعه پایدار این نگرش از توسعه پایدار به تامین همزمان نیازهای اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی در آن واحد اشاره می کند .بر این اساس، برقراری پایداری وثبات در هر یک از سه رکن یاد شده بدون تامین پایداری در دو بخش دیگر امکان پذیر نمی باشد و ضروری است که تصمیمات نهایی با در نظرگرفتن هم زمان موضوعات مطرح در این سه بخش اتخاذ گردد - دفتر حقوقی امور مجلس، . - 1376 با توجه به اینکه سیستم یکپارچه حسا ب های اقتصادی و زیست محیطی - SEEA - از آمار وسیعی دربار ه ی موضوعات اقتصادی و زیست محیطی استفاده می کند، لذا این سیستم می تواند اطلاعات تفصیلی در مورد ارتباط متقابل بین سیستم اقتصادی و زیست محیطی ارایه نماید ولی اطلاعات آن در زمینه ارتباط متقابل موضوعات اقتصادی - اجتماعی و یا اجتماعی - زیست محیطی محدودتر می باشد.
2 -رهیافت بوم شناسی در تامین توسعه پایدار در این روش فرض بر این است که سیستم های اقتصادی و اجتماعی در واقع زیر بخش هایی ازمحیط زیست می باشند، لذا برقراری ثبات و پایداری در فعالیت ها و زمینه های مختلف اقتصادی و اجتماعی وابسته به تامین ثبات و پایداری در محیط زیست است .به این ترتیب از نقطه نظر بوم شناسی، توسعه درواقع به ظرفیت یک اکوسیستم در پاسخگویی مثبت به تغییرات و فرصتها اشاره می کند .بنابراین آنچه که باید پایدار و باثبات بماند، همانا ظرفیت اکوسیستم در پاسخگویی فعالانه به تغییر و تحولات خارجی است .بدین منظور ضروری است که سلامت اکوسیستم مورد حمایت و تشویق قرار بگیرد . سلامت اکوسیستم در واقع سیستم را قادر می سازد که خود را در مواجهه با تغییر شرایط به خوبی تطبیق دهد - قوام، . - 1375علی رغم مزایایی که سیستم SEEA در تامین نیازهای آماری مورد نیاز روش بوم شناسی در دستیابی به توسعه پایدار دارد، اما در این روش نیزکهمشخصًا بر اکوسیستم متمرکز می باشد، از همه اطلاعات و توان آماری موجود در سیستم SEEA به نحو مطلوب استفاده نمی شود .استفاده مطلوب و کامل از اطلاعات موجود در سیستم SEEA در سومین روش دستیابی به توسعه پایدار یعنی روش سرمایه ای که در زیل به آن اشاره می شود تحقق می یابد.
3 -رهیافت سرمایه ای در تامین توسعه پایدار در این روش مفهوم سرمایه از علم اقتصاد استخراج شده ، اما مفهوم مذکور در ترکیب با سایرعوامل مرتبط با توسعه پایدار، عملا بسط و گسترش بیشتری یافته است. هر چند اختلاف نظرهایی در میان اقتصاددانان در مورد مفهوم توسعه پایدار وجود دارد، اما توافق اساسی در یک زمینه به چشم می خورد و آن این است که توسعه پایدار با مفهوم اقتصادی درآمد ارتباط دارد .اغلب اقتصاددانان در این زمینه به تعریف درآمد از دیدگاه هیکس اشاره می کنند .بر این اساس درآمد یک جامعه می تواند به عنوان مقدار مصرف کل جامعه درطی یک دوره زمانی تلقی شود بدون آنکه این میزان مصرف، سبب کاهش اصل سرمایه - ثروت - جامعه که ایجاد این درآمد بر آن متکی است، گردد.
مطرح شدن موضوع توسعه پایدار سبب گردید تا تفکر اقتصاددانان در مورد درآمد ملی و رابطه آن با ثروت ملی دگرگون شود .درگذشته اقتصاددانانصرفًا سرمایه تولید شده را به عنوان پایه و اساس ایجاد ثروت و همچنین درآمد در نظر می گرفتند و معتقد بودند که منابع طبیعی،که عرضه آنها نامحدود است، درواقع هدایای رایگان طبیعت به بشر بوده و نقشی در ایجاد درآمد ندارند .در سالیان اخیر با توجه به اهمیت توسعه پایدار درحفظ ظرفیت مولد محیط زیست، بسیاری از اقتصاددانان معتقدند که جایگاه و نقش سرمایه طبیعی کشورها در مباحث مربوط به پایداری و ثبات درآمد و ثروت ملی نمی تواند نادیده انگاشته شود .عده ای دیگر نیز بر این باورند که سرمایه انسانی و اجتماعی نیز در این مبحث باید در نظر گرفته شود .این موضوع منجر به تعریف جدیدی از توسعه پایدار از نقطه نظر سرمایه ای شد .براین اساس توسعه پایدار، توسعه ای است که درفرآیند آن ثروت ملی سرانه به دلیل جایگزینی یا حفظ منابع ثروت ،کاهش نمی یابد - محمدحسینی،. - 1378 منابع ثروت دراین دیدگاه از توسعه، شامل سرمایه های تولید شده بعلاوه سرمایه های انسانی، اجتماعی و طبیعی می باشد . هر چند سرمایه های انسانی و اجتماعی از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده، اما درچارچوب عناوین سیستم SEEA قرار نمی
