بخشی از مقاله
چکیده:
انسان از ابتدای حضورش در عرصه طبیعت، همواره با محیط پیرامونش در تعامل بوده است. در طی قرون اخیر همواره با رشد صنعت و مصرف گرایی انسان، بحران های محیط زیست، به عنوان مهم ترین مساله جهان معاصر مطرح شده است . اندیشمندان زیادی با انجام تحقیقات گوناگون بیان کرده اند ریشه اصلی بحران های محیط زیست در نگرش ظالمانه انسان در طبیعت است. هدف از این مقاله بررسی و تفحص در آیات و روایات اسلامی در زمینه حفاظت از محیط زیست و نقش حیاتی آن در سلامت انسان است. تحقیق فوق به روش توصیفی تحلیلی به این نتیجه دست یافت که جهان هستی دارای نظم دقیقی است و مخلوقات در تعادل و تناسب و به اندازه آفریده شده اند و هرگونه ضرر و زیان به اجزای این سیستم عظیم سبب به خطر افتادن حیات و هستی می گردد.به همین منظور با توصیه های حفاظت از محیط زیست جامعه بشری را ملزم به رعایت حقوق مردم در بهره برداری از محیط زیست نموده است.
واژگان کلیدی: حفاظت، محیط زیست، اسلام.
.1مقدمه
اهمیت حفظ محیط زیست و نقش آن در زندگی بشر بر کسی پوشیده نیست در آیات قرآنی و روایات معصومین تاکید فراوانی بر اهتمام به محیط زیست و حفظ منابع طبیعی و استفاده درست و انتقال آن ها به نسل های آینده بیان شده است. بنابراین خداوند متعال، در ابتدای کلام خود، قرآن را به عنوان یک راهنما و شیوه زندگی، معرفی می کند. در آیه 6 سوره انعام، کامل بودن این راهنمای زندگی را تایید نموده می فرماید: » ما چیزی را در کتاب ]تکوین از نظر ثبت جریانات هستی و برنامه های آفرینش[ فروگذار نکرده ایم . لذا در کتاب آفرینش، هیچ چیز که در هدایت بشر لازم باشد، نادیده گرفته نشده و عالم خلقت با نظم هدف مند و از روی حکمت تدوین گردیده است. [1]
از آیات کلام خدا مشخص می شود که آن چه مخلوق اوست، هم به لحاظ کمی و هم کیفی، متناسب و به اندازه آفریده است. در آیات متعددی از قرآن آمده: یقینا برای هر چیزی، اندازه ای قرار داده ایم. ما هر چیزی را به اندازه آفریدیم. هر چیزی نزد او، اندازه معینی دارد. هر چیزی را آفریده و آن را به اندازه قرارداده، اندازه ای درست و دقیق.بنابراین باید به طور صحیح و درست مورد بهره برداری قرار گیرند تا از نابودی آن ها - چه از لحاظ کمی و چه از لحاظ کیفی - جلوگیری شود وعلاوه برآن برای استفاده نسل های بعد مورد حفاظت و نگهداری قرار گیرند. [1]ابناء بشر باید به طرزی رفتار نمایند که توازن مابین امکانات محیطی - که خداوند باری تعالی در اختیار آن ها قرار داده است - با نیازهای بشر برقرار گردد.
این گونه می توان نتیجه گرفت که برقراری چنین توازنی یک وظیفه اخلاقی برای تک تک مسلمانان می باشد.در بسیاری از آیات شریفه قرآن درباره منابع حیاتی و محیط زیست تاکید شده است، تلاش بشر به درست و صحیح استفاده کردن از آن ها می باشد. بنابراین تغییر نابجا و زیان رساندن به هر یک از اجزاء محیط زیست، سبب به خطر افتادن حیات و هستی گردیده و منجر به نابودی منابع حیاتی و در نتیجه نابودی اشرف مخلوقات، یعنی خود انسان می گردد.بر این مبنا، اسراف و زیاده خواهی در مصرف و نیز اقداماتی که باعث آلوده شدن و از بین رفتن عناصر اصلی محیط زیست گردد.
مغایر با معارف اسلام و به زیان مصالح و منافع حقیقی بشر است.براساس آیات و احادیث می توان گفت که تمامی مقررات زیست محیطی، به نحوی در کلام خداوند باری تعالی، فرستاده او - خاتم انبیاء - و ائمه معصومین - ع - گنجانیده شده، و در واقع اساس و بنیاد علوم مختلف در دین اسلام آمده، اما استخراج واستفاده از آن ها بر حسب شرایط روزگار به عهده علما و اندیشمندان گذاشته شده است.هدف از این مقاله بررسی و تفحص در آیات و روایات اسلامی در زمینه حفاظت از محیط زیست و نقش حیاتی آن در سلامت انسان است. در این مقاله، آیات و احادیثی که در مورد اجزاء مهم و اصلی محیط زیست، شامل؛ آب، خاک، هوا، گیاهان و حیوانات ذکر شده است گردآوری شده و مورد بحث قرار گرفته اند.
.2بحث: .1-2آب:
یکی از منابع اساسی و ضروری برای انسان، آب است که بدون آن حیات معنی و مفهوم پیدا نمی کند. آب در دین اسلام از اهمیت زیادی برخوردار است. از آب به عنوان موهبت الهی یاد شده، که ادامه حیات را میسر کرده و باعث پاکی زمین و بشر می شود. [7-8]کلمه » ماء 63 « بار در قرآن مجید آمده است. آیه ای که بیش از همه به نقش آب در زندگی اشاره دارد، آیه سی ام سوره انبیاء است که می فرماید: آیا کافران ندیده اند که آسمان ها و زمین بسته بودند آن گاه آنها را گشودیم ] و گسترش دادیم[ و هر چیز زنده ای را از آب پدید آوردیم؛ آیا ایمان نمی آورند. در بیشتر آیاتی که واژه » ماء « به کار رفته، به نزول باران که زنده کننده زمین و رویاننده گیاهان، درختان، میوه ها و حبوبات است، اشاره شده است؛ برا رزق و روزی شما از ثمرات رویانید؛ در این صورت، برای او ]شریکان[ اضدادی قرار ندهید .[1]
و در آیه های 67 و 68 سوره واقعه چنین آمده است : ] خبر رسید از آن آبی که می آشامید. آیا شما آن را از ابر فرو فرستاده اید، یا ما؟ اگر می خواستیم آن آب را به جای آن که خوش وگوارا کرده ایم، شور می گرداندیم. آیا برای این گونه نعمت ها[ سپاس گذاری نمی کنید؟ . [1]آن چه از مجموعه آیات و روایات بر می آید، این که اساس و منشاء حیات، آب است. از این رو خداوند مهربان آب را بسیار فراوان در عالم ایجاد کرده تا همه موجودات بتوانند از آن بهره مند شوند. آب نه تنها برای حیات انسان لازم و ضروری است بلکه برای حیوانات، گیاهان و سایر جانداران ماده ای حیاتی بوده و مقدار آن در جهان هستی، مشخص و معین است. خالق هستی، آن چه را که آفریده به اندازه و متناسب آفریده، قرآن شدیداً از ضایع کردن و نابود کردن منابع، به ویژه منابع آبی ممانعت کرده است .[9]بنابراین آشنایی و بهره گیری از دستورات الهی، می تواند کمک زیادی در حفظ این ماده با ارزش نماید که بشر روز به روز به اهمیت آن بیشتر پی می برد.
.2-2 هوا:
یکی از عناصر ارزشمند و حیاتی هواست. چیزی که با استنشاق آن زندگی خود را تداوم می بخشیم تقریبا تمامی مخلوقات برای تنفس به هوا نیاز دارند. در مورد نقش با اهمیت و حیاتی باد، قرآن می فرماید: » خداست که بادها را فرستاد تا ابری بر انگیزد، پس ما آن را به سوی سرزمین مرده راندیم و زمین را پس از مردگی اش به وسیله آن زنده کردیم« هم چنین بادها شواهد روشنی از عظمت و لطف خداوند متعالی است و این نشان دهنده طراحی و نظم بدون عیب و نقص عالم هستی، توسط خالق اوست .[6]در آیه 57 سوره الاعراف آمده: » اوست که بادها را پیشاپیش ]باران[ رحمتش به عنوان مژده دهنده می فرستد تا هنگامی که ابرهای سنگین باد را بردارند، آن را به سوی سرزمین مرده می رانیم، پس به وسیله آن باران نازل می کنیم و به وسیله باران، هر نوع میوه - از زمین - بیرون می آوریم و مردگان را نیز - در روز قیامت - این گونه - لابه لای گورها - بیرون می آوریم، - باد، ابر، باران، زمین، روییدن گیاهان و انواع میوه ها را مثل زدیم - تا متذکر و یادآور - اراده و قدرت بی نهایت خدا - شوید. از آنجایی که لایه محافظت اتمسفر به موجودات زنده این امکان را می دهد که با آرامش و اطمینان به زندگی خود ادامه دهند. بنابراین باید از ورود آلودگی و ناخالصی به آن ممانعت کرد و این موضوع در مقررات اسلامی یکی از اصول، به حساب می آید.[1]
.3-2 خاک و زمین:
خاک از مواد معدنی موجود در پوسته زمین تشکیل شده، به طوری که اجزاء موجودات زنده » گیاهان و جانوران« از آن ها ساخته شده است. در دوازده آیه قرآن، واژه » طین«، گِل«» آمده، در بیست مورد صراحتا کلمه » تراب«، » خاک« به کار رفته است و در بسیاری دیگر از آیات، » ارض«، » زمین« به معنای خاک » محل رویش گیاه« استعمال شده است. که با بررسی این آیات می توان به نکات ارزشمندی در حوزه » خاک شناسی« دست یافت.[3]در آیه 20 سوره الروم آمده: از نشانه های - قدرت و ربوبیت - او، این است که شما را از خاک - بی جان - آفرید؛ پس اکنون بشری هستید که - روی زمین - پرآکنده و منتشرید. خاک نخستین و گرانبهاترین مایه تشکیل دهنده کره زمین و منبع
