بخشی از مقاله
چکیده
چالشهاي موجود در حوزة حقوق زنان بهویژه در ایران را در سه محور میتوان برشمرد؛ مشکلاتی که از ناحیه تقنین ناشی میگردد مانند خلأ، نقص و ابهام قوانین درمورد خروج زن از منزل، فسخ نکاح، اشتغال و تحصیل زنان، طلاق قضایی، قصاص مرد در برابر زن و احصان زن و مهمتر از اینها، فقدان طرح جامع نظام حقوق زن و بیثباتی تقنینی. برخی دیگر از مشکلات حقوقی زنان مانند امتناع زوج از پرداخت نفقه و مهریه، تعدد زوجات، قانونگریزي و تفسیر نادرست از قوانین براي تضییع حقوق آنها و... نتیجه اشکالات موجود در مقام اجراي قوانین است و شاید مهمتر از این دو، مشکلاتی است که از ناحیه فرهنگ جامعه براي زنان ایجاد میشود که در این راستا، میتوان به مشکلاتی چون خشونت علیه زنان در خانواده، سوءاستفادة مردان از اختیارات قانونی خود، وجود باور نادرست نسبت به زنان، تحمیل نقش و شخصیت دوگانه به زنان، حاکمیت فرهنگ حقوق محوري بر فرهنگ اخلاقمحوري در حوزة خانواده و بیاطلاعی زوجین از اخلاق، حقوق و تکالیف زناشویی اشاره کرد.
واژگان کلیدي: زوجه، زوج، نفقه، مهریه، تعدد زوجات، فاضل دیه، احصان، نشوز، خشونت
مقدمه
حقوق زنان از بدو تاریخ تاکنون دورههاي متعددي را پشت سر گذاشته است. در روم قدیم، زن فاقد شخصیت و حقوق انسانی بود - منتسکیو، ص . - 230 در یونان قدیم، زنان محجور بوده و حق آموزش و پرورش را نداشتند و جایگاه نازلی در زندگی دارا بودند - هنري لوکاس، ص . - 238 زن در میان اعراب قبل از ظهور اسلام فاقد ارزش و منزلت بود. حتی در برخی از قبائل، زن جزء اموال محسوب میشد و قابل تملک بود - جواد علی، ج5، ص562، . - 563 با ظهور اسلام، زن موجودي ارزشمند و همتراز با مرد به لحاظ انسانی - آیه نساء، آیه - 1 و قابلیت رشد و تکامل - سورة نحل، آیه 97؛ سورة احزاب، آیه - 35 معرفی شد. لیکن علیرغم پیشبینی حقوقی متناسب و متوازن براي زن در شریعت اسلام، هنوز شناسایی دقیق حقوق زن در جوامع اسلامی و رعایت آن با مشکلات عدیدهاي مواجه است و این امر اسباب سوءاستفادة عدهاي ناآشنا به شریعت اسلام یا مرعوب شعارهاي پرزوق و برق غربیان شده است.
درحالیکه رویکرد امروز غربیان به حقوق زن واکنشی است نسبت به اندیشه و رفتار دیروز آنان در این حوزه و به لحاظ تفاوت جوامع اسلامی با جوامع غربی از این حیث، مسلمًا رویکرد جدید آنان نسخه رفع مشکلات جوامع اسلامی در باب حقوق زن نمیتواند باشد؛ بلکه حتی درد آنان را نیز التیام نخواهد بخشید. از اینرو، حل مشکلات حقوق زن در جوامع اسلامی در گرو بازپژوهی منابع احکام و بازسازي رفتارها براساس آموزههاي اسلامی و پیشبینی راهکارها و سازکارهاي مناسب جهت دسترسی به حقوق زنان در شریعت اسلامی است. مقاله حاضر به بررسی مشکلات و نارساییهاي حقوق زنان در سه محور تقنینی، اجرایی و فرهنگی میپردازد. از آنجا که مجال اندك است، در هر محور پس از تشریح موضوع، به بیان برخی مصادیق جهت تبیین بیشتر مشکل اکتفا میگردد. - 1 مشکلات تقنینی حقوق زنان چالشهاي تقنینی حقوق زنان، میتواند ناشی از ضعف انطباق با موازین فقهی، خلاء، نقص یا اجمال قوانین باشد و یا از سیاستهاي تقنینی ناکارآمد باشد.
- 1-1 خلاء، نقص و ابهام قوانین
قانون بهعنوان مهمترین منبع حقوق، نقش کلیدي در شناسایی حقوق افراد بهمنظور تنظیم روابط آنها در زندگی اجتماعی دارد. به همین دلیل بایستی در فرایند قانونگذاري، حقوق بهطور کامل شناسایی و براي اجراي آن تمهیدات لازم پیشبینی گردد. مقررات مربوط به حقوق زنان با نارساییها و مشکلاتی از جمله خلاء، نقص و ابهام در قوانین مواجه است که میتواند موجب تضییع حقوق زنان گردد.
از جمله مشکلات موجود در حوزة تقنین که مورد سوءاستفاده قرار میگیرد و حقوق زنان را در معرض تضییع قرار میدهد، عبارتاند از:
- 1-1-1 اثبات عسر و حرج در طلاق قضایی
براساس موازین قانونی زوجه درصورتی که دوام زوجیت برایش موجب عسر و حرج باشد، میتواند با مراجعه به حاکم شرع تقاضاي طلاق کند و درصورت اثبات عسر و حرج دادگاه میتواند زوج را اجبار به طلاق نماید و درصورت ممکن نبودن اجبار، زوجه به اذن حاکم شرع طلاق داده میشود - مادة 1130 ق.م. - . تا قبل از اصلاح مادة 1130 قانون مدنی، امکان طلاق قضایی در شرایطی که شوهر حقوق واجبه زن را تادیه نکند، سوءمعاشرت شوهر و مخاطرهآمیز بودن زندگی زناشویی بهواسطه بیماريهاي واگیر براي زن نیز وجود داشت، ولی قانونگذار در اصلاحیه آبانماه
1370، طلاق قضایی را، منوط به احراز عسر و حرج زوجه نمود.
یکی از حقوق مصرح زوجه در فقه، حق مواقعه است؛ بسیاري از فقیهان به حق مواقعه براي زوجه در هر چهار ماه یکبار تصریح کردهاند که درصورت استنکاف زوج از ایفاي حق زوجه، مسأله نشوز زوج مطرح میشود. واژة نشوز در قرآن دربارة زوج و زوجه، هر دو بهکار رفته است - سورة نساء، آیه34 و - 128 نشوز زوج به تعدي زوج نسبت به زوجه، منع او از برخی حقوق واجبش مانند حق تغذیه، پوشاك، همخوابگی و یا ضرب و اذیت بدون مجوز شرعی تعریف شده است - البحرانی، بیتا، ج24، ص. - 619 بنابراین، خودداري زوج از انجام عمل زناشویی با زوجه براي حداقل یکبار در مدت چهار ماه موجب ناشز محسوب شدن زوج میگردد، زیرا زوجه را از یکی از حقوق واجبش منع کرده است. بسیاري از فقیهان - العاملی،الروضهًْالبهیهًْ، 1410ق، ج5،
