بخشی از مقاله
چکیده:
نواحی فرسوده شهری، بنا به سرشت خود با انواع عوارض و مشکلات مواجه هستند. این بافتها اغلب در زمره مناطق محروم شهر از نظر اجتماعی، اقتصادی و کالبدی هستند و این امر عامل نارضایتی ساکنان، عدم پویایی و رونق حیات شهری در آنهاست. از این رو معضل آنها چند بعدی و چند وجهی است که در هر مورد به شکل خاصی بروز مینماید. در طی سالهای اخیر سیاستگذاران و برنامهریزان شهری درصدد ارائه راهبردها و راهکارهای نوینی در مواجهه با مسائل و مشکلات بافتهای فرسوده شهری میباشند. بازآفرینی از جمله دستاوردهای نوین و کامل برنامههای شهرسازی در خصوص بافت فرسوده می-باشد.
بازآفرینی به معنی تجدید حیات بافت در همه ابعاد کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، و زیستمحیطی میباشد و به دنبال حل مشکلات فرسودگی از طریق دوباره زنده شدن مناطق فرسوده و آسیبدیده است. هدف این مقاله معرفی رویکرد بازآفرینی شهری و استفاده از این رویکرد برای حل مشکلات مناطق فرسوده شهری است. روش تحقیق بر اساس هدف از نوع کاربردی و بر اساس ماهیت از نوع توصیفیBتحلیلی میباشد و از ابزار گردآوری اطلاعات با استفاده از روش کتابخانهای و میدانی است. نتیجه این پژوهش نشان میدهد که اصول رویکرد بازآفرینی شهری در ارتباط با محله شیخسلیمان شهر داران به این نتیجه رسیده است که ایجاد نظارت اجتماعی، افزایش امنیت، معاصر سازی عملکردها، رونق مشاغل محلی و موارد دیگری که در کل مقاله به طور مشروح به آن پرداخته شده است و از نتایج این رویکرد میباشند در بازآفرینی محله شیخ سلیمان شهر داران مؤثرواقع میشوند.
-1 مقدمه:
ناحیه تاریخی شهرها میراث ارزشمند معماری و کالبدی به جای مانده از گذشتگان ماست که در طول زمان در هویت-بخشی به حیاتشهری همواره نقش بارزی ایفاء نموده است. این بخش از شهر تجلیگاه ابعاد فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی مردمانی است که در دورههای تاریخی در این بخش از شهر، روزگار سپری کرده و هویت فرهنگی آن را به ثبت رساندهاند. چنانچه ناحیه تاریخی شهرها شناسنامه واقعی آنها نامیده شود، سخن گزافی گفته نشده است. بنابراین حفظ، احیاء و بازآفرینی آن ها و انطباق آن با کلیت سیستم شهری از جمله ضرورتهایی است که میتواند حیات ناحیه تاریخی را همگام با شهر پیش برد.
[1] علیرغم ارزش و جایگاه منحصر به فرد بافتهای فرسوده در ساختار فضایی و کارکردی شهر و پتانسیلها و نقاط قوت آنها، مشکلها و محدودیتهایی چون ناهمخوانی کالبد و فعالیت، وجود عناصر ناهمخوان شهری، کمی سرانه برخی کاربری ها، نبود سلسله مراتب مناسب در شبکه ارتباطی و عدم امکان نفوذپذیری به داخل بافت ارگانیک، کاربریهای ناسازگار و جاذب ترافیک، وجود فضاهای بی دفاع و رهاشده، کمبود فضاهای عمومی مناسب و غیره موجب کاهش اهمیت و ارزش بافت قدیمی و هویتساز شهرها شده و جابجاییهای جمعیتی و خروج گروههای با توان مالی بالا را در پی داشته است .[2] این پدیدهها و مشکلات، برنامهریزان را وادار به اجرای شیوه مؤثر نوسازی شهری کرده است.
در سالهای اخیر پدیدهای که بیشتر مورد توجه برنامهریزان برای مقابله با مشکلات قرار گرفته برنامهریزی پایدار شهری در پروژههای بهسازی و نوسازی شهری است .[3] در ادامه تحولاتی که از دهه 1960 آغاز گردیده بود مقوله جدید و تأثیرگذاری به عرصه اقدامات شهری وارد گردید که تحت عنوان نظریه بازآفرینی شهری طیف وسیعی از طرحها را در مناطق مختلف دربرگرفت. در واقع تغییرات در مدیریت و مرمت بافتهای قدیمی با تغییر در ساختار اقتصادی و واگذاری قدرت از دولت مرکزی به دولتهای محلی، رویکرد جدیدی با عنوان بازآفرینی در مرمت شهری شکل گرفت .[1] در ادبیات اخیر دنیا، واژه "بازآفرینی شهری"به عنوان یک واژه عام که مفاهیم دیگری نظیر بهسازی، نوسازی، بازسازی، توانمندسازی و روانبخشی شهری را در برمیگیرد، به کار میرود.
بازآفرینی شهری به مفهوم احیا، تجدید حیات و نوزایی شهری و به عبارتی دوباره زنده شدن شهر است. در بازآفرینی شهری، توسعه شهری به مفهوم رشد کمی عناصر کالبدی شهر برای اسکان جمعیت و ارتقای کیفیت زندگی، در قالب طرحهای توسعه شهری رخ خواهد داد .[4] از این رو تئوری مبتنی بر این فرضیه است که راهبردهای بازآفرینی شهری در مواجهه با بافتهای فرسوده شهری مؤثر واقع میشود. بدین منظور محله شیخ سلیمان که یکی از محدودههای بسیار قدیمی شهر داران میباشد و دارای عنصر تاریخی و مدهبی با ارزشی همچون زیارتگاه شیخ سلیمان میباشد به عنوان نمونه موردی انتخاب شده است.
-2 بیان مسئله:
گستردگی روزافزون بافتهای فرسوده شهرها، یکی از مهمترین چالشهای پیشروی کشورهای در حال توسعه است مسایل موجود در بافتهای فرسوده از نوع مسایل چند بعدی هستند و میتوان ریشههای ایجاد این مسایل را در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، مدیریتی این بافتها جستجو کرد .[5] جنبش احیا و مرمت شهری و در ادامه آن بازآفرینی و نوزایی شهری به ویژه در مراکز شهری جهان سوم به دلیل عقب ماندگی زمانی و توسعه نیافتگی و ساختار چند گانه حاصل از نفوذ استعمار و تلاطم ناشی از دوران گذار از فرهنگ سنتی به فرهنگ صنعتی، هویت مقطعی بودن آنها و تأثیرپذیری راهبردها از سیاست روز بدون پشتوانه فلسفی و تئوریک، تنگنایی است که در حال حاضر کشورهای جهان سوم با آن مواجه هستند.
6] بازآفرینی - معاصرسازی - یعنی تولید سازمانفضایی جدید منطبق بر شرایط تازه و ویژگیهای نو که همگی در ایجاد روابط شهری جدید و یا تعریف دوباره روابط شهری کهن یا موجود مؤثر میافتد [7] در این رویکرد توجه به حفظ ارزشهای فرهنگی و حفظ ثروت-های بومی و تاریخی، انتقاد از ساخت و سازهای دارای یک نوع کاربری به جای کاربریهای متعدد، توجه به اقدامات کیفی به موازات اقدامات کمی، مشارکت گروههای اجتماعی و غیره مشهود میباشد .[8] رویکرد بازآفرینی به بهبود وضعیت اقتصادی، اجتماعی و محیطی شهر توجه دارد و طیف وسیعی از فعالیتها را بیان میدارد که قابلیت زیست جدیدی به مناطق مضمحل، ساختمانهای پاکسازی شده، زیر ساختها و ساختمانهای تحت بازسازی که به پایان عمر مفیدشان رسیدهاند، میدهد.
یک نگرش کلیدی در بازآفرینی به معنای عامش این است که وضعیت کلی شهر و مردمش را بهبود بخشد .[9] محله شیخسلیمان در قسمت جنوب شهر داران واقع شده است بافت محله شیخ سلیمان علیرغم قدمت زیاد به دلیل مجاورت با زیارتگاه شیخ سلیمان دارای اهمیت بسیار بالایی میباشد. به لحاظ عملکردی محدوده مذکور دارای فعالیتهای در مقیاس شهری و فراشهری میباشد در حالیکه بافت و شاکله محله ظرفیت پاسخگویی به نیازهای مرتبط با عرصهها و فضاهای واسط را نداشته، و از کیفیتهای کالبدی - فضایی محله کاسته شده است ازاین رو پژوهش حاضر بر آن است که به شناسایی راهبردهای تأثیرگذار جهت مداخله در بافت فرسوده محله شیخ سلیمان با رویکرد بازآفرینی بپردازد. و انتظار میرود با توجه به نابه هنجار بودن منظر بافت قدیم محله شیخ سلیمان، رویکرد بازآفرینی بتواند باعث تحولات اساسی در فضاهای شهری این محدوده شده و احیاء زندگی مرده در این بافتها را در پی داشته باشد.
-3 روش تحقیق :
روش تحقیق پژوهش حاضر توصیفی - تحلیلی میباشد؛ اطلاعات مورد نیاز بر پایه رجوع به اسناد معتبر علمی و برداشت-های میدانی محله شیخسلیمان شهر داران جمعآوری شده است. در پژوهش حاضر انجام مطالعات و بررسیها به صورت منظم و در قالب یک رهیافت هدف محور صورت گرفته در نهایت به تدوین راهبردهای اجرایی بازآفرینی محله شیخسلیمان پرداخته شده است.
-1-4 منابع خارجی - لاتین - :
کریر - 1922 - 1 ، پیوستگی کامل میان فضاهای جدید و قدیم را ضروری دانسته و معتقد است که کارکردهای شهری را نباید از هم جدا کرد . [10] لیچفیلد 2به ضرورت درک بهتر فرآیند فرسودگی و توافق بر روی چیزهایی که فرد سعی دارد به آن برسد و نحوه رسیدن به آنها اشاره میکند. دانیسون3در سخنرانی خود در زمینه نحوه مواجهه با راهحلهای جدید حل مسائل، نظرش این است که باید بر روی مسائل و نواحی که مشکلات آنها با هم مرتبط بوده و هماهنگ و هم نسخ هستند، تمرکز کنیم . [11] کریستوفر الکساندر - 1936 - 4 ، در رابطه با بافتهای فرسوده شهر و محوطههای تاریخی، بر ایجاد نظم ارگانیک، اندامواره یا سازمند، استفاده گسترده از مشارکت مردم تأکید میکند .
