بخشی از مقاله
چکیده
شهر، جام جهان نمای هر نظام سیاسی و منعکس کننده افکار و اندیشه ها و روابط انسانها در فضای کالبدی است. مطالعه شهر به عنوان یکی از پیچیده ترین دستاوردهای انسان متمدن، نیازمند استمداد از علوم مختلف است. حقوق شهری به عنوان یکی از مهم ترین دانش های مورد نیاز که مقررات حاکم بر شهر و ارتباط بین شهروندان، حکمرانان شهری و دولت را مورد بررسی قرار می دهد، هرچند در محاق فراموشی قرار دارد، لیکن برای بررسی، تحلیل و چاره جویی شهرهای نابسامان کشور، بایستی جایگاه شایسته خود را بازیابد.مقاله حاضر با مفروض دانستن حقوق شهروندی ، در جستجوی الگوی مطلوب حقوق شهری است .
حقوق شهری ، بستر تحقق حقوق شهروندی است. موضوعی که کمتر بدان پرداخته شده است. این نوشتار با شیوه کتابخانه ای و با بررسی منابع حقوقی و غیر حقوقی و قوانین مربوطه به شیوه توصیفی تحلیلی فراهم آمده است. حاصل کار آن است که تا تحقق حقوق شهروندی با ابعاد و شاخص هایی که در این مقاله برای حقوق شهری فراهم آمده است، فاصله بسیار وجود دارد. اصلاح تدریجی قوانین و مقررات از جمله تدوین خردمندانه قوانین ،کمرنگ نمودن نقش دولت و گسترش مشارکت مردم ، اصلاح مدیریت شهری وتوجه به محیط زیست گامهای مهمی در ارتقاء حقوق شهروندی محسوب می گردند.
واژگان کلیدی:شهر، حقوق شهری، حقوق شهروندی ، الگوی مطلوب
بیان مساله
طی قرن بیستم جمعیت جهان چهار برابر و جمعیت شهری پانزده برابر شده است - باستیه ، 1377 ،. - 6 تعداد شهرهای ایران در فاصله زمانی 1279 -1394 از 99 شهر به 1245 شهر افزایش یافته است. در این مدت ضریب شهرنشینی از 20درصد به 74 درصد افزایش یافته است. درحال حاضر 74 درصد از جمعیت 80 میلیونی کشور در شهرها زندگی می کنند - سایت مرکز آمار ایران - . شهرنشینی شتابان و رشد غیر متوازن شهرها، در سده اخیر چالشهای فراوانی را متوجه دولتها نموده است.هر چند این مقوله با ابعاد گوناگون سیاسی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تأثیرات قابل توجهی بر تصویب قوانین و مقررات کشور بجای گذارده است، لیکن حجم عظیمی از مشکلات فراروی جامعه شهری است.
تراکم نامعقول جمعیت، پراکندگی نامتوازن شهرها، آلودگی فزاینده محیط زیست، ترافیک، مهاجرت و حاشیه نشینی، زمین خواری، کژروی اجتماعی، خشونت وناامنی،تراکم پرونده های دادگستری ،آسیب های روحی شهروندان، ..... بیانگر شهرهای نابسامان، نامتوازن و فاقد هویت امروزی است که تحقق حقوق شهروندی را با دشواری مواجه ساخته است.. کثرت قوانین و مقررات درباره شهر و شهرسازی و تنوع نهادهای مربوطه خصیصه بارز حقوق شهری ایران است. متأسفانه این رشته مهم حقوقی نتوانسته است جایگاه شایسته خویش را به عنوان مجموعه قواعد آمره در نظام حقوقی کشور بازیابد. کلاف سردرگم اداره شهرها، استفاده غیرمنطقی از اراضی، ناهماهنگی میان مسئولان، سوداگری زمین و مسکن، تغییرکاری ،.... در زمره چالشهای حقوق شهری ایران محسوب می گردد.
سامان بخشیدن به قوانین، مقررات و نهادهای موجود نظام حقوق شهری مستلزم واکاوی ادبیات و پیشینه نظری حقوق شهری است. دشواری این امر بر آگاهان پوشیده نیست. ادبیات حقوق شهری ایران کم عمق و بسیار فقیر است و چاره ای جز مراجعه به منابع و آثار سایر رشته های مرتبط نیست.در این میان آسیب شناسی دقیق حقوق شهری و ارایه الگوی مطلوب نظام حقوق شهری برای نیل به حقوق شهروندی واجد اهمیت اساسی است. به نظر می رسد با فراهم ساختن چارچوب مناسب، بتوان بخشی از آسیب ها و چالش های جدی حقوق شهروندی در کشور را شناسایی نموده برای علاج آن تدبیری اندیشید. شهر مطلوب بستر مناسب برای تحقق حقوق شهروندان است.
مفهوم شهر
شهر سازواره ای پیچیده و حیرت انگیز است. ارائه تعریفی واحد از شهر که قابل تسری به تمام شهرهای جهان و یا حداقل شهرهای یک کشور باشد، بسیار دشوار می نماید. محققان هر کدام از منظر تخصص، سلایق و علاقه خویش به شهر نگریسته و آن را تعریف نموده اند.به عقیده ریشتوفرن شهر اجتماعی از انسان ها در مکان معینی است که حیات عادی آنان از فعالیت های غیر زراعی به ویژه از راه بازرگانی و صنعت تأمین گردد - زبردست، 1383، . - 5 از دیدگاه اقتصادی شهر محل فعالیت گروه های ناهمگن اجتماعی است که شغل بیشتر آنها غیر کشاورزی است - پاپلی یزدی، 1390، . - 52 روبرت لوکاس نیز با نگاهی اقتصادی، شهر را از تجمیع عواملی چون تولید، سرمایه، مردم و زمین معرفی می نماید - فلوراید، 1390، . - 76
به اعتقاد زیمل، شهر محل تقسیم کار پیشرفته و تنوع حرفه ای است که در نتیجه تولید، مرتباً توسعه پیدا می کند - ممتاز، 1387، 39. - 121 کشور جهان در تعریف شهر، ملاک فعالیت اقتصادی را درنظر می گیرند و از این لحاظ منظور از شهر جایی است که کمتر از نیمی از جمعیت فعال در بخش کشاورزی شاغل باشند - شارع پور، 1387، . - 10تکیه اصلی کشورهای جهان برای معرفی شهر، میزان جمعیت است، هر چند حد نصاب مربوطه بسیار متغیر است. از نظر جامعه شناسی، لوئیس ویرث شهر را محل سکونت وسیع، دائمی و انبوه انسان هایی می داند که از لحاظ اجتماعی دارای ویژگی های یکسانی نیستند - ربانی، 1381، . - 2
شایسته تر آن است در تعریف این پدیده شگرف و حیرت انگیز، عوامل متعددی را لحاظ نمود. پروفسور هوفر شهر را نتیجه ارتباط میان شش جنبه معرفی نموده است : ساخت اقتصادی - تنوع فعالیت و اشتغال - ، ساختار اجتماعی - تفاوت طبقات اجتماعی - ، ساخت کالبدی - طرح، ساختمان های عمومی، حصار و غیره - ، موقعیت جغرافیایی، موقعیت قانونی - قانون اساسی، دستگاه های حقوقی، محلات - و بالاخره حیات سیاسی - پاپلی یزدی، 1374، - 119 در این میان حکیمان و فیلسوفان، شاعران و ادیبان، مورخان، ... از زاویه دید خویش به شهر نگریسته، وجوهی را پررنگ و به اموری بی اعتنا بوده اند. این نحوه نگرش تداعی کننده توصیف فیل در تاریکی است که به زبان شعر به شیوه ای دل پذیر در مثنوی معنوی منعکس است - مولوی، 1384،. - 364 باید با مامفورد همراه گردید که هیچ تعریف یگانه ای گویای همه جلوه ها و نمادهای شهر نیست - مامفورد ، 1387 ،. - 27
جایگاه حقوقی شهر
قانون تشکیل ایالات و ولایات و دستورالعمل حکام مصوب 1286 براساس قانون اساسی مشروطه، کشور را به چهار ایالت بزرگ شامل آذربایجان، فارس، خراسان و کرمان و بلوچستان تقسیم نمود. در آبان ماه 1316 مجلس شورای ملی عناصر تقسیمات کشوری را تغییر داد. این قانون بدون اشاره به »شهر« تقسیمات کشوری را شامل استان مرکب از چند شهرستان، شهرستان مرکب از چند بخش، بخش مرکب از چند دهستان و دهستان مرکب از چند قصبه و ده مقرر نمود. این قانون 6 استان و 50 شهرستان برای کشور در نظر گرفت که به فاصله کوتاهی در اسفند همان سال به 10 استان و 49 شهرستان تغییر یافت.
