بخشی از مقاله
چکیده
هدف اصلی این پژوهش، تبیین جایگاه »کار شایسته« در حقوق شهروندی از منظر اقتصاد کار و بررسی الزامات کار شایسته در ایران است. نرخ بالای بیکاری و مشارکت پایین نیروی کار در شرایط امروزی اقتصاد ایران، بسیاری از سیاستهای بازار کار را تحت تأثیر قرار داده است. به همین دلیل سایر مؤلفههای مهم همانند شرایط کار، عدالت اجتماعی، امنیت شغلی، آزادی انتخاب شغل، مزد مناسب و کافی و برقراری فرصتهای برابر در سایه ایجاد کمی اشتغال جای گرفته است.
بر همین اساس برای تأمین و بهبود کیفیت این موارد که در مفهوم کار شایسته متجلی میشود، در منشور حقوق شهروندی جمهوری اسلامی ایران سرفصلی با عنوان اشتغال و کار شایسته منظور گردیده است. اما اینکه کار شایسته چیست و دارای چه مؤلفهها و معیارهایی است و الزامات بهبود کار شایسته در بازار کار ایران چیست جای بحث و بررسی دارد. بر همین اساس در این پژوهش با مفهوم شناسی کار شایسته به بررسی اجزاء و الزامات آن در بازار کار ایران خواهیم پرداخت. بررسیها نشان میدهد که بهبود نماگرهای کار شایسته، اصلاحات ساختاری و حقوقی در حوزه اقتصاد و بازار کار لازم است.
کلید واژگان: حقوق شهروندی، کار شایسته، نماگرهای کار شایسته، بازار کار
مقدمه
برای تأمین حقوق شهروندی در حوزه بازار کار- بر اساس اصول مختلف قانون اساسی کشور - همانند اصول نوزدهم، بیستم و بیست و هشتم - - و در راستای دستیابی آزادانه به فرصتهای شغلی، آموزشهای مهارتی، تأمین معاش منصفانه، برخورداری از محیط کار ایمن و بهداشتی، برخورداری از حق دادخواهی بر اساس قانون کار، امکان ارتقاء شغلی بر اساس شایستگی، ایجاد فرصتهای برابر برای زنان و ممنوعیت کار کودکان سرفصلی در منشور حقوق شهروندی جمهوری اسلامی ایران با عنوان »اشتغال و کار شایسته« گنجاندهشده است. این موارد که در بندهای 77 الی 84 منشور بهتفصیل بیانشده است در راستای برقراری حقوق مدنی افراد جامعه و افزایش کیفیت زندگی همه شهروندان است.
کار شایسته1 از مفاهیمی است کهتقریباً از دو دهه پیش بهطور گسترده در ادبیات بینالمللی بازار کار واردشده و به اعتقاد بسیاری یکی از ابعاد اصلی توسعه پایدار است و موجب کاهش فقر میشود. هرچند که ریشه این مفهوم به بیانیه حقوق بشر در سال 1948 مبنی بر»اشتغال قابل قبول و با کیفیت در شان انسان« برمیگردد ولی سازمان بینالمللی کار ILO2 در سالهای اخیر، رکن اصلی چارچوب فعالیتهای خود را بر مبنای کار شایسته قرار داده است. در حال حاضر، اغلب کشورها ازجمله ایران بهشدت به نرخ بیکاری بهعنوان نماگر وضعیت اشتغال متکی هستند، اما واقعیت این است که این نرخ، بخصوص در کشورهای با درآمد پایین به تنهایی نمیتواند گویای تصویر تمامعیار از وضعیت بازار کار باشد - هرندی، . - 1383
چراکه مفهوم کار شایسته یک مفهوم چندبعدی است و تنها با معیار بیکاری قابل ارزیابی نیست . - Nizami & Prasad, 2017 - بر همین اساس تبیین ترمینولوژیک، مؤلفه شناسی و تعیین سنجههای ارزیابی کار شایسته در شرایط فعلی بازار کار ایران نیازمند بحث و بررسی است. در دنیای واقعی توجه به حقوق بنیادین کار و دغدغههای بازار کار از اهمیت ویژهای برخوردار است. مهمترین این موضوعات پرداخت کافی به نیروی کار در قبال کار اوست. موضوع دوم شرایط کار است که بایستی برای انجام کار و بروز توانمندیهای کارگر، ایمن و مناسب باشد. و نهاتاًی اینکه نیروی کار بایستی به هنگام از دست دادن کار، به اندازه کافی جبران شود. لذا محیط کاری که بتواند این سه موضوع را در بستر انسانی تأمین نماید میتواند بهعنوان کار شایسته تلقی شود.
بر اساس همین تعریف، صرف ایجاد اشتغال و استخدام نیروی کار برای تحقق کار شایسته کافی نیست و شرایط کار، ماهیت کار و محیط کار از اهمیت ویژهای برای کار در شرایط صلح آمیز برخوردار است. بااینوجود، اصطلاح کار شایسته، معانی متفاوتی دارد و هر کشور بسته به میزان توسعه خود، آن را بهگونهای خاص تعبیر میکند، اما بهطورقطع، اصطلاح مذکور با در نظر داشتن ضرورت اشتغال شایسته و درخور افراد، بر درآمد مناسب به همراه ایمنی و امنیت شغلی تأکید میکند. هدف اصلی این پژوهش، تبیین جایگاه » کار شایسته« در حقوق شهروندی از منظر اقتصاد کار و بررسی الزامات کار شایسته در ایران است. برای تحقق این هدف، از روش توصیفی و تحلیلی در تحقیق استفاده می شود؛
بدین ترتیب که ابتدا بر اساس مطالعه اسناد و گزارش های موجود، نماگرها و مولفه های کار شایسته از دیدگاه سازمان بین المللی کار تشریح می شود. سپس برای تعیین الزامات کار شایسته در ایران، برحسب آمارها و داده های ایران، برخی شاخص های منتخب مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. در قالب یک مطالعه کیفی کتابخانه ای این پژوهش در چهار بخش ارائه میشود. پس از بیان مقدمه، در بخش نخست به مفهوم شناسی کار شایسته میپردازیم و در بخش دوم نماگرهای کار شایسته تشریح خواهد شد. در بخش سوم با بیان شرایط بازار کار ایران، الزامات کار شایسته موردبحث و واکاوی قرار می گیرد. در بخش پایانی نیز با جمعبندی مطالب، راهکارها و تدابیر پیشنهادی ارائه میشود.
مفهوم شناسی کار شایسته
برای قرنهای متمادی، کار جزء لاینفک زندگی بشر برای ادامه حیات او بوده است. در علم اقتصاد، کار - work - مترادف با نیروی کار - Labor - در نظر گرفته میشود. در تئوریهای اقتصادی، کار به عنوان خدمتی که توسط یک فرد برای انجام یک فعالیت اقتصادی ارائه میشود و قابلتفکیک از فرد نیست تعریف می شود. بر اساس همین تعریف، جداییناپذیری خدمت ارائهشده از سوی نیروی کار با مالک آن، روابط متقابل کارگر و کارفرما را مطرح میکند . - Nizami& Prasad, 2017 - از بین عوامل چهارگانه تولید، کار تنها عامل تولیدی است که نامشهود بوده و تفکیکناپذیر از مالکش است. به خاطر همین ویژگی است که بازار کار متفاوت از بازار سرمایه است. کار بهعنوان مهمترین کنش انسانی از اجزای اساسی در ساخت اقتصادی و اجتماعی هر جامعه است که باید از یکسو پاسخگوی نیازهای روانی، جسمی و اجتماعی فرد باشد و از سوی دیگر با ایجاد تغییر در محیط و تولید ارزشافزوده به بهرهوری و توسعه بیانجامد.
