بخشی از مقاله
چکیده مقاله:
بررسی احوال شخصیه که مربوط به مسائل روزمرههرخانواده ی اسلامی می باشد، درپرتوی مذاهب اسلامی ومقایسه آن با قانون مدنی ایران مهم است؛ زیرا قانون اساسی، اصل12به پیروان مذاهب اسلامی اجازه داده است که از آن برخوردار باشند بنابراین باید پیروان مذاهب اسلامی ازحقوق خود درقانون مدنی ایران آگاه باشند ازجمله مسایل احوال شخصیه، نفقهِی زن است، تا زمانیکه زن تمکین کند درقانون مدنی ایران ومذاهب اسلامی برشوهر واجب است وهرگاه بدون عذرشرعی از آن استنکاف کند، مستحق نفقه نحواهد بود. برجسته ترین دستاورد این مقاله که درآن ازروش تحلیلی- توصیفی و با تطبیق ومقارنهِی مذاهب وقانون مدنی استفاده شده این است: که ازنظر مذاهب وقوانین، نفقهِی زن برمرد درصورت تمکین واجب است.
مذاهب امامیه وحنفیه معتقدند درصورت عدم پرداخت نفقه، جدایی صورت می گیرد اما براساس رای جمهور مذاهب سه گانه جدایی حاصل نمی شود وازنظر قانون، اگرامکان اجرای حکم دادگاه مبنی برپرداخت نفقه وجود نداشته باشد، زن نمیتواند ازدادگاه درخواست طلاق اجباری کند. مذاهب وقانون اتفاق نظردارند که نفقه ومسکن زن مدخوله درطلاق رجعی، درایام عده واجب است زیرا پیوند زوجیت همچنان باقی است. مذاهب اسلامی وقانون اختلافی ندارند که زن مطلقه به طلاق بائن، خلع ویا جدایی ناشی ازفسخ، درصورت حمل ازنفقه ومسکن برخوردار خواهد بود؛ وجمهور مذاهب معتقدند زن درعدهء وفات نفقه ندارد خواه حامله باشد یا نباشد؛ اما مطابق مذهب امامیه، نفقه ازسهم فرزند واجب است، وقانون مدنی می گوید: پرداخت نفقهء زن درعدهء وفات - درصورت عدم پرداخت - به صورت عندالمطالبه ازاموال نزدیکانی که نفقه برعهدهء آنهاست پرداخت میشود.
واژه های کلیدی: نفقه، ناتوانی شوهر از تأمین نفقه زن ، امتناع یا ناتوانی شوهر از پرداخت نفقه، پرداخت نفقه.
نفقه در قانون مدنی ایران مقارن با مذاهب اسلامی:
نفقه از حقوق زن است که بر شوهر واجب است و علمای اسلام بر وجوب نفقهی زن با شرایطی که در باب نفقه آمده است اچماع کرده اند. حکمت وجوب نفقه برای زن آن است که زن به مقتضای عقد نکاح در اختیار شوهر است و حق از بیرون رفتن از خانه به منظور کسب و کار را ندارد مگر به اجازهی شوهر. پس شوهر وظیفه دارد نفقهی او را به حد کافی تأمین کند. نفقه در مقابل ماندن زن در خانه است پس هر کس مانند قاضی یا غیره دیگری را در راستای مسایل کلی و به خاطر حصول منفعتی در جایی ابقاء کند نفقهاش بر او واجب است. بنابراین در قانون مدنی ایران در ماده 1106 آمده است:»نفقهی زن در عقد دایم بر شوهر واجب است.
«منظور از نفقه فراهم کردن مایحتاج زن از قبیل: خوراک، مسکن و خدمتکار است؛ این چیزها برای زن بر شوهر واجب است اگر چه ثروتمند هم باشد چون خداوند متعال میفرماید:ِ لَهُ رِزقُهُنﱠوَعَلَی وکِسوَتُهُنﱠ بِالمَعرُوفّ ]بقره:.[233 و خوراک و پوشاک آنان ]مادران[، به طور شایسته، بر عهده پدراست. وهمچنین در سوره طلاق فرمودهِیُنفِقاست: ذُو سَعَهٍ رَ عَلَیهِ رِزقُهُ فَلیُنفِق مِمﱠا ءَاتَاهُ اللﱠهُ ]طلاق:.[7 آنان که دارا هستند ، از دارائی خود - برای زن شیر دهنده ، به اندازه توان خود - خرج کنند ، و آنان که تنگدست هستند ، از چیزی که خدا بدیشان داده است خرج کنند .در حدیث نبوی
هم آمده است: رسول خدادر خطبهی حجه الوداع فرمود: َاءِ، فَإِنﱠکُمْ"أَخَذْتُمُوهُنﱠااللهِ،بِأوَمَانِاسْتَحْلَلْتُمْْ عَلَیْهِنﱠ أَنْ لَا یُوطِئْنَ فُرُشَکُمْ أَحَدًاَ فَاضْرِبُوهُنﱠ ضَرْبًا غَیْرَ مُبَرﱢحٍ، وَلَهُنﱠ ُنﱠ وَکِسْوَتُهُنﱠ بِالْمَعْرُوفِ".
دربارهی زنان از خدا بترسید زیرا شما آنان را به امانت ازخدا گرفته اید و با نام خدا بر خود حلال کردهاید حق شما بر زنان این است که کسی را که از او نفرت دارید به خانهی شماراه ندهند و اگر چنین کردند آنان را کتک آرامی بزنید و حق آنان بر شما خوراک و پوشاک به نحو مطلوب است. ]البیهقی، 1424 ه - 2003 م ،ج 7، ص.[295 همچنین نیز در مادهی 1107 قانون مدنی ایران آمده است وگفته: نفقه عبارت است ازهمه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل ، هزینههای درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت و احتیاج به واسطه ی نقصان یا مرض. این در حالی است که اگر زن فرمانبردار باشد و وظایف زناشویی را به خوبی انجام دهد در صورتی که بدون عذر سرپیچی کند مستحق نفقه نیست.ماده ی 1108 قانون مدنی ایران میگوید: »هر گاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد شد « .اکنون به نقل اقوال مذاهب در این زمینه میپردازیم.
مذهب امامیه:
در کتاب "اللمعه الدمشقیه" آمده است: نفقهی زوجه با عقد دایم به شرط این که تمکین کامل را برای کامجویی در هر زمان و مکانی که در آن کامجویی جایز باشد بدهد بر مردواجب است؛ نفقهی صغیره و ناشزه و کسی که قولا وفعلا پس از عقد از تمکین ساکت است و از او درخواست تمکین نشده است واجب نیست. مقدار واجب پرداخت مایحتاج زن از خوراک، آن چه با نان خورده می شود، پوشاک، اسکان، خادم و روغن بر اساس عادت شهرش است. مقصد از خوراک سد حاجت است. خادم در صورتی واجب است که زن از خانه پدرش خادم داشته یا زن بیمار باشد . جنس نان خورش وپوشاک و مسکن بر اساس عادت واجب است. زن میتواند غیر شوهرش را از مشارکت در مسکن باز دارد؛ در زمستان پوشاک پنبه ای برای بیداری و لحاف برای خواب زن افزوده می شود. اگر در شهری خز برای زنان عادت باشد تهیهی آن واجب است و جنس آن به عرف باز می گردد همچنین است اگر به چند لحاف نیاز داشته باشد. لباس زیبایی نیز بر حسب عرف افزوده میشود. اگر مرد به زن دخول کند و بر حسب عادت زن همراه او غذا بخورد، زن نمیتواند هزینهی مدت زمان همسفره بودن را درخواست کند. ]العاملی، 1994 م، ج2، ص.[95 -94
مذهب حنفیه:
در کتاب الاختیار لتعلیل المختار آمده است: وقتی زن درمنزل شوهر خود را در اختیار شوهرش قرار دهد نفقه، پوشاک و مسکن به اندازهی وضعیت زن بر مرد واجب می شود. این موارد به میزان شایستگی زن و بدون خست یا اسراف واجب است. نفقهی به صورت ماهیانه به او داده میشود و پوشاک هر شش ماه یک بار؛ ونفقهی یک خادم نیز بر مرد فرض می شود. اما اگر زن سرپیچی کند نفقه نخواهد داشت و اگر تا زمان دریافت مهریه خود را در اختیار مرد قرار نداد نفقه به او تعلق میگیرد؛ اگر چه زن بزرگسال باشد و شوهر کم سن و سال. در صورتی که قضیه بر عکس باشد نفقه به او تعلق نخواهد گرفت. اگر هر دو صغیر باشند نفقه تعلق نمیگیرد. اگر زن بهحج برود یا به خاطر بدهکاری زندانی شود یا کسی او راغصب کند در این مدت نفقه نخواهد داشت. اگر مرد همراه زن به حج برود از نفقهی اقامت برخوردار خواهد بود و اگر درمنزل شوهر بیمار شود نفقه خواهد داشت.] البلدحی الحنفی، ، 1426 ه - 2005 م، ج4، ص.[6-3
مذهب مالکیه:
در کتاب "القوانین الفقهیه" درباره ی گروه های مستحق نفقه و شرایط وجوب و نوع آن آمده است: نفقه برای چهار گروه واجب است:
گروه نخست: همسران به شرط دخول و اجازهی روابط زناشویی و بلوغ شوهر و توانایی زوجه برای جماع؛ وبلوغ زوجه شرط نیست و گفته شده که احتلام شوهر در صورتی که قادر به جماع باشد شرط نیست.
واجبات نفقه شش چیز است:
دارد دو خادم یا بیشتر نیاز داشته باشد حق این کار را دارد بر خلاف شافعی و ابوحنیفه.
چهارم: پوشاک بر اساس وضعیت مرد و منصب و جایگاه زن؛ کمترین آن پوشاکی است که سر و بدن را بپوشاند و از گرما و سرما دفع کند و این در فصل های زمستان و تابستان تفاوت دارد. تحت خواب نیز به همین منوال است.
پنجم: وسایل نظافت بر حسب حال و منصب و رسم و رسوم محل اقامت.
ششم: مسکن؛ مرد وظیفه دارد زن را در مسکنی که شایستهی اوست جای دهد خواه با خرید یا اجاره یا عاریه.]
