بخشی از مقاله
چکیده
امروزه با افزایش امکانات زندگی مانند وسایل حمل و نقل زمینی، هوایی، دریایی و افزایش اوقات فراغت، درآمد و طول عمرِ مردم، افراد بیش از هر زمان دیگری به گردش و مسافرت میپردازند، به ویژه ساکنان نقاط شهری به دلیل آلودگی شهرها و مشکلات ناشی از زندگی ماشینی بیشتر به مسافرت و گردش در دامان طبیعت و نقاط آرام در نواحی روستایی علاقمند هستند. از اینرو در این بررسی سعی شده است تا با توجه به روند فزاینده حضور گردشگران به شکل انبوه و بدون توجه به ظرفیت زیرساختها، فرهنگ بومی و ... ناپایداری سکونتگاههای روستایی را از ابعاد اکولوژیکی و اقتصادی در دهستان بلده کجور از توابع شهرستان نوشهر مورد شناسایی و مطالعه قرار داده تا نتایج آن در کاهش پیامدهای منفی در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و بخصوص در بعد زیست محیطی در محدوده مورد مطالعه و تعمیم آن به نقاط روستایی دیگر بکار گرفته شود. جهت بررسی پیامدهای گردشگری در ناپایداری روستاهای دهستان بلده با استفاده از نرم افزار آماری SPSS و آزمونهای آماری استفاده شده است.
واژههای کلیدی: گردشگری، ناپایداری، سکونتگاههای روستایی، دهستان بلده کجور، نوشهر.
بیان مسأله:
از آنجائیکه رشد جهانی توریسم یک ثروت بادآورده اقتصادی و جهانی را به ارمغان آورده، بنابراین در اولویت طرحها و برنامه ملتها و جوامع سراسر جهان قرارگرفته است - Gunn, 2002: 18 - جهانِ. روستایی بطور کلی بخشی بسیار ارزشمند از میراث ماست که با ویژگیهایی منحصر به فرد خود، هویت سرزمینش را به خوبی حمایت و منعکس میکند - Dragoni, . - 2008: 3 امروزه توسعه گردشگری با اشکال مختلف نظیر؛ گردشگران فاقد امکانات اقامتی، گردشگران دارای خانههای دوم و مجتمع های تفریحی در نواحی روستایی، اثرات مثبت و منفی اقتصادی، اجتماعی و محیطی بر جای گذاشته است.
از جمله اثرات مثبت اقتصادی گردشگری در نواحی روستایی می توان به ایجاد اشتغال و درآمد، کمک به فراهمشدن خدمات زیربنایی، تشویق توسعه سایر بخشهای اقتصادی و تنوعبخشی به فعالیتهای اقتصاد روستایی اشاره کرد . - Butler, 2001: 28 - گر چه به طور کلی اثرات مثبت اقتصادی گردشگری مورد تأیید است ولی بسیاری از محققین معتقدند که گردشگری معمولاً هزینه های اقتصادی جامعه میزبان نظیر افزایش قیمت کالا و خدمات، افزایش کاذب قیمت زمین، افزایش هزینه زندگی، برگشت کم سرمایه، فصلی بودن فرصتهای شغلی، جابجایی در اشتغالِ افراد بومی و منسوخ شدن برخی فعالیتهای مرسوم مانند کشاورزی و ماهیگیری در نواحی روستایی را موجب میگردد Mathieson et al, 1982: 2 - - معمولاً. در مرحله اولیه توسعه گردشگری، فواید اقتصادی بیشتر نمود پیدا می کنند ولی در مراحل بعدی توسعه در مقیاس انبوه و کنترل نشده، هزینه های اجتماعی و محیطی نیز جلوه گر می شوند - کاظمی، . - 111 :1385 بدینترتیب همانطور که فوایدی از توسعه گردشگری بر نواحی روستایی حاصل می شود توسعه نامناسب آن نیز زیانها و آثار منفی در پی خواهد داشت.
با این حال سطح این تأثیرات متناسب با عوامل مختلف چون اهمیت فعالیت گردشگری محلی، ظرفیت گردشگران و فعالیتهایشان، استحکام محیط زیست محلی و اقتدار فرهنگ و سنن محلی، تغییر میکند - منشی زاده، . - 43 :1384 دهستان بلده کجور از توابع شهرستان نوشهر با دارا بودن جاذبه های طبیعی نظیر؛ دریا و جنگل از قبل از انقلاب مورد توجه گردشگران داخلی قرار گرفته است.گسترش جریانهای گردشگری در ناحیه مذکور توأم با فقدان برنامهریزی و مدیریت کارآمد اثرات مثبت و منفی اقتصادی و محیطی را در پی داشته است. هماکنون نواحی روستایی این ناحیه با مسائلی مانند؛
تغییرات شدید کاربری اراضی و پیامدهای اکولوژیکی آن، ساخت و سازهای بی رویه، کاهش تولیدات کشاورزی، افزایش قیمت اراضی به صورت کاذب و بورس بازی آن، افزایش نابرابری های اقتصادی و اجتماعی در بین ساکنین روستایی، آلودگی صوتی، تخریب حریم منابع طبیعی نظیر؛ جنگل و دریا و مانند آن روبه رو گردیده است؛ که در واقع یک نوع گردشگری ناپایدار محسوب شده و در نتیجه توسعه ناشی از آن نیز ناپایدار و مقطعی به حساب می آید. در این پژوهش با ارزیابی شرایط اکولوژیکی و اقتصادی، میزان فعالیتهای گردشگری بر ناپایداریسکونتگاههای روستایی ناحیه مورد مطالعه و بررسی قرار میگیرد.
مبانی نظری:
برای گردشگری روستایی نمی توان منطقه آغازینی را بیان نمود، چرا که شروع بازدید از جوامع روستایی توسط شهروندان سایر مناطق چندان مشخص نیست و میتوان حدس زد که از زمان شکلگیری شهرها و گسترش تمدنهای بشری، انسان به دلیل روابط اقتصادی و اجتماعی به انگیزههای مختلف همواره در طول تاریخ جهانگردی و گردشگری را تجربه کرده است - شریفزاده و همکاران، . - 53 :1381 گردشگری روستایی به عنوان یک فعالیت تفریحی- اجتماعی، در نیمه دوم قرن هجدهم در انگلستان و اروپا ظاهر شد.تا اوایل نیمه دوم قرن هجدهم یعنی تا انقلاب صنعتی افرادِنسبتاً کمی تصمیم به سفر و گردشگری داشتند، تا این که در دهه1850م. توسط خطوط راهآهن سراسر اروپا و امریکا به هم وصل شد و انقلاب صنعتی تحولات قابل توجهی در جوامع بشری به وجود آورد - شارپلی، . - 52 :1380 امروزه در بسیاری از کشورهای جهان گردشگری روستایی توجه تعداد زیادی از گردشگران را به خود جلب کرده است و به عنوان یکی از مردمیترین اشکال گردشگری به شمار میآید.
دیدگاهها و نظریات متفاوتی در مورد گردشگری روستایی وجود دارد که این دیدگاهها را می توان به سه دسته تقسیم نمود : دسته اول: موافقین گردشگری، این دسته با توجه به بسیاری از مشکلاتی که مناطق روستایی گریبانگیر آنها هستند، گردشگری را عنصر اساسی حرکت به سوی احیا و بازسازی مناطق روستایی میدانند - اردستانی، - 224- 264 :1387؛ و با اشاره به جنبههای مثبت اقتصادی و اجتماعی گردشگری گسترش این صنعت را قوت بخشیدهاند - معصومی، 1385، . - 94 دسته دوم: مخالفین توسعه گردشگری؛ با گذشت زمان و تحقیق بیشتر در مورد پیامدهای توسعه گردشگری، مخالفتها با این فعالیت آغاز شد و در دهه 1970م. به اوج خود رسید - قبلی، ص . - 94 این دسته اعتقاد دارند گردشگری میتواند در نظامهای گوناگون، نمادهای فرهنگی یک جامعه را تبدیل به کالا نماید. در خدمت پول و درآمد ارزی قرار می گیرد و این درآمد به بهای گزافی به دست میآید.
یکی از این موارد از دست دادنهویت خود برای رضایت غیرِ خود است - پاپلییزدی و همکاران، . - 15 :1385 از دیگر تبعات منفی توسعه گردشگری، آثار منفی اقتصادی و زیست محیطی گردشگری در جامعه میزبان است. آنها به آثاری چون افزایش قیمت زمین، توزیع نابرابر درآمد و آثار زیست محیطی چون آسیبرسانی به اکوسیستمها، جنگلزدایی، آلودگی آب و هوا و خاک و... اشاره میکنند. و با توجه به پیامدهای منفی »توسعه احتیاطآمیز گردشگری« را پیشنهاد میکنند - منشیزاده، . - 43 :1376 دسته سوم، توسعه تطبیقی گردشگری : نتیجه مناظرات بین دو گروه فوق - مخالفین و موافقین - منجر به پدید آمدن این دسته شد. با تلفیق بیانیههای موافق و مخالف، نوعی توسعه گردشگری را پیشنهاد کردند که پاسخگوی ارزشهای اجتماعی-اقتصادی مردم، منابع مصنوعی و طبیعی آنان باشد. گردشگری پایدار، گردشگری روستایی، گردشگری شهری، گردشگری مطلوب، گردشگری فرهنگی، گردشگری سبز و... گزینههایی هستند که این گروه پیشنهاد مینمایند. این دسته بر استفاده از منابع محلی، سهولت مدیریت، نداشتن نقش تخریبی، تعامل میهمان و میزبان و عدم گردشگری انبوه تأکید میکنند - معصومی، . - 49 :1385
روش تحقیق:
توسعه پایدار گردشگری، بدون برنامهریزی امکانپذیر نخواهد بود و در صورتی آثار و منافع مثبت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و زیست محیطی در بر خواهد داشت که پیامدهای منفی در تمامی ابعاد اجتماعی، اقتصادی و به خصوص در بعد زیست محیطی مورد کنترل و حداقل ممکن کاهش یابدیکی. از نواحی بسیار معتدل و توانمند به لحاظ جغرافیایی، خصوصاً از نظر داراییهای گردشگری ما به سبب داشتن اقلیم معتدل و چشماندازهای بدیل طبیعی - جنگلها و سواحل - ، دهستان بلده کجور از توابع شهرستان نوشهر میباشد. نزدیکی این دهستان به تهران باعث شده است که گردشگران زیادی، تعطیلات سالانه را در این خطه بگذرانند. در این ارتباط در سالهای اخیر روند فزاینده حضور گردشگران، به شکل انبوه و بدون توجه به ظرفیت زیرساختها، فرهنگ بومی و ... ناپایداری سکونتگاههای روستایی را از ابعاد اکولوژیکی و اقتصادی در این ناحیه در پی داشته
