بخشی از مقاله
بررسی اثرات اقتصادی توسعه گردشگری با استفاده از مدل swot (مطالعه موردی شهرستان نوشهر)
چکیده
هدف از انجام این تحقیق بررسی کلی اثرات اقتصادی توسعه گردشگری در شهرستان نوشهر می باشد. روش جمعآوری اطلاعات دراین پژوهش براساس توزیع پرسشنامه بین بومیان و مطالعات کتابخانه ای و اینترنتی بودهاست.
در این تحقیق برای سنجش پایایی و همچنین آمار توصیفی و آزمون فرضیات از نرم افزاروexcel وSPSS16 استفاده شده است. همچنین برای تحلیل پرسشنامه از مدل swot استفاده شده است.
پس از جمع بندی نظرات و استفاده از آزمونها مشخص شد ، که بین توسعه گردشگری و رشد اقتصادی رابطه معنی د اری وجود دارد و ظرفیت های گردشگری(جاذبه ها و امکانات) گردشگری تاثیر بسیار مهمی در گسترش گردشگری دارند. به همین دلیل حفاظت از جاذبه های گردشگری بسیار ضروری میباشد. همچنین با بررسی نقاط(قوت ، ضعف ،فرصت ها و تهدید های گردشگری) نتیجه ، نشان می دهد که نقاط قوت درونی درشرایط مناسبی قرار دارندو در اینده با رشد گردشگری فرصتهای مناسبی ایجاد خواهد شد.اما نقاط ضعف و تهدیدات باید مدیریت ورفع شوند و بایستی در برنامه ریزی راهبردی شهرستان نوشهر مد نظر قرار بگیرد هرچند که نقاط قوت و فرصتهای بیرونی نقش مهمتری را در توسعه صنعت گردشگری این شهر، خواهند داشت.
واژگان کلیدی: گردشگر، توسعه پایدار،اثرات اقتصادی،توسعه گردشگری ،مدل .swot
مقدمه
در اوایل قرن بیستم،گردشگری به یکی از مولفه های مهم تجارت بین المللی مبدل شد.در جهان امروز گردشگری بزرگترین فعالیت اقتصادی جهان می باشد.بزرگتر از صنایع دفاع، تولیدات صنعتی، نفت و کشاورزی تبدیل شده است. در این بین کسب منافع اقتصادی از مهم ترین دلایل است.
گردشگری یکی از رشدیافته ترین صنایع نیمه دوم قرن بیستم بود و اغلب به عنوان کلید یا رمز رشد اقتصادی، چه در کشورهای توسعه یافته و چه در کشورهای در حال توسعه به کار رفته است.گردشگری به مفهوم امروزی آن سابقه ای به قدمت انقلاب صنعتی دارد که روند روبه تزاید آن از آغاز تا اکنون در قرن بیست و یکم همراه با انقلاب صنعتی مباحث بسیاری را پیرامون خود شکلدادهاست . (سقایی(6: 1390در حال حاضر شاهد تبدیل جهانگردی به یکی از اثرگذارترین صنایع جهان هستیم، این صنعت تأثیرات چشم گیری بر اقتصاد و مسائل اقتصادی شهرها، نواحی و کشورها از قبیل اشتغال، درآمد سرانه،موازنه پرداخت ها و... دارد
(احمدی .(6: 1388
شهر نوشهر که محدوده مورد مطالعه این پژوهش است، از جمله حوزه های گردشگری استان مازندران است که با توجه به دارا بودن یکی از سواحل شنی استان، اقلیم مناسب و مجاورت با مجتمع ها و شهرک های اقامتی و همچنین قرار گیری در مسیر جاده کناره ساحل خزر و نزدیکی به پایتخت کشور، می تواند محیط منحصر به فردی برای گذران اوقات فراغت گردشگران به حساب آید. با توجه به توان های گردشگری این منطقه می توان با برنامه ریزی اصولی و مناسب و شناسایی توان ها و محدودیتهای گردشگری ، در توسعه ی این منطقه نقش مؤثری داشت.
بنابراین در این نوشتار بر آنیم که اثرات اقتصادی توسعه گردشگری شهرستان نوشهر را با استفاده از مدلswotمورد بررسی قرار داده و بیان کنیم که توسعه گردشگری چه تاثیراتی بر اقتصاد شهرستان خواهد گذاشت. با توجه به مسائل مطرح شده و هدف مورد نظر ،سؤالات پژوهش نیز به این صورت مطرح میشوند:
نقاط قوت وضعف گردشگری شهرستان نوشهر کدامند؟ فرصتها و تهدید های گردشگری شهرستان نوشهرکدامند؟
پیشینه تحقیق
با توجه به اهمیت گردشگری و همچنین پیامدها و اثراتی که این موضوع بر روی ساختار اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی جوامع شهری گذاشته، تحقیقات و مطالعات از سوی محققین و دانشمندان مختلف در این زمینه نیز رو به گسترش می باشد که می توان به چند مورد آن اشاره کرد. حاجی نژادوعلی احمدی در سال (89) به بررسی تاثیرات اقتصادی گردشگری تجاری برمناطق شهری در شهربانه پرداختند و به نتایج زیردست یافتند.موقعیت جغرافیای شهر بانه و همجواری آن با کشور عراق سبب شده تا مبادلات تجاری در اشکال رسمی و غیر رسمی در حجم بالایی صورت گرفته در نتیجه حجم فعالیت ها واشتغال حاصل ازاین فعالیت درغیاب بخشهای صنعت خدمات وکشاورزی توانستنداثرات اقتصادی قابل توجهی رابرشهربانه داشته باشدوافزایش درامدواشتغال وقیمت زمین دراین شهررادرپی داشته است.(جاجی نژاد و احمدی(21 :1389 رحیم پور درسال 1390 مقالهای تحت عنوان اولویت بندی عوامل موثر بر توسعه صنعت گردشگری ایران نوشته اند. نتایج حاصله
نشان می دهد،موانع اصلی گردشگری به ترتیب ساختار سازمانی.تهسیلات گردشگری ،بازاریابی گردشگری تعیین گردید که باید امکانات نیروی انسانی و بودجه در برنامه ریزی تخصیص داده شود. (رحیم پور (14 :1390قالیباف وشعبانی فرد در سال1390مقاله ای تحت عنوان ارزیابی و اولویت بندی جاذبه های گردشگری برای توسعه گردشگری سنندج نوشتند.ایشان جاذبه های گردشگری شهری را در بخش های مختلف دسته بندی نمودندونتایج نشان می دهد جاذبه های فرهنگی و تاریخی شهر سنندج نسبت به جاذبه های دیگر دارای اولویت بیشتری برای توسعه و برنامه ریزی می باشند. (قالیباف وشعبانی فرد(8:1390
مبانی نظری
گردشگری معادل فارسی وکاملاً دقیق واژه Tourism در زبانهای انگلیسی، فرانسه و آلمانی است که در زبان فارسی بصورت جهانگردی ترجمه شده است. ریشه این واژه از اصطلاح Tornus یونانی و لاتین گرفته شده که یکی از معانی آن گردش کردن و یا گشتن است و با پسوند Ism یا گری بصورت اسم مصدر Tourism یا گردشگری در آمده است.( رهنمایی( 5 :1385
تعریف سازمان ملل بر اساس پیشنهاد کنفرانس بین المللی ترانسپورت و جهانگردی آن سازمان در رم :توریست یا بازدید کننده موقت کسی است، که به منظور تفریح، استراحت،گذران تعطیلات، باز دیداز نقاط دیدنی، انجام ماموریت درمانی و معالجه، تجارت، ورزش، زیارت، دیدارازخانواده، و شرکت در کنفرانس ها، به کشوری غیر از کشور خود سفر می کند، مشروط بر اینکه حداقل مدت اقامت او از 24 ساعت کمتر و از 3ماه بیشتر نبوده، و کسب شغل و پیشه مد نظر نباشد. (رضوانی (17: 1385 تاریخچه گردشگری در اروپا به سفرهای زائران قرون وسطی بر میگردد.
زائران فعالیتهایی را آغاز کردند که هنوز هم آنها را میتوان مشاهده کرد،مثلاً سوغاتی آوردن از سفر، باز کردن حسابهای اعتباری در بانکهای خارجی استفاده از اشکال مختلف حمل و نقل.هنوز زائران در صنعت گردشگری جایگاه مهمی دارند. تور بزرگ مسافرتی اروپا که تا سه سال هم طول میکشید توسط دیپلماتها، بازرگانان و دانشپژوهانی که به سراسر اروپا به ویژه شهرهای فرانسه و ایتالیا سفر میکردند، پدید آمد. کاروانهای مسافرتی دوره الیزابت پس از چندی »گراندتور« نامیده شد. این کاروانها کار خود را در نیمه قرن هفدهم شروع کردند و تا نیمه قرن نوزدهم کماکان رواج داشتند. (همایون (63: 1384 برنامه ریزی استراتژیک شیوه ایی است نظام یافته جهت اخذ تصمیمات و اجرای فعالیتها درخصوص شکل دهی و رهنمود یک
سیستم، کارکرد و علل آن، سیستم می تواند یک شهر، منطقه یا ایالت و یا یک وظیفه مانند : حمل و نقل و آموزش باشد. آنچه که برنامه ریزی استراتژیک را از دیگر اشکال برنامه ریزی متمایز می سازد عبارت است از: شیوه های گرد آوری اطلاعات بصورت گزینشی، تحلیل هدفمند و تعیین و اقدامات کنونی، و بیشتر از هر چیز دیگر، تاکید بر اجرای موفقیت آمیز برنامه و برنامه ریزی استراتژیک توجه خود را به آنچه که برای جامعه و یا سازمان مهم است معطوف ساخته، چارچوبی جهت مساعدت به تصمیم گیران در رویارویی با شرایط متغیر و تعیین اولویتها در تخصیص منابع و فعالیتها فراهم می سازد. (حبیبی(20 :1391 استراتژی به معنی به کار بردن مناسب مدیریت بازدیدکننده، بازار، عملیات مدیریت و برنامه ریزی برای نیل به سه هدف اساسی استراتژیکی ذیل می باشد:
.A تامین بقای ارزشهای منابع گردشگری
.B افزایش مهارت های بازدیدکنندگان که چگونه با منابع گردشگری روابط متقابل داشته باشند.
.C به حداکثر رساندن منافع اقتصادی، اجتماعی و محیطی برای ذینفعان در جامعه ی میهمان و میزبان.
همانگونه ریچاردسون اظهار کرد: اگر تحلیل های استراتژیکی به صورت موثر اجرا گردند، می توانند اطلاعات زیادی (مخصوصا برای مصرف کنندگان بار اول) درفاکتورهایی که اساسا علت شکست یا پیروزی و تغییرات ارگانیکی هستند را ارائه دهند که این امر منجر به درک بهتر جهت پیش بینی آینده می شود. (قدمی(114 : 1389
روش تحقیق و جامعه اماری
در پژوهش حاضر، جهت تعیین حجم نمونه از جدول مورگان استفاده شده است جمعیت شهرستان128647نفر می باشد با توجه به جدول مورگان نمونه مورد مطالعه برابر 384می باشد .
روش گردآوری اطلاعات به صورت میدانی و کتابخانه ای و بررسی سایت های معتبر اینترنتی و مراجعه به سازمان ها و در بخش گردشگری صورت پذیرفته است.
با استفاده از نرم افزار آماری EXCEL وSPSSکه داده های برداشت شده از عملیات میدانی مورد تحلیل قرار می گیرد، ازمدل تحلیلی سوات (SWOT) استفاده شده است، بدین صورت که نقاط قوت و ضعف (عوامل داخلی) و فرصت ها و تهدید ها (عوامل خارجی) توسعه گردشگری نوشهر مورد تجزیه و تحلیل قرار خواهد گرفت سپس استراتژی هایی متناسب با موقعیت کنونی تحقیق ارائه خواهد شد.
قلمرومکانی
استان مازندران با وسعتی بالغ بر 2375/4 کیلومتر مربع ، 4/6درصد مساحت کل کشور را تشکیل می دهد. این استان از شمال به دریای خزر، از غرب به استان گیلان، از شرق به استان گلستان و از جنوب به استان تهران، سمنان و قزوین محدود می شود. نوشهر یکی از شهرستان های استان مازندران است که در حاشیه غربی این استان واقع شده است. این شهرستان در 36 درجه و39 دقیقه عرض شمالی و 51 درجه و 34 دقیقه طول شرقی قرار دارد. بر اساس آمار سال 1390 این شهرستان از 128647 نفر جمعیت، 2 بخش، شامل: بخش مرکزی و بخش کجور6 دهستان بنام های، دهستان خیرودکنار با 23 روستا، دهستان بلده کجور با 18 روستا، دهستان کالج با 15 روستا، دهستان زانوس رستاق با 23 روستا، دهستان پنجک رستاق با 18 روستا، دهستان کجور با 25 روستا (در مجموع 127 روستا) تشکیل شده است. (متاجی (96 :1391
نقشه((1موقعیت سیاسی شهرستان نوشهر
(ماخذ : سالنامه آماری استان مازندران ، 1390 ،(15
یافته های تحقیق
پرسشنامه به روش لیکرت طراحی شده است،جهت تحلیل یافته ها ابتدا داده های پژوهش (که در عملیات میدانی از طریق پرسشنامه گردآوری شده بودند)، استخراج شده اند. پرسشنامه های مورد نظر پس از تکمیل و جمع آوری کدبندی شده و وارد نرم افزار((sp ssگردید اند
معرفی تکنیک سوآتSWOT
: SWOT تکنیکی است برای تجزیه و تحلیل و تدوین استراتژی برای توسعه توریسم . این تکنیک اولین بار همانطور که از محتوای آن مشخص است در سیستم های نظامی و سپس در مدیریت صنایع و کارخانه ها بکار برده می شد و کم کم در دهه های اخیر مخصوصا از سال 1990 وارد سیستم های مدیریتی وبرنامه ریزی شد. مهمترین ویژگی سوآت این است که می توان بدون نیاز به تحلیل های کمّی و محاسبات ریاضیاتی به تحلیل داده ها و تدوین استراتژی پرداخت. این تکنیک به سادگی و با استفاده از روشهای کیفی امکان استفاده از یافته ها و اطلاعات را فراهم می سازد . شاید مهمترین اشکال آن عدم تواناییِ تشخیص و تمایز قراردادن بین عوامل بیرونی و عوامل درونی باشد. در این تکنیک به سادگی می توان با تهیه ماتریسی سه در سه مرز میان عوامل درونی و بیرونی را مشخص ساخت و از تداخل و یا اشتباه در تدوین استراتژی ها پرهیز کرد . در این تکنیک عوامل بیرونی و
درونیِ موضوع یا منطقه مورد بحث به دو بخش مثبت و منفی تقسیم می شود ، که شامل موارد زیر است :
Ø نقاط قوّت . Stren gths
Ø نقاط ضعف . Weaknesses
Ø فرصت ها . Opportunities
Ø تهدیدها . Threats
نقاط قوّت و نقاط ضعف از عوامل داخلی یا درونی ( Inner factors ) و فرصتها و تهدیدها از عوامل خارجی یا بیرونی ( ( Outer factors محسوب می شوند . از داخل این تکنیک 4 استراتژی کاربردی برای توسعه استنتاج می شود که شامل موارد زیر است :
استراتژی تهاجمی(توسعه ای) : استفاده از نقاط قوت برای بهره بری از فرصت ها . . SO استراتژی تنوّع : استفاده از نقاط قوت برای رهایی از تهدیدها . . ST
استراتژی بازنگری : غلبه بر نقاط ضعف با بهره گیری از فرصتها. . WO استراتژی تدافعی : غلبه بر نقاط ضعف و تهدید ها برای بقاء.WT
نام دیگر استراتژی تدافعی ، استراتژی بقاء است که معمولا در شرایط بحرانی و ورشکستگی مناسب است.
Swot به منظور شناسایی و بررسی عوامل موثر درونی(نقاط قوت و نقاط ضعف) و عوامل تاثیر گذار بیرونی ناحیه (فرصت ها و تهدید ها) بر توسعه فضایی شهر نوشهر می باشد. در حقیقت از این روش بعنوان ابزاری جهت شناسایی مسائل راهبردی (استراتژیک) و ارائه راهبردها و استراتژی های مناسب استفاده می گردد. در ابتدا با سنجش محیط خارجی و محیط داخلی ناحیه فهرستی از فرصت ها و تهدیدات و نقاط قوت،ضعف مورد شناسایی قرار می گیرد و سپس جهت برطرف نمودن یا تقلیل نقاط ضعف و تهدیدها و تقویت و بهبود نقاط قوت و فرصت های موجود در ارتباط با توسعه فضایی شهر نوشهر استراتژی مناسبی ارائه می گردد.
تحلیل نقاط ضعف ،قوت،فرصت ها و تهدیدها
با توجه به پرسشنامه طراحی شده که جهت وزن دهی و اولویت سنجی بین مردم توزیع گردید .معیار سنجش و درجه بندی هر یک از عوامل فوق بدین صورت بوده که برای هر عامل در یک دامنه ای از (1) تا (5)درجه بندی شده که (1) به معنای داشتن
اهمیت خیلی کم و ( (2به معنای اهمیت کم و (3)به معنای اهمیت متوسط و (4)به معنی اهمیت زیاد و (5)به معنای اهمیت خیلی زیادآن عامل در توسعه توریسم در سطح منطقه مورد مطالعه می باشد.
پس از وزن دهی به هر یک از عوامل درونی و بیرونی به رتبه بندی انها پرداخته شده تا بتوان نقاط قوت و ضعف داخلی و نقاط تهدید و فرصت خارجی را جهت گسترش توریسم شناسایی نمود. در این گام،ابتدا وزن هر عامل در رتبه مربوطه به همان عامل ضرب گردید تا امتیاز نهایی بدست آید. سپس امتیاز نهایی تمامی عوامل موجود در ماتریس با یکدیگر جمع زده شده تا مجموع امتیاز نهایی نقاط قوت وفرصت های بیرونی بدست آید. و به منظور درجه بندی واولویت سنجی در درون دسته ها و گروه های مختلفswotبکار گرفته شده است.
اگر مجموع امتیازهای نهایی کمتر از 3 باشد،به این معنی است که بخش گردشگری شهرستان از نظر عوامل داخلی وخارجی دچار ضعف است واگر این امتیاز بیش از 3باشد،بیانگر این است که بخش گردشگری شهرستان از نظر عوامل داخلی وخارجی دارای قوت می باشد.اما در مورد تهدید ها و نقاط ضعف میانگین بیشتر از )3وضعیت گردشگری نامناسب شناخته می شود) بنابراین با توجه به نظرات ارائه شده و محاسبات انجام شده بر روی این نظرات به منظور اولویت بندی انها ،جدول شماره (13-4) اماده شده
است.
